چیکونگونیا چیست و چقدر خطرساز است؟

آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامتی و زیبایی: چیکونگونیا یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده، Aedes aegypti و Aedes albopictus  به انسان منتقل می‌شود. ویروس چیکونگونیا (CHIKV) متعلق به جنس آلفاویروس از خانواده Togaviridae است که اولین بار در سال 1952 در تانزانیا شناسایی شد و از آن زمان تاکنون باعث شیوع‌های متعدد در سراسر جهان، مخصوصاً در آفریقا، آسیا، اروپا و قاره آمریکا شده است. نام «چیکونگونیا» از یک کلمه ماکوند به معنای «آنچه به سمت بالا خم می‌شود» گرفته‌شده که وضعیت خمیده مبتلایان را به دلیل درد شدید مفاصل توصیف می‌کند.

انتقال و اپیدمیولوژی

CHIKV بیشتر از طریق نیش پشه‌های ماده آلوده به انسان منتقل می‌شود. این ویروس در چرخه انتقال انسان-پشه-انسان در طول شیوع حفظ می‌شود. در مناطق روستایی آفریقا نیز در یک چرخه سیلواتیک شامل نخستی‌های وحشی و پشه‌های ساکن جنگل دیده می‌شود. گسترش جهانی ناقلان Aedes aegypti و Aedes albopictus  که با افزایش سفر و تجارت انسانی تسهیل شده است، به‌شدت به گسترش بین‌المللی ویروس کمک کرده است. ویروس چیکونگونیا توسط پشه‌ها منتقل می‌شود که معمولاً Aedes (Stegomyia) aegypti و Aedes (Stegomyia) albopictus هستند. این پشه‌ها می‌توانند ویروس‌های دنگی و زیکا را نیز منتقل کنند. این پشه‌ها عمدتاً در ساعات روز نیش می‌زنند. در ظروف آب تخم می‌گذارند. در فضای باز تغذیه می‌کنند.

هنگامی که یک پشه سالم از فردی تغذیه می‌کند که CHIKV در خون او در گردش است، پشه می‌تواند ویروس را ببلعد. سپس این ویروس در طی چند روز در پشه تکثیر می‌شود. به غدد بزاقی آن می‌رسد. زمانی که پشه نیش می‌زند، ویروس به میزبان انسانی جدید منتقل می‌شود. ویروس دوباره در این فرد تازه آلوده، شروع به تکثیر می‌کند و به غلظت بالایی در خون او می‌رسد. در این مرحله فرد الوده می‌تواند پشه‌های بیشتر را آلوده کرده و چرخه انتقال را تداوم بخشد. از آنجایی که این بیماری از طریق خون منتقل می‌شود، پرسنل آزمایشگاهی و پزشکان نیز در عرض خطر بالایی برای ابتلا قرار دارند. انتقال نادر در رحم، عمدتاً در سه ماهه دوم نیز ثبت شده است. ویروس چیکونگونیا در شیر مادر یافت نشده است و تا به امروز هیچ گزارشی مبنی بر ابتلای نوزادان به ویروس چیکونگونیا از طریق شیردهی گزارش نشده است.

شیوع چیکونگونیا در جهان

چیکونگونیا اولین بار در سال 1952 در جمهوری متحد تانزانیا و متعاقباً در سایر کشورهای آفریقا و آسیا شناسایی شد. این بیماری برای اولین بار در تایلند در سال 1967 و در هند در دهه 1970 ثبت شد. از سال 2004، شیوع CHIKV بیشتر و گسترده‌تر شده است، که تا حدودی به دلیل سازگاری‌های ویروسی است که به ویروس اجازه می‌دهد به راحتی توسط پشه‌های Aedes albopictus پخش شود. CHIKV اکنون در بیش از 110 کشور در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا شناسایی شده است.

علائم بالینی

چیکونگونیا  با شروع ناگهانی تب، اغلب با درد مفاصل همراه است که می‌تواند ناتوان‌کننده باشد. سایر علائم رایج شامل درد عضلانی، سردرد، حالت تهوع، خستگی و بثورات پوستی است. درد مفاصل اغلب شدید است و می‌تواند هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ادامه داشته باشد و کیفیت زندگی مبتلایان را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری به‌ندرت کشنده است، اما می‌تواند باعث درد مفاصل مزمن و ناتوان‌کننده در برخی افراد شود، مخصوصاً در افراد مسن و کسانی که از قبل بیماری‌هایی دارند.

به طور معمول اولین علامت چیکونگونیا تب است، که به دنبال آن بثورات پوستی هم پدید می‌آید. پس از گزش توسط پشه آلوده، معمولا 4 تا 8 روز بعد بیماری آغاز می شود، اما دامنه آن می‌تواند 2 تا 12 روز باشد. این علائم شامل موارد زیر هستند:

•     تب ناگهانی و شدید
•     درد مفاصل
•     سردرد
•     میالژی یا درد عضلانی
•     آرتروز
•     ورم ملتحمه
•     حالت تهوع
•     استفراغ
•     بثورات پوستی

تب معمولا از چند روز تا یک هفته طول می‌کشد. همچنین این تب می‌تواند دو فازی باشد، به این معنی که در دو مرحله ظاهر شود. در حالی که اکثر افراد آلوده به ویروس برخی از این علائم را دارند، حدود 3 تا 28 درصد از افراد آلوده به چیکونگونیا بدون علامت باقی می‌مانند. طبق آزمایش‌ها هیچ نوزادی از طریق شیر مادر مبتلا، به این ویروس آلوده نشده است. ویروس چیکونگونیا اغلب توسط پشه‌های آئدس به افراد منتقل می‌شود. این‌ها همان پشه‌هایی هستند که ویروس دانگ را منتقل می‌کنند.

پاتوژنز و پاسخ ایمنی

CHIKV ابتدا سلول‌های اپیتلیال و اندوتلیال، فیبروبلاست‌ها و ماکروفاژها را هدف قرار می‌دهد. به‌محض عفونت، ویروس یک پاسخ ایمنی قوی ایجاد می‌کند. سیستم ایمنی ذاتی، مخصوصاً پاسخ اینترفرون تیپ I، نقش مهمی در کنترل تکثیر اولیه ویروس ایفا می‌کند. پاسخ ایمنی اکتسابی، شامل آنتی‌بادی‌های اختصاصی CHIKV و سلول‌های T، به پاک‌سازی ویروسی و ایمنی طولانی‌مدت کمک می‌کند. اما پاسخ ایمنی نیز به پاتوژنز بیماری کمک می‌کند. گفته می‌شود سیتوکین‌های پیش التهابی و کموکاین‌هایی که در طول پاسخ ایمنی آزاد می‌شوند، مسببان علائم حاد هستند و می‌توانند در مرحله مزمن بیماری نیز نقش داشته باشند.

تشخیص

تشخیص چیکونگونیا ابتدا بر اساس علائم بالینی، زمینه اپیدمیولوژیک و تست‌های آزمایشگاهی است. در طول فاز حاد، ویروس را می‌توان با استفاده از واکنش زنجیره‌ای پلیمراز رونویسی معکوس (RT-PCR) شناسایی کرد. آزمایش‌های سرولوژیک، مانند الایزا، می‌توانند آنتی‌بادی‌های IgM و IgG اختصاصی CHIKV را شناسایی کنند. IgM که پنج روز پس از شروع علائم تولید می‌شود و نشان‌دهنده عفونت جدید است.

درمان و پیشگیری

هیچ درمان ضدویروسی خاصی برای چیکونگونیا وجود ندارد. درمان بر تسکین علائم، ابتدا درد و تب، با تجویز داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، ضد تب و مایعات تمرکز دارد. شاید درمان طولانی‌مدت برای درد مزمن مفصل ضروری باشد. پیشگیری به‌شدت به استراتژی‌های کنترل ناقل، ازجمله از بین بردن مکان‌های پرورش پشه، استفاده از حشره‌کش‌ها، پوشیدن لباس‌های محافظ و استفاده از توری‌ها بستگی دارد. علاوه بر این، آموزش بهداشت عمومی و مشارکت جامعه در کنترل جمعیت پشه‌ها و جلوگیری از شیوع بسیار مهم است. در حال حاضر هیچ گونه واکسن یا داروی پیشگیری کننده‌ای برای چیکونگونیا وجود ندارد، بنابراین بهترین راه برای جلوگیری از عفونت، جلوگیری از گزش پشه است. اما واکسن‌های بالقوه‌ای در آزمایش بالینی ارزیابی می‌شوند.

در نتیجه فعلا افرادی که به مناطق پرخطر سفر می‌کنند، باید اقدامات احتیاطی را انجام دهند، از جمله:

v      پوشیدن لباس آستین بلند، شلوار بلند و سایر لباس‌هایی که میزان تماس پشه با پوست را به حداقل می‌رساند.

v      از مواد دافع حشرات بر روی پوست یا لباس استفاده کنید.

v      اطمینان حاصل کنید که فضاهای داخلی دارای پرده و توری مناسب برای جلوگیری از ورود پشه‌ها هستند.

v      اگر در طول روز می‌خوابید، از پشه بند استفاده کنید و روی تخت هم حشره‌کش بزنید.

v      اگر زمان زیادی را در فضای باز و در مناطق با پشه می‌‌گذرانید، علاوه بر استفاده از دستکش یا مواد دافع، از توری بر روی صورت و گردن خود استفاده کنید.

v      از سفر به مناطقی که شیوع چیکونگونیا در آن بالا است، اجتناب کنید.

با توجه به نبود هیچ داروی خاصی، بهترین راه برای پیشگیری از چیکونگونیا این است که این محل‌ها را کم کنیم. کاهش تعداد مکان‌هایی که پشه‌ها در اطراف خانه شما تولید مثل می‌کنند، می‌تواند به طور قابل توجهی جمعیت آن‌ها را کاهش دهد. برخی اقدامات ساده عبارتند از:

1.       تخلیه آب ظروف، مانند بشقاب زیر گلدان، سطل و ناودان باران
2.       مخازنی که آب خانگی را تامین می‌کنند نیز معمولا قابل تخلیه نیستند، باید مراقب باشید پشه‌ها دور این مخازن جمع نشوند.
3.       لاستیک‌های قدیمی که در حیاط یا اطراف خانه هستند را از بین ببرید.
4.       زباله‌ها را در کیسه‌های پلاستیکی بسته و سایر ظروف بسته شده نگهداری کنید.
5.      اگر جواب آزمایش شما مثبت است، باید مراقب باشید که از گزش پشه در هفته اول بیماری خود، جلوگیری کنید. یعنی هنگامی که ویروس به یک پشه و سپس به شخص دیگری منتقل می‌شود.

نکاتی برای نوزادان و کودکان

1.       لباسی به کودک بپوشانید که بازوها و پاها را بپوشاند.
2.       کالسکه ها و کریر نوزاد را با پشه بند بپوشانید.
3.       از مواد دافع حشرات به دست، چشم، دهان، بریدگی یا پوست تحریک شده کودک استفاده نکنید.
4.       یک بار در هفته، وسایلی که آب را در خود نگه می‌دارند، مانند لاستیک‌ها، سطل‌ها، گلدان‌ها، اسباب‌بازی‌ها، استخرها، حمام‌های پرندگان، گلدان‌ها یا ظروف زباله، را خالی کرده و بشویید یا بیرون بیاندازید.

تحقیقات و تحولات اخیر

تحقیقات اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در درک و مبارزه با چیکونگونیا داشته است. یک مطالعه محوری که در سال 2023 منتشر شد، وجود اکستنشن های بین سلولی (ILEs) را در سلول‌های آلوده به چیکونگونیا نشان داد که انتقال ویروس از سلول به سلول را حتی در حضور آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده تسهیل می‌کند. این کشف بسیار مهم است زیرا مکانیسمی را نشان می‌دهد که توسط آن ویروس از سیستم ایمنی فرار می‌کند و باعث ایجاد عفونت‌های مداوم و علائم مزمن می‌شود. این مطالعه نشان می‌دهد که هدف قرار دادن تشکیل ILE می‌تواند یک استراتژی درمانی جدید برای مبارزه با چیکونگونیا باشد. یکی دیگر از پیشرفت‌های مهم در مبارزه با چیکونگونیا، ساخت اولین واکسن علیه این ویروس است. این واکسن که در نوامبر 2023 توسط سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده تأیید شد، کارایی بالایی در آزمایش‌های بالینی فاز III نشان داد و نشان داد که 98.9 درصد از شرکت‌کنندگان در طی 28 روز پس از واکسیناسیون، آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده ویروس را تولید کردند. این واکسن، VLA1553، یک واکسن زنده ضعیف شده است، یعنی حاوی فرمی ضعیف از ویروس است که می‌تواند یک پاسخ ایمنی قوی را بدون ایجاد بیماری شدید تحریک کند. این پیشرفت قابل‌توجه است زیرا ابزار جدیدی را برای جلوگیری از شیوع چیکونگونیا، به‌ویژه در مناطقی که به‌شدت تحت تأثیر این بیماری قرار دارند (DW) فراهم می‌کند.

حقایق کلیدی در رابطه با چیکونگونیا

چیکونگونیا یک بیماری است که توسط پشه‌ها در آفریقا، آسیا و آمریکا به انسان منتقل می‌شود. شیوع پراکنده در مناطق دیگر گزارش شده است. دنگی و زیکا علائمی مشابه چیکونگونیا دارند. باعث تب و درد شدید مفاصل می‌شود که اغلب ناتوان کننده است و مدت زمان آن متفاوت است. علائم دیگر شامل تورم مفاصل، درد عضلانی، سردرد، حالت تهوع، خستگی و بثورات پوستی است. در حال حاضر هیچ درمان خاصی برای عفونت‌های ویروس چیکونگونیا وجود ندارد. علائم شدید و مرگ و میر ناشی از چیکونگونیا نادر است و معمولاً به سایر مشکلات سلامتی مرتبط است.

نتیجه‌گیری

چیکونگونیا در بسیاری از نقاط جهان، مخصوصاً در مناطقی که ناقلان پشه در آن‌ها شایع است، یک معضل بهداشت عمومی مهم است. تحقیقات مستمر و همکاری بین‌المللی برای توسعه استراتژی‌های مؤثر برای پیشگیری، درمان و کنترل این بیماری ناتوان‌کننده ضروری است.