آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
تهران به عنوان یکی از پرجمعیتترین و شلوغترین شهرهای جهان، همواره در معرض خطر زلزلههای شدید قرار دارد. در صورت وقوع چنین فاجعهای، علاوه بر تخریب ساختمانها و زیرساختهای شهری، مهاجرت جوندگان به سطح شهر میتواند به یک تهدید جدی برای سلامت عمومی تبدیل شود. این موجودات که در شرایط عادی بخشی از چرخه زیستمحیطی شهر هستند، در زمان بحران به دلیل تخریب زیستگاههایشان و کمبود منابع غذایی، به سطح شهر هجوم آورده و خطر شیوع بیماریهای خطرناک مانند تب موشی را افزایش میدهند.
فرض کنید زلزلهای با شدت بالا در تهران به وقوع پیوندد. در این سناریو، فروپاشی ساختمانها، انباشت آوار در معابر و از کار افتادن سیستمهای فاضلاب یا "sewer systems" امری محتمل است. در چنین شرایطی، جوندگان که زیستگاههایشان تخریب شده، به سطح شهر مهاجرت میکنند و اینجاست که مخاطرات مرتبط با آنها نمایان میشود. این موجودات قادرند ناقل بیماریهایی نظیر "leptospirosis" یا تب موشی باشند که از طریق آب یا مواد غذایی آلوده به انسان منتقل میشود. در روزهای پس از زلزله، که دسترسی به آب سالم محدود و تعداد مصدومان بالاست، شیوع این بیماریها میتواند به سرعت تشدید شده و وضعیت را بحرانیتر کند. جوندگان در شرایط متعارف بخشی از چرخه زیستمحیطی شهرها هستند، اما در زمان وقوع بحران، میتوانند بهعنوان یک تهدید بیولوژیک عمل کنند.» این دیدگاه با بررسی دقیقتر، از منظر علمی قابلدفاع به نظر میرسد.
بهعنوان مثال، پس از زلزله، هنگامی که منابع غذایی کمیاب میشود و اولویت انسانها به عملیات امداد و نجات معطوف است، جوندگان به جستوجوی منابع جدید برمیآیند و ممکن است به محلهای اسکان موقت یا انبارهای مواد غذایی نفوذ کنند. این امر خطر "contamination" یا آلودگی منابع غذایی را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد. تهران به دلیل تراکم جمعیتی بالا یا "population density" و قدمت برخی زیرساختهای شهریاش، از جمله سیستمهای فاضلاب و دفع پسماند، در برابر این تهدید آسیبپذیری بیشتری دارد. تخریب زیرساختها در زلزله میتواند به انباشت آوار منجر شود که خود بهعنوان پناهگاهی برای جوندگان عمل کرده و با توجه به نرخ بالای زادوولد آنها، افزایش سریع جمعیتشان را در پی داشته باشد. در این میان، انسانها که هنوز درگیر تبعات اولیه زلزله هستند، ممکن است نتوانند بهسرعت به این تهدید پنهان واکنش نشان دهند و این امر سلامت عمومی یا "public health" را در معرض خطر قرار دهد.
از سوی دیگر، انطباقپذیری بالای جوندگان نکتهای قابلتأمل است. اگرچه این موجودات نیز در زلزله متحمل آسیب میشوند، اما به دلیل توانایی بالای سازگاری، سریعتر از انسانها به شرایط باثبات بازمیگردند. این ویژگی در روزهای ابتدایی پس از بحران، آنها را به عاملی بالقوه برای تشدید مشکلات تبدیل میکند؛ بهویژه اگر به انبارهای مواد غذایی یا محلهای امدادی دسترسی یابند.
در این راستا، میتوان به برخی راهکارهای پیشگیرانه اندیشید. بهعنوان مثال، بازطراحی و مقاومسازی سیستمهای فاضلاب شهری از هماکنون میتواند مانع از مهاجرت جوندگان به سطح شهر در زمان زلزله شود. همچنین، آموزش عمومی در زمینه مدیریت پسماند در شرایط بحرانی، به کاهش عوامل جذبکننده این موجودات کمک خواهد کرد. استفاده از فناوریهای نوین مانند تلههای هوشمند یا "smart traps"، که قادر به رصد و کنترل خودکار فعالیت جوندگان باشند، نیز میتواند راهکاری مؤثر در حفاظت از منابع غذایی و تجهیزات امدادی باشد. علاوه بر این، تشکیل یک گروه ویژه یا "task force" متشکل از کارشناسان برای مدیریت این تهدیدات در زمان بحران، پیشنهادی است که میتواند از تشدید مشکلات جلوگیری کند. این موضوعات نشاندهنده آن است که خطرات ناشی از جوندگان شهری پس از زلزله، فراتر از یک مسئله ساده زیستمحیطی است و نیازمند برنامهریزی و توجه جدیتر از سوی نهادهای مسئول و جامعه است. شاید زمان آن فرا رسیده باشد که در کنار آمادگی برای مخاطرات آشکار، به این تهدیدهای پنهان نیز نگاهی دقیقتر داشته باشیم. تهران با تراکم جمعیتی بالا و زیرساختهای فرسوده، به ویژه سیستمهای فاضلاب و دفع پسماند، در برابر تهدیدات ناشی از جوندگان پس از زلزله بسیار آسیبپذیر است. تخریب این زیرساختها در زمان زلزله، نه تنها باعث انباشت آوار و ایجاد پناهگاههای جدید برای جوندگان میشود، بلکه دسترسی آنها به منابع غذایی و آب را نیز تسهیل میکند. این امر خطر آلودگی منابع غذایی و شیوع بیماریهایی مانند تب موشی را به شدت افزایش میدهد. جوندگان به دلیل توانایی بالای سازگاری و نرخ زادوولد سریع، میتوانند در روزهای اولیه پس از زلزله به سرعت جمعیت خود را افزایش دهند و به یک تهدید بیولوژیک تبدیل شوند. این در حالی است که انسانها درگیر تبعات اولیه زلزله مانند نجات مصدومان و بازسازی زیرساختها هستند و ممکن است نتوانند به موقع به این تهدید پنهان واکنش نشان دهند.