تاثیر استیضاح همتی بر بازار ارز

آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:

قیمت دلار در معاملات نیمروزی تهران تا پیش از استیضاح وزیر اقتصاد، صعودی شد.  به گزارش فرارو، قیمت دلار در بازار معاملات نیمروزی تهران به ۹۲۵ هزار و ۴۰۰ ریال رسید. گفتنی است، نرخ بازگشایی دلار در بازار امروز ۹۲۱ هزار و ۱۵۰ ریال بود.  لازم به ذکر است، قیمت دلار در بازار امروز (یکشنبه) نسبت به روز گذشته (شنبه) ۳ هزار و ۸۰۰ ریال، افزایش یافت.

با استیضاح همتی دلار گران‌تر می‌شود

موضوع تلاطم ارزی در شرایط کنونی با توجه به افزایش تقاضا امری بدیهی بود و ارتباطی با اینکه چه کسی سکاندار اقتصاد باشد، ندارد، بنابراین پیش کشیدن موضوع استیضاح در شرایط کنونی کاملاً غیرمنطقی بود و نه‌تنها اوضاع را بسامان نمی‌کند بلکه ممکن است موجب افزایش ناملایمات و نوسانات ارزی شود. آقای رئیس‌جمهوری عنوان کردند، عامل این نوسانات شدید ارزی وزیر اقتصاد نیست. گاهی اوقات تقاضاها برای یک کالا یا ارز بشدت زیاد می‌شود و اتفاقاً صحبت‌های تنش زای بین المللی رئیس‌جمهوری آمریکا در ذهن مردم برای حفظ ارزش پول‌شان اثر روانی می‌گذارد؛ بنابراین مقصر جلوه دادن همتی درست نیست و به نظرم حتی اگر استیضاح ایشان رأی بیاورد، نرخ دلار نه‌تنها پایین نمی‌آید، بلکه کمی بالاتر هم خواهد رفت. به نظرم بحث استیضاح دکتر همتی به هیچ عنوان در شرایط کنونی به صلاح مملکت نیست.

افزایش ۱۸ درصدی قیمت دلار پس از کلید خوردن استیضاح همتی

غلامرضا تاجگردون درباره اثر استیضاح وزیر اقتصاد بر بازار‌ها معتقد است: اگر در این شرایط، وزیر اقتصاد استیضاح شود، آیا بقیه چیز‌ها اصلاح می‌شود؟ حتماً نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از زمان مطرح شدن موضوع استیضاح وزیر امور اقتصادی و دارایی، دو بازار دلار آزاد و معاملات سکه (به عنوان پیشران بازار‌های دارایی) با نوسان‌های بزرگی مواجه شده‌اند و حتی پس از اعلام وصول استیضاح وزیر اقتصاد، این نوسان‌ها به اوج خود رسیده است.ماجرای استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد از ۹ دی‌ماه با اظهارات حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شروع شد که «از طرح سؤال از وزیر اقتصاد در خصوص علت افزایش بیش از ۳۹ درصدی نرخ ارز در دوره پنج‌ماهه آغاز به کار دولت» خبر داده بود. در این روز نرخ دلار بازار آزاد در کانال ۷۹ هزار تومانی قرار داشت و سکه امامی ۵۶ میلیون تومان فروخته می‌شد. یک هفته پیش از این تاریخ، وزیر اقتصاد در جلسه کمیسیون اقتصادی مجلس به این موضوع اشاره کرده بود که «خود نمایندگان مجلس در قانون جدید بانک مرکزی به‌درستی تصویب کردند که نرخ ارز باید شناور و مدیریت‌شده باشد و یک نرخ مشخص داشته باشد.» اما در ۱۱ دی‌ماه، طرح استیضاح عبدالناصر همتی در ۱۰ محور تهیه و در سامانه مجلس بارگذاری شد. این زمانی است که نرخ دلار در فاصله دو روز، دو هزار تومان بالاتر فروش رفته، اما سکه امامی واکنش چندانی به آن نداشته است. ۵ روز بعد، طرح استیضاح با ۷۵ امضا تحویل هیأت‌رئیسه مجلس شد. یکم اسفندماه، پس از بیش از ۴۰ روز اظهارات ضد و نقیض، استیضاح وزیر اقتصاد با ۹۱ امضا در صحن مجلس اعلام وصول شد، اما هزینه بازی‌های سیاسی در حوزه استیضاح، خود را در به‌هم‌ریختگی بازار‌ها نشان داد. نرخ دلار بازار آزاد یک روز پس از اعلام وصول استیضاح همتی وارد کانال ۹۳ هزار تومانی شده بود و سکه امامی نیز در کانال ۷۶ میلیون تومان معامله می‌شد. در واقع طی یک بازه زمانی ۴۳ روزه، ارزش پول ملی نزدیک به ۱۸ درصد افت کرد. در این مدت، حتی یک نشست غیرعلنی با حضور رئیس‌جمهوری در مجلس برگزار شد. رئیس‌جمهوری نیز در این نشست توضیحاتی داد. اما به نظر می‌رسد که مسجل شدن استیضاح وزیر اقتصاد در روز ۱۲ اسفند، نوسان بازار‌ها را تداوم داده است. در واقع، مطرح شدن موضوع استیضاح وزیر اقتصاد بیش از آنکه به نفع بازار‌ها باشد؛ به تزریق نااطمینانی در پهنه اقتصادی ایران انجامیده و نوعی آشفتگی به دلیل نبود تمرکز کافی در حوزه ارزی نیز ایجاد کرده است.

در صورت رأی آوردن استیضاح، نرخ دلار بیشتر هم خواهد شد

فرید ضیاءالملکی، کارشناس حوزه بانکی و ارزی در خصوص موضوع استیضاح وزیر اقتصاد آن‌هم در شرایط تشدید جنگ اقتصادی آمریکا و از سویی نیاز به ضرورت وفاق ملی با توجه به بیانات رهبری به «ایران» گفت: «موضوع تلاطم ارزی در شرایط کنونی با توجه به افزایش تقاضا امری بدیهی بود و ارتباطی با اینکه چه کسی سکاندار اقتصاد باشد، ندارد، بنابراین پیش کشیدن موضوع استیضاح در شرایط کنونی کاملاً غیرمنطقی بود و نه‌تنها اوضاع را بسامان نمی‌کند بلکه ممکن است موجب افزایش ناملایمات و نوسانات ارزی شود.» وی با اشاره به تشدید تحریم‌های اقتصادی از سوی ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا، توضیح داد: «آقای رئیس‌جمهوری عنوان کردند، عامل این نوسانات شدید ارزی وزیر اقتصاد نیست. گاهی اوقات تقاضا‌ها برای یک کالا یا ارز بشدت زیاد می‌شود و اتفاقاً صحبت‌های تنش زای بین المللی رئیس‌جمهوری آمریکا در ذهن مردم برای حفظ ارزش پول‌شان اثر روانی می‌گذارد؛ بنابراین مقصر جلوه دادن همتی درست نیست و به نظرم حتی اگر استیضاح ایشان رأی بیاورد، نرخ دلار نه‌تنها پایین نمی‌آید، بلکه کمی بالاتر هم خواهد رفت.» ضیاءالملکی تأکید کرد: «به نظرم بحث استیضاح دکتر همتی به هیچ عنوان در شرایط کنونی به صلاح مملکت نیست.»

رهاورد استیضاح؟

وحید شقاقی‌شهری، کارشناس اقتصادی در ارتباط با موضوع استیضاح وزیر اقتصاد در شرایط حساس کنونی و جنگ اقتصادی ترامپ علیه ایران اظهار کرد: «آقای پزشکیان در یک شرایط عجیب و غریب و بی‌سابقه‌ای کشور را تحویل گرفت؛ از سویی شهادت رئیس دولت سیزدهم و سپس شهادت رهبران حماس و حزب‌الله و سقوط سوریه و بشار اسد را داشتیم و از سوی دیگر پیروزی ترامپ و حتی پیروزی جمهوری‌خواهان در کنگره و سنا و نیز رأی بالای ترامپ در آمریکا و قرار گرفتن اروپا در ضعیف‌ترین شرایط تاریخی خود را داشتیم.» وی افزود: «موضوع بعدی بحث ناترازی‌های اقتصاد کلان است که حالا در بخش انرژی خودش را نشان داده و اگر دیر بجنبیم سال‌های آینده در بخش آب، فرونشست زمین و صندوق‌های بازنشستگی هم خودش را نشان خواهد داد. همه اینها هم ماحصل شاید بیش از ۵۰ سال اشتباهات راهبردی در حوزه اقتصادی و سیاسی است؛ وقتی قیمت‌گذاری دستوری را آغاز و بخش خصوصی را حذف می‌کنیم و نوآوری را کنار می‌گذاریم، نهایتاً به موضوع ناترازی‌ها می‌رسیم که اکنون خودش را نشان داده است.» شقاقی عنوان کرد: «ما درگیر یک جنگ پیچیده اقتصادی هستیم؛ از سویی ناترازی‌های اقتصاد کلان و از طرفی یک جنگ سنگین اقتصادی و نیز مردمی که فشار سنگین رکود و تورم را در سال‌های اخیر تحمل می‌كنند، موجب شده که منابع مالی دولت در تنگنا قرار گیرد و در این وضعیت می‌خواهیم یکی از فرماندهان اقتصادی را که شاید مهم‌ترین فرمانده اقتصادی دولت و کشور است، استیضاح کنیم. جهان غرب تعجب کرده که نکند در ایران یک عملیات فریب در حال اجراست که در حال حذف یکی از مهم‌ترین فرماندهان اقتصادی خود که هنوز چند ماه از آغاز به کارش نگذشته، است؟ همتی را بابت موضوعی می‌خواهند استیضاح کنند که اصلاً مرتبط با وزارت اقتصاد نیست و در قانون، بانک مرکزی مسئول مسائل و تلاطمات ارزی است؛ از سویی مسائل ارزی جزو مسائل فرابخشی و فرادستگاهی است و برخی می‌خواهند در این شرایط سخت تشدید جنگ اقتصادی، مهم‌ترین وزیر کشور را که در این جنگ اقتصادی می‌خواهد وسط میدان بجنگد، حذف کنند. اکنون سه ماه است که وزارت اقتصاد گرفتار همین مسأله شده و شرایط را برای ایشان به‌قدری سخت کرده‌اند که اگر ایشان از هر شخصی درخواست همکاری کند، با این جواب مواجه می‌شود که ابتدا تکلیف خودت را مشخص کن. کشور را سه ماه است معطل نگه داشته‌ایم؛ به این شکل نمی‌توان راه به جایی برد و جز آسیب به کشور، هیچ رهاوردی ندارد؛ اگر دولت پزشکیان زمین بخورد، کل کشور زمین خواهد خورد؛ اکنون دیگر وقت دعوای سیاسی نیست؛ برخی دوستان هنوز به دنبال دعوا‌های سیاسی هستند و نه مجلس، نه دولت و نه مردم هیچ‌کدام برایشان مهم نیست. سال آینده یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین سال‌های کشور در طول این ۱۰۰ سال اخیر است و در چنین شرایطی می‌خواهیم یکی از جسورترین، باجرأت‌ترین و باتجربه‌ترین وزرای دولت را استیضاح کنیم.»

اولین اثر استیضاح، بی‌ثبات شدن بازار است

غلامرضا تاجگردون، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز درباره اثر استیضاح وزیر اقتصاد بر بازار‌ها معتقد است: «اگر در این شرایط، وزیر اقتصاد استیضاح شود، آیا بقیه چیز‌ها اصلاح می‌شود؟ حتماً نمی‌شود. من الان دارم می‌گویم که نمی‌شود. بلکه اولین اثری که خواهد گذاشت، بی‌ثبات‌تر شدن بازار خواهد بود. بعد از استیضاح شما نمی‌توانید به‌سادگی به سیاست‌های ارزی بازگردید. مثلا نمی‌توان دلار ۸۰ هزار تومانی را به ۵۰ هزار تومان کاهش داد و انتظار داشت قیمت‌ها ثابت بماند. بی‌ثباتی بازار بدتر از هر چیز دیگری است. شما می‌توانید همتی را کنترل کنید ولی بی‌ثباتی را نمی‌توانید کنترل کنید.»

استیضاح همتی در راستای رو کم کنی سیاسی است

مشکل چیزی بیش از ماجرای ارز و درواقع نوعی «رو کم کنی» است. از دید من این موضوع کاملا سیاسی است. اگر مجلس نگران اقتصاد بود، وضعیت بودجه کشور این نبود و چنین بودجه‌ای هم هرگز مورد موافقت قرار نمی‌گرفت. همتی نقشه‌ای برای بالا بردن قیمت ارز با هدف تامین بودجه نداشته، اما نتایج استیضاح او با دو سناریوی متفاوت می‌تواند بازار‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. سناریوی نخست این است که نرخ ارز افزایشی شود. درواقع اگر همتی با موفقیت استیضاح و برکنار شود به این معناست که مخالفان دولت چهاردهم و به عبارتی دقیق تر، دولت سایه پیروز شده است. این اتفاق بر بازار ارز اثر کاملا منفی می‌گذارد. اما اگر آقای همتی بتواند مجلس را قانع کرده و در جایگاه خود ابقا شود، به نفع دولت آقای پزشکیان خواهد بود و بازار واکنشی مثبت نشان می‌دهدافزایش نرخ ارز را شاید بتوان همان پاشه آشیل کذایی دانست که به استیضاح همتی منتهی شد. اما این افزایش نرخ ارز از دید برخی، پشت پرده‌ای دیگر دارد و هدف اصلی تک نرخی کردن ارز، ایجاد شوک در بازار و افزایش نرخ ارز با هدف تامین بودجه کشور بوده است. ایده‌ای که منتقدانی جدی دارد. اخیرا، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس درباره دلیل افزایش قیمت ارز گفته است: «می‌خواهند از افزایش قیمت ارز درآمدی برای کسری بودجه دولت ایجاد کنند. از جیب عموم مردم این درآمد تامین و به خزانه کشور وارد شد.» این اظهارنظر در شرایطی مطرح می‌شود که مخالفان استیضاح همتی با ابراز نگرانی در خصوص بازار ارز می‌گویند این استیضاح، خود، می‌تواند بر افزایش تنش در بازار ارز بیفزاید. فرارو برای بررسی این فرضیه و پیامد‌های استیضاح همتی، با دکتر مهدی پازوکی، اقتصاددان گفت‌و‌گو کرده است:

هر دولتی که به دنبال بی ثباتی اقتصادی باشد کمر به سقوط خود بسته است

من به شدت چنین موضوعی را که دولت بخواهد قیمت ارز را با هدف افزایش درامد‌های خود بالا ببرد، تکذیب می‌کنم. دلیل این تکذیب هم روشن است؛ وقتی که نرخ ارز بالا می‌رود، هزینه‌های دولت بیش از درامد‌های دولت بالا می‌رود؛ بنابراین وقتی نرخ ارز بالا می‌رود، هزینه‌های دولت هم افزایش پیدا می‌کند. زمانی که ارزش پول ملی کاهش پیدا می‌کند به معنای منشاء بی ثباتی اقتصاد است. دولت باید بسیار بی خِرَد باشد که ارزش پول ملی خود را در شرایطی که در جنگ اقتصادی است، پایین بیاورد. درست است که دولت، خود، عرضه کننده ارز است، اما کالا‌های اساسی که دولت باید تامین کند نیز تحت تاثیر نرخ ارز با افزایش قیمت مواجه می‌شود. چنین نظر دادن‌ها و ایده پردازی‌ها درباره نرخ ارز را بسیار عوامانه میبینم. بدون رودروایسی بگویم که هر دولتی که به دنبال بی ثبات سازی اقتصادی باشد، حتما کمر به سقوط خود بسته است. هیچ دولتی چنین تصمیماتی نمی‌گیرد. گاهی دولت‌ها سعی می‌کنند با سیاست گذاری‌های مناسب اقتصادی، تراز تجاری خود را به تعادل برسانند، اما این که رفتاری کنند که به شکلی دهشتناک ارزش پول ملی کشور را در برابر ارز پایین ببرند، اصلا چه سودی برای دولت دارد؟ اتفاقا پیشنهاد من به نمایندگان مجلس این است که به جای استیضاح آقای همتی وقت خود را روی بررسی مخارج غیرضروری دولت در بودجه بگذارند. مطمئن باشید کارشناسی دقیق بودجه کشور بسیار بیشتر از ایده پردازی‌های عجیبی مثل همین ایده افزایش قیمت ارز با هدف تامین بودجه به نفع کشور خواهد بود. کاهش مخارج دولت به معنای کاهش کسری بودجه، کنترل تورم و کنترل ارزش پول ملی خواهد بود.

دو سیگنال استیضاح همتی بر بازار

در سال ۱۴۰۱ بودجه مجلس ۱۶۰۰ میلیارد تومان بوده است، اما اکنون بودجه مجلس ۴۶۰۰ میلیارد تومان شده است. اگر مجلس، خود به عنوان یک نهاد مهم، می‌خواهد سیگنال مثبت ارائه و اعلام کند به دنبال ثبات است، نباید قبول کند که بودجه خود مجلس در سال ۱۴۰۴ افزایش پیدا کند. استیضاح آقای همتی در شرایط فعلی کشور بسیار خطرناک خواهد بود و از دید من می‌تواند منتهی به بدتر شدن شرایط شود. به عنوان یک اقتصاددان معتقدم اگر همتی در جلسه استیضاح رای کافی برای ابقا کسب نکند و به عبارتی برکنار شود، نرخ ارز به سرعت افزایشی می‌شود. درواقع استیضاح همتی، بی ثباتی اقتصادی را تشدید می‌کند. این در حالیست که بعد از دکتر ظفرقندی، محکم‌ترین یا ثابت قدم‌ترین وزیر دولت چهاردهم، همتی است. با این تفاسیر، بسیار عجیب است که دومین وزیر کابینه آقای پزشکیان به مسلخ برده می‌شود. نگاهی به شرایط فعلی بین دولت و مجلس نشان می‌دهد که مشکل چیزی بیش از ماجرای ارز و درواقع نوعی «رو کم کنی» است. از دید من این موضوع کاملا سیاسی است. اگر مجلس نگران اقتصاد بود، وضعیت بودجه کشور این نبود و چنین بودجه‌ای هم هرگز مورد موافقت قرار نمی‌گرفت. همتی نقشه‌ای برای بالا بردن قیمت ارز با هدف تامین بودجه نداشته، اما نتایج استیضاح او با دو سناریوی متفاوت می‌تواند بازار‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. سناریوی نخست این است که نرخ ارز افزایشی شود. درواقع اگر همتی با موفقیت استیضاح و برکنار شود به این معناست که مخالفان دولت چهاردهم و به عبارتی دقیق تر، دولت سایه پیروز شده است. این اتفاق بر بازار ارز اثر کاملا منفی می‌گذارد. اما اگر آقای همتی بتواند مجلس را قانع کرده و در جایگاه خود ابقا شود، به نفع دولت آقای پزشکیان خواهد بود و بازار واکنشی مثبت نشان می‌دهد چرا که این اتفاق به معنای شکست تندرو‌ها است. در حال حاضر مهمترین عامل افزایش نرخ ارز در اقتصاد ایران، تندرو‌ها هستند. من هم انتقاداتی به دولت آقای پزشکیان دارم و از بودجه ایشان متعججبم، اما ایده‌های عجیبی مثل همان که ابتدای صحبتم اشاره کردم و البته ایده استیضاح همتی را بسیار اشتباه میبینم.

رای اعتماد ندهید

در همین راستا روزنامه هم میهن نیز طی سرمقاله ای جالب، نظر خود را بیان کرد:

احتمال دارد که از عنوان سرمقاله امروز ما تعجب کنید؟ چرا یک روزنامه طرفدار اصلاحات و پزشکیان باید درخواست کند که به وزیر اقتصاد رای اعتماد ندهید؟ پاسخ روشن است. برای اینکه مسئله اصلی امروزِ ایران، بودن و نبودن این وزیر و آن وزیر نیست. پرداختن به این موارد، وقت تلف کردن و سهم‌خواهی قدرت است. اگر ما از آمدن و انتخاب پزشکیان دفاع کردیم، به این دلیل نبود که پزشکیان دوست ماست و اگر رئیس‌جمهور شود، خوب است. موضوع این بود که او افکاری داشت که در انتخابات و پیش از آن گفته بود و آمدن او باید مترادف با اجرای این افکار و رویکردها می‌بود. رویکرد او تفاوت بسیار معناداری با رویکرد رسمی دولت پیشین و نیز اکثریت قاطع نمایندگان مجلس داشت و دارد. به همین دلیل، تاییدصلاحیت او بعد از رد نوبت‌های قبلی موجب تعجب شد. پس اگر قرار باشد که اکثریت این مجلس به دلیل رویکردهای خودش دولت و وزرا را به چالش و پرسش بکشند؛ به‌معنای زاید بودن کل این تحول انتخاباتی است. تأیید پزشکیان به‌منزله پذیرش اجرای رویکردهای او در صورت پیروزی در انتخابات بود. رویکردهایی که مورد تایید و حمایت مردم بود. بگذریم از اینکه بیش از نیمی از مردم حتی به این حد از رویکردها هم رضایت ندادند یا معتقد بودند که امکان اجرایی پیدا نخواهد کرد و ظاهراً تحلیل این گروه درست درآمده است. پزشکیان از روز اول با اعمال محدودیت‌های شدید در انتخاب همکاران مواجه بود؛ به‌طوری‌که عملاً راه برای شکل‌گیری هر نوع مدیریت کارآمد بسته شد. همچنین، مخالفت با ساده‌ترین شعار پزشکیان که رفع فیلترینگ بود، هنوز ادامه دارد. در زمینه گزینش‌ها و اصلاحات رسانه‌ای و رویکردهای خارجی و نیز غلبه نگاه امنیتی و... نیز، ظاهراً قرار نیست تغییر خاصی رخ دهد.

اگر قرار به تغییر نیست؛ بنابراین، ترجیح دارد افرادی در مصادر امور باشند که با رویکردهای رسمی گذشته همخوانی دارند. کسانی که گمان می‌کنند قیمت ارز ناشی از مدیریت اقتصادی است و سیاست خارجی تاثیری بر آن ندارد. تورم را محصول بی‌کفایتی مسئولین می‌دانند و نه بودجه مصوب و افزایش نقدینگی و مسائلی از این قبیل.مسئله امروز ایران تغییر رویکردهاست. اگر قرار باشد رویکردها مثل گذشته ادامه یابد، هیچ دلیلی برای دفاع از افراد مسئول در این دولت نیست و بهتر است که برای رویکردهای رسمی موجود، نیروهایی متناسب با آنها انتخاب شوند.

این‌گونه رفتار نوعی استخوان لای زخم گذاشتن است. عدم‌تناسب میان کارگزاران با رویکردهای کلان موجب نتایج زیان‌باری خواهد شد. البته، در این صورت باید پرسید که بر اساس کدام الگوی عقلی و سیاسی و اخلاقی پذیرفته شد که پزشکیان بیاید؛ ولی مصداق شیر بی‌یال و دُم و اُشکُم شود. این کار مردم را به‌‌کلی بی‌اعتماد کرده و می‌کند. ساختار موجود خودش باید از نیروهایی که با پزشکیان آمدند، دفاع کند. اگر نمی‌کند، دلیلی برای دفاع دیگران باقی نمی‌ماند.

رای اعتماد ندادن یک حُسنِ دیگر هم دارد. آقای پزشکیان را متوجه این واقعیت می‌کند که وفاق با تندروها خیالی خام است. وفاق را باید با بخش‌های دیگر پیشه کرد. آقای وزیر اقتصاد هم بهتر است راهبرد خود را برای دفاع از اتهامات تندروها مشخص کند. اگر به هر دلیلی نمی‌توانید آنچه واقعیت دارد را بیان کنید، بهتر است هیچ‌چیز دیگری هم نگویید. چون بیان ناقص حقیقت نیز نوعی از دروغ است. این توصیه خطاب به آقای پزشکیان هم هست. فارغ از جزئیات گفت‌وگوی ترامپ با زلنسکی همین که دو طرف حرف‌های خود را شفاف و صریح زدند، یک گام روبه‌جلوست. کاری که سیاستمداران ایران از انجام آن اجتناب می‌کنند و جرأت سخن گفتن شفاف را ندارند.