آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
تریاک، مخدر سنتی که سال‌ها جایگاه ثابتی در بازار سیاه ایران داشت، اکنون به کالایی لوکس و دست‌نیافتنی تبدیل شده است. افزایش قیمت ۳۲ درصدی تنها در یک سال و کمبود عرضه، مصرف‌کنندگان را به سمت مواد صنعتیِ خطرناکتر سوق داده است. اما چرا تریاک این‌قدر گران و کمیاب شده؟ آیا این تغییر الگوی مصرف، بحران جدیدی در اعتیاد ایران ایجاد خواهد کرد؟
افزایش شدید قیمت تریاک و کمیاب شدن آن در فروردین‌ماه ۱۴۰۴، موجب شده که مصرف کنندگان این مخدر سنتی در ايران، به سمت مخدرهای صنعتی کشیده شوند. در فروردین ۱۴۰۴ قیمت هر گرم تریاک در بازار ایران بین ۱۳۰ تا ۲۰۰ هزار تومان معامله شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت هر گرم تریاک در بازار ایران در سال ۱۴۰۳، به طور میانگین ۱۲۵ هزار تومان بود که قیمت فعلی نشان می‌دهد قیمت این مخدر در فروردین‌ماه امسال نسبت به سال گذشته، حدود ۳۲ درصد افزایش یافته است.
سال ۱۳۹۹، قیمت هر گرم تریاک در بازار ایران حدود ۷۵ هزار تومان بود، سه سال بعد در سال ۱۴۰۲، قیمت تریاک با ۶۰ درصد افزایش به ۱۲۰ هزار تومان رسید، در سال ۱۴۰۳، قیمت تریاک با افزایش چهار درصدی به طور میانگین به ۱۲۵ هزار تومان رسید. اکنون میانگین قیمت ۱۶۴ هزار تومان برای هر گرم تریاک، نشان می‌دهد فیمت این مخدر سنتی نسبت به پنج سال قبل ۱۲۰ درصد افزایش یافته است.
در بازار سیاه ایران، معمولا تغییرات قیمت تریاک بسیار کمتر از نرخ رسمی تورم بود. برای نمونه، نرخ تورم در سال ۱۴۰۲، نسبت به سال ۱۳۹۹، به طور رسمی ۱۵۰ درصد افزایش داشت، اما در مورد تریاک این تغییرات ۶۰ درصد بود. یا در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲، که تغییرات قیمت تریاک چهار درصد است، نرخ تورم ۳۱ درصد افزایش داشت. اکنون به طور کم سابقه‌ای نرخ افزایش قیمت رسمی تورم (۳۳/۴ درصد) و قیمت تریاک (۳۲ درصد) به هم نزدیک شدند.
تغییر مصرف از سنتی به صنعتی
یکی از مصرف‌کنندگان مواد مخدر که تجربه مصرف تریاک داشته است، در گفت‌وگو با هفت‌صبح از قیمت‌های نجومی این مخدر کمیاب می‌گوید: «در این یکی دو سال اخیر، قیمت تریاک و شیره تریاک، افزایش نجومی داشت. به طوری‌که بسیاری از مصرف‌کنندگان با مشکل جدی مواجه شده و برخی به سمت مواد صنعتی روی برده‌اند.» در سال‌های گذشته نیز تغییر الگوی مصرف مخدرها مورد توجه قرار گرفته بود. روزنامه اعتماد بهمن‌ماه ۱۴۰۲، در گزارشی میدانی ضمن پرداختن به تغییرات قیمت انواع مخدر، به نوع مواد مخدر مصرفی شایع در ایران پرداخت و نوشت که در هفت سال گذشته، مصرف تریاک به شدت کاهش یافته است و هرویین و شیشه به شایع‌ترین مواد مصرفی تبدیل شده‌اند. اکنون نیز برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد در نتیجه افزایش قیمت تریاک و نایاب شدن آن، گزارش گرایش مصرف کنندگان به مواد مخدر صنعتی به خصوص متامفتامین (شیشه)، که پایه آنها به تریاک نیازمند نیست اما به شدت زیان‌بارتر هستند، افزایش یافته است.
چرا تریاک کمیاب شده است؟
یکی از دلایل اصلی کمیاب و گران شدن تریاک، طالبان است. در فروردین ماه ۱۴۰۱، طالبان ضمن اعلام ممنوعیت کشت خشخاش، مزارع آن را به طور گسترده تخریب کرد. تیرماه سال ۱۴۰۱، تجارت نیوز در ایران گزارش داد شوک این اقدام طالبان سبب شده قیمت تریاک در ایران تا شش برابر افزایش پیدا کند، هرچند بعدها این روند تعدیل شد. در همین حال برخی اقلام نظیر شربت تریاک و متادون نیز افزایش قیمت قابل توجهی یافتند. در سال‌های اخیر، گزارش‌هایی در ایران منتشر شدند که نشان می‌دهد کاشت خشخاش در ایران رواج یافته است. همزمان، ویدیوها و اخبار زیادی از تخریب مزارع کاشت خشخاش به خصوص در مناطق جنوبی کشور در رسانه‌ها منتشر شد. در یکی از موارد، ویدیویی که کمپین فعالین بلوچ ۱۳ اسفند‌ماه ۱۴۰۳ منتشر کرد، نشان می‌داد ماموران نظامی و امنیتی به روستای اسفند واقع در شهرستان دلگان در استان سیستان و بلوچستان حمله کرده و اقدام به تیر‌اندازی کردند. رسانه‌های حکومتی در ایران، علت این یورش را تخریب مزارع کشت خشخاش در این روستا عنوان کردند.
شمار قابل توجهی از افراد معتاد را مصرف کنندگان مخدر "تریاک" تشکیل می‌دهند و با افزایش قیمت این ماده مخدر، احتمال افزودن برخی ناخالصی‌ها و مخلوط کردن آنها با تریاک افزایش پیدا می‌کند. ناخالص بودن تریاک عوارض جسمی متعددی را متوجه مصرف کنندگان این مخدر می‌کند و عوارضی بیش از آنچه که مصرف خود تریاک به طور طبیعی به آنها تحمیل می‌کند را به همراه خواهد داشت. موادی که قاچاقچیان با تریاک مخلوط می‌کنند باید دارای چند خصوصیت باشد؛ از جمله اینکه رنگ تریاک را تغییر ندهد. تریاکی که در افغانستان تولید می‌شود تریاکی است با رنگ زرد کهربایی و رنگ آن مشابه سوهان خوراکی زرد است. فروشندگان مخدر تریاک، ماده افزودنی به تریاک را از نوعی انتخاب می‌کنند که این مخدر را تغییر فرم ندهد؛ تریاک تولید شده در افغانستان ماهیتی ترد و شکننده مثل سوهان دارد، اما الان تریاکی که در بازار مصرف کنندگان وجود دارد، تریاکی است که نرم بوده و کش می‌آید و این نشان دهنده وجود ناخالصی در تریاک است.
تریاک مصرفی معتادان که به صورت کشیدن از آن استفاده می‌کنند، باید به گونه‌ای باشد که با زغال نشود آن را سوزاند. یک زمانی قاچاقچی‌ها به تریاک سرب را لحاظ قیمت پایین و اضافه وزن حجمی بسیار بالایی به تریاک می‌داد، اضافه می‌کردند و سود زیادی را به دست می‌آوردند و متاسفانه موجب مرگ بسیاری از مصرف کنندگان می‌شدند. دسته‌ای دیگر از قاچاقچیان مواد مخدر برخی از دارو‌ها مثل دارو‌های خواب‌آور را برای افزودن به تریاک و کسب سود بیشتر انتخاب می‌کنند و در بعضی مواقع نیز از مواد رنگی استفاده می‌کنند.
تریاک مصرفی معتادان ایرانی به مخدر تریاک، چه کیفیتی دارد؟
تریاکی که در ایران مورد استفاده مصرف کنندگان معتاد به مخدر تریاک قرار می‌گیرد، عموما ناخالص است و هر چه از سمت شرق کشور به سمت غرب کشور می‌رویم و هر چه تعداد فروشندگان موادمخدر که تریاک را دست به دست می‌کنند بیشتر باشد، ناخالصی در آن بیشتر است. در حجم‌های بالای مخدر تریاکی که مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد نیز احتمال وجود ناخالصی بیشتر است و در این موارد افزودن ناخالصی‌ها بیشتر است و البته خیلی قابل مشاهده نیست، اما در حجم‌های کمتر مثل ۵۰ یا ۱۰۰ گرم، چون امکان اینکه فرد مصرف کننده متوجه وجود ناخالصی در تریاک شود، با وجود ناخالص بودن آن از موادی برای افزودن به تریاک استفاده می‌شود که رنگ و بو، طعم و شکل ظاهری این مخدر را تغییر ندهد. اگر فردی مصرف‌کننده دائم تریاک باشد زود متوجه وجود ناخالصی در تریاک خریداری کرده می‌شود و در اغلب موارد افرادی که برای اولین بار می‌خواهند به مصرف تریاک اقدام کنند، امکان دارد که تریاک ناخالص را تشخیص ندهند و عوارض متعددی متوجه آنها می‌شود.
عوارض تریاک ناخالص
افزودن ماده‌ای مثل سرب به مخدر تریاک، باعث رسوب این ماده سنگین در سیستم گوارشی فرد مصرف کننده می‌شود و طی سال‌های گذشته با افزایش قیمت تریاک و کمیاب شدن آن، بار‌ها شاهد این اتفاق بوده‌ایم؛ در برخی موارد که فرد معتاد، تریاک آغشته به سرب را مصرف می‌کند هم بار‌ها شاهد این بوده‌ایم که دست فرد مصرف کننده شل شده و حتی قادر به گرفتن قاشق و چنگال به آن سبکی هم نبوده و اعصاب مربوط به دست آنها از بین رفته و ناتوان می‌شوند. از جمله عوارض افزودن دارو‌های خواب‌آور به تریاک هم می‌توان به این مورد اشاره کرد که فرد مصرف کننده وقتی قصد ترک داشته باشد، تازه متوجه می‌شود که به این دارو‌ها هم اعتیاد پیدا کرده و عوارض ترک شدیدی در این قبیل افراد به وجود می‌آید که خیلی از این عوارض با دارو هم قابل درمان نیست.
آیا قاچاقچیان مواد مخدر به جز سرب و دارو‌های خواب‌آور، مواد دیگری نیز به تریاک اضافه می‌کنند؟
در برخی موارد مشاهده شده است که سوداگران مرگ برای سود بیشتر از پهن گاو و گوسفند نیز به تریاک اضافه کرده و خب این مورد نیز عوارض خود را دارد. برخی قاچاقچیان هم آرد را با قیمت پایینی که دارد به تریاک اضافه می‌کنند تا سود بیشتری به دست بیاورند. سوداگران هر ماده‌ای که رنگ و بو و شکل ظاهری تریاک شناخته شده در بازار را تغییر ندهد به تریاک اضافه می‌کنند تا درآمد بیشتری کسب کنند.
آلوده بودن تریاک مصرفی معتادان به مواد روانگردان
در بسیاری از موارد قاچاقچیان حجم زیادی از دارو‌های روانگردان را با تریاک مخلوط می‌کنند که عوارض شدیدی را در نتیجه مصرف معتادان از این نوع تریاک به دنبال خواهد داشت و کمترین عوارض وجود این ناخالصی مسمومیت حاد و مزمن است و از طرفی روی سیستم کبد و کلیه مصرف‌کنندگان اثرگذاری شدیدی دارد.
آیا افزودن ناخالصی به تریاک به معنی کمبود این مخدر در ایران به دلیل محدودیت‌هایی است که در کشت اولیه آن وجود دارد؟
محدودیت در کشت خشخاش در ایران وجود دارد، اما با توجه به اینکه کشور ما یکی از کشور‌هایی است که قابلیت عمل آمدن بهترین نوع تریاک در خاک آن را دارد، در طول سال‌های اخیر نیز با افزایش کشت پنهانی آن مواجه هستیم. گفته می‌شود که امروزه تریاک تولید شده در افغانستان خالص‌ترین نوع تریاک بوده و ۱۰۰ درصد آن مرفین است، اما این گفته از لحاظ علمی اشتباه است؛ در تریاک مواد دیگری هم وجود دارد. من حدود ۱۵ سال پیش تریاکی را برای آزمایش از زاهدان به تهران آوردم و پس از از انجام آزمایشات مختلف در آزمایشگاه مشاهده کردیم که بالاترین درصد مرفین آن ۵ درصد بود و این درصد به صورت رندوم در تریاک مصرفی معتادان کشور ما زیر ۵ درصد است.
آیا امکان افزودن ناخالصی به مواردی، چون شربت تریاک هم وجود دارد؟
چون این شربت توسط شرکت‌های داروسازی و با عنوان داروی ترک اعتیاد تولید می‌شود امکان افزودن ناخالصی به این شربت وجود ندارد، اما مصرف خود این قبیل شربت‌ها و دارو‌ها هم که به عنوان درمان اعتیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند، به نوعی به دلیل داشتن مرفین، اعتیادآور هستند. در تولید قرص‌هایی مثل ترامادول هم از مخدر تریاک استفاده شده و در مورد چنین دارو‌هایی در ایران سوء مصرف می‌شود، اما امکان افزودن ناخالصی در این دارو‌ها که بر پایه تریاک هستند وجود ندارد؛ چون شرکتی و کارخانه‌ای هستند.
گران شدن تریاک و کمیاب شدن آن علاوه بر افزودن ناخالصی به این مخدر، چه عوارض دیگری دارد؟
تغییر الگوی مصرف از مخدر تریاک به سمت روانگردان‌ها مهم‌ترین و نگران‌کننده‌ترین عارضه افزایش قیمت تریاک است و تبعات و عوارض بسیار زیادی را نه تنها متوجه مصرف کنندگان این مخدر که متوجه سایر افراد جامعه خواهد کرد؛ زیرا هر چه مصرف کنندگان مواد مخدر سنتی به روانگردان‌ها روی بیاورند، عوارض این تغییر مصرف، افزایش رفتار‌های نابنجار و پر خطر در جامعه را هم به همراه خواهد داشت.
تحلیل آسیانیوز ایران
افزایش شدید قیمت تریاک و کاهش دسترسی به آن، پیامدهای اجتماعی خطرناکی دارد:
۱. تغییر الگوی مصرف به سمت مواد صنعتی
۲. تأثیر سیاست‌های طالبان بر بازار مواد مخدر ایران
۳. رشد کشت داخلی خشخاش و واکنش امنیتی
جمع‌بندی
سیاست‌های کنترل مواد مخدر باید علاوه بر کاهش عرضه، به دنبال درمان اعتیاد و پیشگیری از جایگزینی مواد خطرناک باشند. در غیر این صورت، جامعه با موج جدیدی از معضلات اعتیاد روبه‌رو خواهد شد.