گفت و گو با مسعود حبیبی درباره تولید دف و وضعیت اقتصاد موسیقی در ایران
انقلاب در دف؛ از کارگاه تولید تا نُت نویسی جهانی!
چرخه تولید در این شرایط مشکلات پیچیده ای را پشت سر می گذارد و خواهش من از دست اندرکاران مسوول این است که اگر قرار است شرایطی را ایجاد کنند تا سدی را از پیش پای تولید کننده بردارند، الان همان زمان است
مسعود حبیبی، نوازنده دف و پیانو و مولف کتاب ها و مقالات متعدد در حوزه موسیقی، بیش از یک ربع قرن سابقه ساز سازی نیز دارد و از جهاتی در این زمینه در کشور پیشگام و صاحب سبک و برند به شمار می آید. این موسیقیدان، کارگاه «تولید دف» را با ساز و کاری تازه ایجاد کرده است و تاکنون نیز در بیش از 30 موسیقی فیلم و 150 آلبوم موسیقی نواخته و در بالغ بر 3 هزار اثر موسیقیایی در صدا و سیما، صدای دف او می آید. حبیبی علاوه بر آنکه در نوشتن «نُت»برای دف، کوشا و مخترع بوده، تا کنون ورک شاپ هایی نیز را نیز در آمریکا، اروپا و آسیا برگزار کرده است. با وی به بهانه چند و چون فعالیت هایش و وضعیت اقتصاد موسیقی در حوزه تولید ساز، گفت و گویی انجام داده ایم که در ادامه می آید:
***
آقای حبیبی شما در موسیقی غیر از نوآوری و سنت شکنی در دف، اختراعی را در زمینه این آلت موسیقی در ایران و حتی منطقه به ثبت رساندید که بسیار مقبول مردم هست، چه سالی کارگاه تولید دف را راهاندازی کردید و هدف تان در این باره چه بود؟
سالی که کارگاه را به شکل ساده طراحی کردیم، به سال 75 بازمی گردد. ساز دف به لحاظ ساختاری دارای نارسایی ها و اشکالاتی بود و هنگام اجرا پوست به جهت طبیعی بودنش، همواره تخت تاثیر رطوبت کولر یا گرمای بخاری قرار می گرفت و با این مسایل همیشه مواجه بودیم.
بله قبلا از پوست گوسفند یا بز استفاده می شد و دف نوازان گاهی جلوی آتش می نواختند و گویا اختراع شما هم در همین زمینه است...
بله و برای آنکه بتوانیم یک ساز استیبل با پوستی که کشش متقارن ثابتی داشته باشد را حداقل در طول یک قطعه بزنیم ، نیاز بود از پوست طبیعی خارج شویم و به پوست های سنتتیک که از مواد شیمیایی ساخته شده باشند، بازگردیم. به همین دلیل جست و جوی مفصلی را انجام دادم تا اینکه به کاغذ کالک رسیدم که تنوع زیادی دارد و اصلا برای صنعت ساخته شده ؛ نه برای این کار ...
کاغذ کالک در لیتوگرافی چاپخانه های ما هم مورد استفاده قرار می گیرد و هوشمندی شما را در این کار باید تحسین کرد...
ممنونم، ما در نهایت گونه ای را از میان آن همه گونگی انتخاب کردیم که صدایش با سونوریته دف شبیه تر بود.. البته امروز دیگر در هیچ ارکستر بزرگی در دنیا نمی بینید که مثلا تیمپانی را با پوست بوفالو درست کنند و حدود 200 سال است و من فکر کردم که چرا سازهای ما هنوز باید شکل بدوی داشته باشند.الان هنوز کمانچه و تمبک و تار اوضاع سابق را دارند و بهتر است متولیانشان در این باره ساز و کاری بیندیشند.
شما در هر حال در زمینه ساز سازی یا ساخت ساز پیشگام هستید و کلید آغازی را زده اید، می دانیم که غیر از دف سازهای دیگری هم تولید می کنید، در این باره کمی توضیح دهید..
بله در زمینه سازهای پرکاشن که ملودیک نیستند و طیف خیلی گسترده ای از سازهای ضربی را شامل می شوند، بخشی را که مربوط به کشور خودمان است را در حال ساخت هستیم.
در تولید دف رقم خیلی عجیب و غریبی داریم و شما هم گویا بیش از 20 هزار قطعه در سال تولید دارید، درسته؟
بله و این مقدار هم حد توان ماست که بسازیم و در واقع نیاز کشور و جهان بسیار بیشتر است..
و جالب که شما قسمتی از این تولید را هم صادر می کنید به طور رسمی.. غیر از اینکه بسیاری از مسافران هم ساز ایرانی را به عنوان همآورد سفر با خود به خارج از ایران می برند.. آیا دف های تولیدی شما با توجه به اینکه دارای ضمانت و شناخته شده است، قیمت های متفاوتی دارند؟ درباره قیمت ها کمی توضیح دهید ..
با توجه به شرایط اقتصادی که اکنون آحاد ملت با آن مواجهند و بعضا برای تهیه ساز گران دچار مشکل هستند، من سعی کردم سازی را که حداقل های نیاز واقعی یک نوازنده را برآورده می کند، بسازیم و این ساز در این لحظه 280 هزار تومان قیمت دارد و تا 900 هزار تومان هم تنوع قیمتی هست.
آیا سازها هم مانند برخی کالاهای دیگر نوع لاکچری و گران قیمت تر دارند ؟
خیر و حداقل خود من در این باره اجازه ای ندادم و به طور کلی دوست ندارم چنین مسایلی در هنر و موسیقی و خصوصا ساز دف ورود کند. چون به این ساز عِرقی دارم. ولی ممکن است به طور مثال کسی اشیا یا چیزهایی را بخواهد به ساز نصب کند که البته بی ربط هست و نیازی نیست. در حقیقت موسیقی یعنی صدا و ما با چشمان بسته گوش می سپاریم و ظاهر ساز واقعا در وهله دوم اهمیت شاید باشد ...
با توجه به اینکه در آموزش دف فعال هستید و تالیفات بسیاری هم در این زمینه دارید، با عنایت به اتفاق های هنری در حوزه موسیقی می بینیم که استقبال از دف زیاد شده، علت استقبال فراوان نسبت به این ساز چیست ؟
دف قدمت طولانی در فرهنگ ما دارد.حتی در مضامین حضرت داوود داریم که فرمودند او را با دف و رقص و تسبیح بخوانید .بهر حال دف جزوی از پیشینه فرهنگی ما است و این استقبال و علاقه هم ریشه در چنین فرهنگی دارد.
به واسطه سابقه کار طولانی تان در کار موسیقی قطعا با بسیاری از موسیقی دانان و آهنگسازان ایرانی آشنایی داشته اید، نحوه کارتان اغلب چطور بود با ایشان از شروع فعالیتتان در مراکز مختلف؟
به دلیل آنکه از سال 57 در تلویزیون کار کردم، با اکثر آهنگسازان بزرگ کشور آشنا شدم و بسیاری از آنها از سال 67 به بعد متوجه شدند که من در دف توانایی دارم و نت بلدم و چون کارم در مجموعه تولید موسیقی صدا و سیما بود و کارهایشان را برای ضبط می آوردند، از من می خواستند که دف را اجرا کنم و به همین واسطه می توانم بگویم که با بیشتر آهنگسازان بنام ایرانی کار کرده ام.
در تصاویر بسیاری از اجراها می بینیم که در کمال تعجب و شادمانی زنان بسیاری به این ساز علاقمندند...در این باره چه نظری دارید؟
بهر حال دف،جزوی از پیشینه فرهنگی ما در موسیقی است و این استقبال و علاقه هم ریشه در چنین فرهنگی دارد.بسیاری از زنان نیز در کشور و حتی در جهان به این ساز علاقمندند و در این عرصه به طور جدی کار می کنند.
در اغلب آثار موسیقی کشورمان به نحوی دف حضور دارد؛ در آهنگ معروف «اندک اندک جمع مستان می رسند»با صدای شهرام ناظری هم این ساز نقش بالایی دارد. درسته؟
بله. در واقع دف و سه تار هست و زنده یاد استاد جلال ذوالفنون این آهنگ را ساختند و دف را نیز استاد بیژن کامگار نواختند.
می دانیم که هزاران دف ساخته کارگاه شما در سراسر جهان در دستان همه اقوام ایرانی و یا حتی غیر ایرانی است و برند شما در سراسر جهان دیده می شود و البته به واسطه کارگاههای هم برای عده ای تولید اشتغال می کنید. درباره فرآیند تولید هم برایمان بگویید
در حال حاضر حدود یازده نفر در کارگاه مشغول به فعالیتند و من سعی کردم کارگاه را تا 90 درصد مکانیزه کنم خطاهای کارگری به حداقل برسد. تولید این ساز به دلیل آنکه تحول ایجاد کرد، استاندارد شد و ایزو گرفت، در سطح جهان با اعتماد و به راحتی فروش و عرضه می شود. در رابطه با کار تولیدی هم کسانی که مواد اولیه می فروشند ، منتفع می شوند؛ کسانی هم که در کار نقل مکان مواد یا سازهای آماده هستند؛ فروشگاهها و معلمان و اقشار گوناگون به لحاظ اقتصادی منتفع هستند.
جایی اشاره کردید که برای دف،نت نوشتید که در این صورت انقلابی در عرصه دف و موسیقی به وجود آوردید.. چطور این کار را انجام دادید؟
من برای نت دف، کتاب نوشته ام و در این کار فقط عاشقی کرده ام و فقط عشق سبب انگیزه ام بود. در این باره با بزرگان موسیقی مانند استاد حسین دهلوی، زنده یاد مصطفی کمال پورتراب و دیگر بزرگان مشورت هایی در انتخاب علائم جهانی داشته ام که برای دیگر مردم دنیا هم قابل خوانش باشد.
و حرف آخر اینکه در زمینه تولید و عرصه ساز و اثر چه مشکلاتی دارید ؟
در زمینه تولید تقریبا فرقی نمی کند که این روزها محصول چه باشد؛ چرخه تولید به تازگی در این شرایط مشکلات پیچیده ای را پشت سر می گذارد و خواهش من از دست اندرکاران مسوول این است که اگر قرار است شرایطی را ایجاد کنند تا سدی را از پیش پای تولید کننده بردارند، الان همان زمان است!/