ظهرنویسی یعنی چه؟
شاید تابه حال بااین امر مواجه شده باشید که برای وصول وجه یک چک به بانک مراجعه کرده و متصدی بانک از شما خواسته باشد که چک را پشت نویسی کنید این عمل را اصطلاحا ظهرنویسی نیز می گویند. ظهرنویسی یک از آثار مهم و کاربردی اسناد تجاری محسوب می شود که البته لازم به ذکر است که ظهرنویسی فقط محدود به وصول وجه نمی باشد بلکه کاربرد های بیشتری در قانون تجارت برای آن قایٔل شده است که در ادامه به آن می پردازیم.
ظهرنویسی جهت انتقال
اصلی ترین و بیش ترین کاربرد ظهرنویسی ،ظهرنویسی جهت انتقال است. امروزه شاهد این امر هستیم که یک چک چندین بار بین افراد مختلف دست به دست شده می شود که این امر محقق نمی شود مگر اینکه هر دارنده صرفا با امضای ظهر چک (پشت چک)چک را به شخص دیگری انتقال دهد. دراین صورت آن چک مطابق با قانون تجارت به صورت قطعی واگذار شده است.
مسیٔولیت در ظهرنویسی جهت انتقال
مسیٔله مهم و البته چالش برانگیزی که در این خصوص قابل بحث است بحث مسیٔولیت در ظهرنویسی است. خصوصا اگر با ظهرنویسی های متعدد روبه رو باشیم. مطابق با قانون تجارت در صورت وجود ظهرنویسی های متعدد و به تبع آن به وقوع پیوستن انتقال های متعدد چک و سفته هریک از ظهرنویسان در مقابل آخرین دارنده ی چک و سفته مسیٔول پرداخت تمام وجه چک می باشد ونباید این گونه تصور شود که درصورت ظهرنویسی و انتقال سفته یا چک دارنده سابق که آن سفته یا چک را ظهرنویسی کرده دیگر مسیٔولیتی در برابر دارندگان بعدی نخواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که درصورتی که دارنده چک وجه چک را از یکی از ظهرنویسان وصول کند، آن شخصی که مبلغ چک را پرداخته است می تواند مبلغ پرداختی را از کسانی که قبل از او چک را امضا کرده اند و آن را منتقل کرده اند تمام مبلغ چک را از هرکدام که بخواهد به آن شخص رجوع کرده و وجه را وصول نماید.
ظهرنویسی جهت ضمانت
یکی دیگر از کاربرد های ظهرنویسی که درعرف تجاری و یا بین عامه ی مردم دارای کاربرد زیادی است ظهرنویسی به جهت ضمانت است. شاید در ابتدا تصور کنید ضمانت در اسناد تجاری صرفا در صدور اسناد تجاری قابل تحقق است اما مطابق قانون تجارت، ضمانت تنها به صدور اسناد تجاری محدود نشده است بلکه از طریق صرف امضای پشت یک چک و درج عبارت ضمانت ،ضمانت از سند تجاری محقق شده است و هم صادر کننده و هم ضامن مسیٔول پرداخت تمام مبلغ سند تجاری می باشند. برای مثال شخصی قصد انعقاد معامله ای را دارد اما دارای شهرت تجاری لازم نمی باشد یا طرف مقابل معامله اطمینانی جهت وصول وجه چک در تاریخ مشخص در سند تجاری را ندارد دراین حالت صادر کننده به جهت اطمینان خاطر طرف مقابل معامله، به جهت پرداخت به موقع ویا درصورت عدم پرداخت به موقع وجه چک ،دارنده بتواند به ضامن امضا کننده نیز رجوع نماید ،کافیست یک یا چند نفر پشت چک یا سفته را امضا نماید که دراین صورت ضمانت محقق شده است. نکته قابل توجه دراین خصوص ،به صرف تحقق ضمانت دارنده چک یا سفته می تواند مستقیما به ضامن رجوع کند بدون رجوع به صادر کننده اصلی ودراین خصوص منع قانونی وجود ندارد. همچنین اگر صادر کننده چک به هر علت از پرداخت هرمبلغی ممنوع شود(برای مثال ورشکسته بشود یا فوت کند و حساب های جاری وی مسدود شود) این امر به هیچ عنوان تاثیری در مسیٔولیت ضامن ندارد و ضامن ملکف به پرداخت تمام مبلغ مندرج در سند تجاری است. حال پس از پرداخت مبلغ چک یا سفته توسط ضامن، اگر ضمانت با اجازه صادرکننده اصلی صورت گرفته باشد می تواند به صادر کننده چک یا سفته رجوع کند.
ظهرنویسی جهت وکالت در وصول
گاهی اوقات افراد به واسطه مشغله کاری،عدم آشنایی با مراحل و سازو کار های لازم جهت وصول وجه و ... اقدام جهت وصول وجه چک یا سفته را به شخصی که اصولا مورد اعتماد خود می بیند واگذار تا وی اقدامات لازمه را جهت وصول به عمل آورد که این عمل را ظهرنویسی جهت وکالت در وصول می گویند. شخصی که نماینده دارنده چک به بانک مراجعه می کند همانند یک وکیل امین محسوب شده و می بایست مبلغ چک را در صورت دریافت به دارنده اصلی تحویل دهد. قانون اختیارات بیشتری را در جهت ظهرنویسی برای وکالت در وصول برای نماینده(وکیل صادرکنده چک)تعیین نکرده است. برای مثال اگر صاحب حساب در موعد مقرر درچک و یا پس از آن در حساب خود پولی نداشته باشد کسی که نماینده صاحب حساب در وصول وجه است حق اقامه دعوا علیه صادر کننده یا ضامن وی را ندارد مگر اینکه این در وکالت نامه ی مجزایی این اختیار به نماینده تفویض شده باشد.
ظهرنویسی جهت وثیقه
ظهرنویسی به جهت وثیقه با ظهرنویسی به جهت ضمانت متفاوت است و نباید این دو با یکدیگر اشتباه گرفته شود. در ظهرنویسی به جهت وثیقه دارنده چک یا سفته نمی تواند مستقیما و بدون مراجعه به صادر کننده به وثیقه گذار رجوع جهت پرداخت نماید بلکه می بایست ابتدا به صادر کننده چک یا سفته مراجعه کند ودر صورت مواجه شدن با عدم پرداخت به شخصی که از او ضمانت کرده(وثیقه گذار) به جهت پرداخت مراجعه کند. درحالی که همانطور که در بحث ظهرنویسی به جهت ضمانت گفتیم دارنده سند در مراجعه به هرکدام مختار است و منعی از این بابت ندارد. درپایان و به عنوان نتیجه گیری از آنچه که گفته شد باید بیان شود که: ظهرنویسی دارای حالات مختلفی است و هرکدام دارای آثار و حقوقی است که توسط قانون محترم شمرده است اما نکته مهم و قابل توجه که باید درخصوص مسیٔولیت ظهرنویس در نظر گرفت ،رعایت یک سری موارد است تا بتوان به ظهر نویس رجوع کرد. مطابق با قانون تجارت درصورتی که دارنده ظرف موعد 15روز (اگرمحل صدور چک و پرداخت آن یکی باشد)و 45روز (اگر محل صدور چک و پرداخت آن متفاوت باشد)به بانک جهت پرداخت مراجعه نکند حق رجوع به هیچ یک از ظهرنویسان چک را ندارد یا اگر ظرف مواعد مقرر به بانک مراجعه کند ولی ظرف یک سال از تاریخ گواهی عدم پرداخت چک(برگشت زدن چک) طرح دعوا علیه ظهرنویسان ننماید دیگر حقی بر ظهرنویسان ندارد و فقط می تواند به صادر کننده چک مراجعه نماید. پس رعایت مواعد ذکر شده در سند تجاری امری لازم و ضروری محسوب می شود. ودر نهایت چند سوال که ممکن است در این مطلب به ذهن متبادر شود پاسخ داده می شود:
صرف ظهرنویسی در سند تجاری به چه معناست؟
درصورتی که فقط پشت سند تجاری توسط شخصی امضا شود و هیچ عبارتی در آن ذکر نشود به معنای انتقال است و درصورتی که دارنده قصد ظهرنویسی برای وصول یا ضمانت و... را دارد باید در روی سند تجاری این امر را قید کند.
در ظهرنویسی به جهت انتقال آیا ذکر نام انتقال گیرنده الزامی است؟
در این خصوص باید بیان شود که هیچ الزامی به درج نام انتقال دهنده نیست و با صرف یک امضا و تسلیم آن به نفر دیگر انتقال واقع شده است.