بیمارستان مهدی کلینیک، به عنوان یکی از بزرگترین پروژه‌های خدمات درمانی کشور مجهز به استانداردهای مدرن و تجهیزات پیشرفته پزشکی با ۱۰۸ هزار مترمربع وسعت، اسفند سال گذشته افتتاح شد.
ساخت این بیمارستان در آغاز دهه گذشته و بنابر وصیت مرحوم سید محمد گرامی، با نیت برخوردار نمودن نیازمندان حقیقی از خدمات درمانی به‌صورت خیریه آغاز و با قراردادی در چارچوب اسلامی وقف خاص وارد مرحله عملیاتی شد.
اکنون زمان استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این نعمت بزرگ در مدیریت بهره‌برداری آن فرا رسیده است و امید است با احترام به فرهنگ زیبای وقف که برخاسته از باورهای اصیل دینی جامعه است، شاهد تجربه‌ای بهتر در بهره‌مندی از یک بیمارستان استثنایی در کشور باشیم. به گفته کارشناسان حوزه اجتماعی، حذف نیات خیرخواهانه موسس و بانی خیر و واقف این بیمارستان در جهت ارائه خدمات پزشکی به قشر مستضعف و نیازمند جامعه، می‌تواند موجب دلسردی خیرین جامعه در تداوم فرهنگ وقف گردد.
با توجه به مطالب فوق و نظر به اهمیت موضوع و اینکه از باب نظارت قانونی بر حفظ حقوق شهروندی و حمایت از حقوق جامعه لازم است مشخص و شفاف شود که آیا این بیمارستان مطابق قرارداد اولیه بین واقف و دانشگاه علوم پزشکی تهران بهره‌برداری شده است یا خیر؟
دومین نکته ای که بسیار حائز اهمیت است و در انتهای این مقاله به آن خواهیم پرداخت، خبرهایی است که مدتی است در رسانه‌ها در خصوص ایمنی این بیمارستان منعکس شده است.
یک قرارداد محکم برای یک پروژه ملی
همزمان با سالروز تولد حضرت مهدی (ع) و پس از تقریبا 13 سال از زمانی که مرحوم حاج سید محمد گرامی (بانی و موسس بیمارستان مهدی کلینیک) از دنیا رفت، این بیمارستان رسما افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت؛ در گفت‌وگو با یکی از دست اندرکاران این پروژه، بر اساس سوابق موجود، قرارداد ساخت و بهره‌برداری از مهدی کلینیک با همین عنوان، در مرداد ماه سال 1391 بین موسسه خیریه در حال تاسیس «یاوران مهدی» در فرآیند عرصه خدمات اجتماعی گروه اقتصادی گلستان توسط فرزندان مرحوم گرامی از یک سو و دانشگاه علوم پزشکی تهران از سوی دیگر منعقد شد.
متن قرارداد مزبور را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- بیمارستان بنابر وصیت مرحوم سید محمد گرامی بنیان گذار گروه اقتصادی گلستان ساخته و پس از ساخت به صورت وقف خاص برای بهره‌برداری تحویل دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گردد.
- ساخت بیمارستان با استانداردهای تعریف شده فنی و ملی تعریف و تحت نظارت بخش سلامت کشور ساخته و تحویل می‌گردد.
- در فرآیند ساخت و تحویل مهدی کلینیک دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز نسبت به مواردی متعهد است که مهمترین آنها دریافت سند اعیانی ساختمان بیمارستان با دو هدف مهم استفاده از تسهیلات بانکی در صورت اعلام نیاز از سوی خیر در فرآیند ساخت و نهایتاً فراهم‌سازی امکان قانونی و شرعی وقف آن به‌صورت رسمی به بهره‌بردار بود.
پس از امضا قرارداد ساخت و بهره‌برداری از مهدی کلینیک، چند عامل تعیین‌کننده، کم و کیف قرارداد امضاء شده و زمانبندی آن را تحت شعاع خود قرار داد که از قضا افزایش ایمنی آن نیز از محورهای مهم تغییرات بود. مهمترین تغییرات ایجاد شده در طرح و قرارداد مهدی کلینیک را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- افزایش سطح زیر بنای بیمارستان به ۱۰۷ هزار متر مربع (۴۳ درصد افزایش)
- افزایش سقف قرارداد سازه بیمارستان به ۷۱ میلیارد تومان (۲۰ درصد افزایش)
- به کارگیری تکنولوژی های جدید مقابله با زلزله در بیمارستان و افزایش ایمنی آن
- تغییرات شدید و سه برابر شدن نرخ ارز در سال دوم ساخت و ساز و تاثیرات آن در برآوردهای اولیه ساخت و تجهیز بیمارستان، (۱۱۰ میلیارد تومان در زمان عقد قرار داد) و افزایش آن به بیش از ۳۷۵ میلیارد تومان در برآوردهای مشاور و ناظر پروژه، یعنی مشاور گروه چهار، که تامین مالی تکمیل بیمارستان را از طریق دریافت تسهیلات بانکی برای تکمیل بیمارستان با مسئولیت و باز پرداخت آن از سوی خیر، به یک باید اجتناب‌ناپذیر تبدیل ساخت.
در دو سال اول ساخت و ساز فاز سفت کاری ۱۰۷ هزار مترمربع بیمارستان به اتمام رسید و پروژه از این تاریخ در انتظار واردات و دریافت تجهیزات ضد زلزله سفارش‌گذاری شده که بیش از ۵ ماه طول کشید و به نتیجه رساندن فرایند اخذ تسهیلات بانکی از بانک ملت با همکاری مدیران وقت دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار گرفت. تسهیلاتی که به دلیل نبود سند اعیانی از یک سو و عدم قبول وثایق خیرین از سوی بانک با مشکلات عدیده روبه‌رو و سرنوشت تکمیل پروژه را به‌طور کلی دگرگون ساخت.
دولت مداخله کرد
تاخیر کاملاً محدود و قابل توجیه زمانی در تکمیل پروژه از یک سو و تمایل وزارت بهداشت و درمان وقت برای اتمام هر سریعتر پروژه در مدت زمان باقیمانده ۴ ساله آن به عنوان یک دستاورد حتی با استفاده از منابع عمومی از سوی دیگر و نهایتا، فرصت‌های همکاری‌های خارجی و استفاده از اعتبارات خارجی مطرح شده از سوی کشوری نظیر کره جنوبی در زمان مورد بحث برای تکمیل مهدی کلینیک و استفاده از فرصت آن، سه نیروی بود که انگیزه مداخله و دستور وزارت بهداشت و درمان وقت را برای تحویل بیمارستان مهدی کلینیک سوخت‌رسانی نمود و برای خیر راهی باقی نگذارد که علیرغم مخالفت‌های رسمی و اعلام شده سایت ساخت بیمارستان را ترک نماید. واقعه‌ای که ۷ سال بهره‌برداری از مهدی کلینیک را به تاخیر انداخت.
مهدی کلینیک یک استثناء بزرگ است چرا که الگوی مناسب مدیریتی و یکپارچگی نظام آن بین بیمارستان مهدی کلینیک و مجتمع بیمارستانی امام خمینی، تعهدات مختلف مالی پروژه و مکانیزم‌های انجام آن به‌نحوی که با نیات بانی آن سازگار باشد و از همه مهمتر، تعیین تکلیف قانونی و شرعی بزرگترین عمل خیر و فرهنگ وقف در یک نظام اسلامی که علیرغم همه تلاش‌ها و آمادگی خیرین برای حل و فصل چالش‌های آن و هدایت فرآیند بهره‌برداری به شکلی مناسب و به نفع حال و آینده این دستاورد علمی و پژوهشی و آموزشی برای ملت بزرگ ایران که در فرآیند افتتاح به‌طور عالمانه و عامدانه مورد غفلت قرار گرفت، اکنون میراث منفی فرهنگی است که مدیریت فرآیند بهره‌برداری به شکل انجام شده برای مدیریت بعدی از خود به‌جای گذارده است که به هیچ وجه اهمیت آن از تجهیزات آتش نشانی و ایمنی آن کمتر نیست و باید بدان پرداخت.
نکته نهایی آنکه در بررسی‌ها در مورد دلایل خبرهای غیرقابل قبول ناایمنی بیمارستان مهدی کلینیک که ظاهراً نشات گرفته از ملاحظات سازمان آتش نشانی بوده است، قطعاً عجله جایگاهی ندارد چرا که برای پروژه‌ای که با تاخیر ۷ ساله به بهره‌برداری رسیده است این عامل نمی‌تواند معنی‌دار باشد. شاید مهمترین عامل، باورها و نگاه‌هائی است که باید کنار گذارده شود تا دستاوردی چنین بزرگ تمامی ظرفیت‌های خود را به منصه ظهور رساند.