آسیانیوز - در دنیایی که بیش از هفتاد درصد اقتصاد جهان تحت مدیریت چند کشور محدود است ، برا ی پر کرد ن شکاف بین فقیرترین وثروتمند ترین کشور ها، اقتصاددانان وسیاست گذاران باید به این سوال بپردازند که چگونه اقتصاد ها متنوع و پیچیده میشوند؟. بی شک نقش نواوری در این امر غیر قابل انکار است و دانش ضمنی که به عنوان ریشه های نواوری عمل میکند نیز به همان اندازه حائز اهمیت است.
عصر حاضر را میتوان به نوعی دوره ی استعمار فناورانه قلمداد کرد، ازانجایی که دانش ضمنی نمیتواند به راحتی منتقل شود، در مکان ها ی خاصی متمرکز میشود،به این معنی که مناطق یا کشور ها ی خاصی بربخش های خاصی از فناوری تسلط دارند. فقط دو نمونه از زمینه های تخصصی را در نظربگیریم: درسال ۲۰۲۱ آلمان بیش از ۶۲درصد از میکروسکوپ های استریوسکوپی جهان را تولید و صادر کرد. فراتر از این باید توجه داشت که حتی درامد و اندازه به تنهایی نمیتوانند میزان سلطه ی کشور ها بر تولیدات فناورانه و پیچیده را نشان بدهند، به طور مثال، آلمان دارا ی تمرکزبیشتری از صادرا ت، مقالا ت علمی وپتنت نسبت به سهم خود ازتولید ناخالص داخلی است، درحالی که سهم اندونز ی از صادرا ت بیش از دوبرابر بالاتر ازسهم تولید ناخالص داخلی آن است، اماسهم آن از مقالا ت علمی وپتنت ها یبین المللی به میزان قابل توجهی کمتر است( بیش از نصف). هرچه کشور ها و اقتصاد ان ها متنوع تر از نظر محصولات فناورانه و پیچیدگی بالا بشند ، مزیت های بیشتری در انحصار دانش به معنای مثبت آن و تسهیل رقابت برای آن ها به ارمغان می آورد.
به عنوان مثال، افغانستان تنها در دو قابلیت (تولید ادویه و میوه و آجیل) که بسیار متداول است،تخصص دارد، در حالی که آلمان دربیش از۵۰۰ قابلیت تخصص دارد وبه طور متوسط کمتر از ۱۲درصدسایر کشور ها در این زمینه تخصص دارند و این یعنی یک فرصت توسعه اقتصادی بی نظیر. ایجاد قابلیت های تکنولوژیک در عصری که زندگی انسان ها به سرعت به فناوری های جدید وابسته می شود و سرعت گسترش و راه یابی فناوری ها به زندگی روزمره افراد چندین برابر شده است ، توانایی ایجاد قابلیت های تکنولوژیکی یکی از ارکان قدرت اقتصادی و جهانی کشور ها به شمار می رود. به طور خلاصه، اقتصاد ها باتبدیل ساختارتولیدی خود از اقتصاد ی تحت سلطه فعالیت های فراگیر وبا فناوری پایین به اقتصاد ی با خروجی های کمیاب که بیشتربه سرمایه انسانی فوق ماهر متکی هستند، رشد می کنند.
تنوع برا ی رشد حیاتی است. اما بهترین راه برا ی ایجاد تنوع اقتصادی چیست؟
می توان گفت که به طور کلی، هرچه یک اکوسیستم نوآوری دارای قابلیت های مرتبط، منحصربه فرد وپیچیده ترباشد، فناوری ها ی پیچیده تری را می تواند توسعه دهد.به عنوان مثال، چین بین سال ها ی ۲۰۰۱تا ۲۰۲۰توانایی های فآورانه یپیچیدها ی را در حوزه فناور ی اطلاعا ت و ارتباطات به ویژه در کدگذاری یا رمزگشایی گفتاریا صوتی، مدار ها ی الکترونیکی، عناصر الکتریکیبرا ی مخابرات، و رو ش ها و فناوری های محاسباتی به دست آورد. پیش از همه باید با مفهوم پیچیدگی اقتصادی کمی بیشتر آشنا شد ، شاخص پیچیدگی اقتصادی Economic Complexity Index | ECI به طور خاص به سنجش میزان دانش انباشه شده در جوامع می پردازد، دانشی که میتواند در صورت هدایت به سمت تولید ، به یک جهش فناورانه ی عظیم بینجامد.
شاخص ECI توسط گروهی از اساتید و اقتصاددانان دانشگاه «هاروارد» (Harvard) و «ماساچوست» (Massachusetts Institute of Technology | MIT) در سال ۲۰۰۷ به رهبری «هاسمن» (Hausmann) و «هیدالگو» (Hidalgo) مطرح شد.مفهوم پیچیدگی اقتصادی به درک غنی تری از فرآیند رشد اقتصاد ی اجازه می دهد که بر ابعاد مختلف دانش و چگونگی جمع شدن دانش توزیعی برا ی ایجاد صنایع برتر تأکید دارد. برا ی حفظ رشد، کشور ها باید به سمت صنایع جدید وپیچیده تر حرکت کنند، در حالی که بر رو ی قابلیت های محلی مربوطه بنا می شوند. گزارش جهانی مالکیت فکر ی رو ش جدید ی را نشان مید هد که اقتصاد ها می توانند برای اندازه گیر ی و استفاده از قابلیت ها ی نوآوری خود، با ارزیابی دانش علمی، فناوری وتولیدی خود، از آن استفاده کنند.
در آخر میتوان گفت که کشور هایی که پیش از این از ریل توسعه ی اقتصادی مبتنی بر دانش و فناوری های نوین عقب مانده اند باید هرچه زودتر به بررسی راهکار هایی جهت رفع این عقب ماندگی بپردازند ، در غیر این صورت شکاف بین کشور های فقیر و ثروتمند به واسطه ی شکاف در اقتصاد نوآروانه غیر قابل جبران خواهد شد. البته قابل ذکر است که تفاوت دستمزد در فقیر ترین و ثروتمند ترین کشور ها در حال حاضر از ۱ به ۹ به بیش از 1 به ۲۵۰ رسیده است که خود حاکی از ژرفای شکافی است که روز به روز درحال گسترش است.
سید محمد ماهان میرنصیری
مخترع ؛ مدال آور جهانی ، محقق حوزه اقتصاد دانش بنیان
World Intellectual property report
این یاد داشت براساس جدیدترین گزارش سازمان جهانی مالکیت معنوی WIPO ۲۰۲۴ نوشته شده است.