به گزارش آسیانیوز، قدمت تاریخی: «چهارشنبه سوری» اولین جشن از جشنهای آغاز بهار است که از ایران باستان در سرزمين های پارسی زبان برپا گردیده و تبدیل به فرهنگی سنتی در میان آنان گشته است، امروزه کشورهایی همچون تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و... چهارشنبه سوری را جشن می گیرند.
این جشن را عمدتا برگرفته از«جشن سده» می دانند، جشنی زمستانی که با شادی و بزم فراوان در شب یازده بهمن با روشن کردن آتش هایی بزرگ در بالای تپه ها و یا زمینهای پهن و باز انجام می گرفت.
در این روز که از روزهای تعطیل بوده است، ایرانیان باستان خانه های خود را بخور داده تا از بلا و چشم بد به دور باشند تا اینکه نزد شاهان رسم بر برافروختن آتش مرسوم گشت.
این طریق جشن سوری در ایران باستان، جشنی بود که به آتش احترام می گذاشتند که نه ریشه در آتش پرستی و نه توتم پرستی داشته است، چراکه اعتقاد بر این رویه بوده که وقتی انسان به آتش دست پیدا می کند، شب نیز همچون روز گرم و روشن می شود و به همین منظور آتش برای پارسی زبانان سمبلی از پاکی و شور و حرارت زندگی معنا پیدا می کند که روشنائی و نور آن برای خروج از ظلمت و تاریکی از بدیها و ترسها و پیام آور رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است.
البته که در آن زمان از آتش برای از بین بردن آفات و جانوران ریز و زیان بار و بیماریهای واگیردار و جهت زدایندگی ناپاکی ها و بیماری ها استفاده می شده است، که این خود دلیل دیگری برای برافروختن سمبلیک آتش در این جشن است. از سوی دیگر عده ای نیز بعد از اصلاح گاهشماری در زمان اردشیر یکم، جشن «همسپهمدیم» که شش روز پیش از نوروز برگزار می گردید را ریشه اصلی جشن سوری می دانند.
قدیمی ترین نسخ در خصوص جشن چهارشنبه سوری در کتاب «تاریخ بخارا/مزارات بخارا» نوشته «ابوبکر محمد بن جعفر» به سال 332 هجری آمده است:
«چون امیر سدید منصور بن نوح به ملک نشست، هنوز سال تمام نشده بود که در شب سوری چنان که عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند»
عبور سیاوش از آتش و نشان دادن بی گناهیش به پدر نیز از داستانهای کهن شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی است :
«...سیاوش سپه را بدانسان بتاخت
تو گفتی که اسبش بر آتش به ساخت
ز آتش برون آمد آزاد مرد
لبان پر ز خنده برخ همچو ورد
چو بخشایش پاک یزدان بود ...»
و یا داستان رزم «بهرام چوبینه» با «پرموده» پسر «ساوه شاه» :
«... ستاره شمرگفت بهرام را
که در «چارشنبه» مزن کام را
گر زین بپیچی گزند آیدت
...
بشد «چارشنبه» هم از بامداد
بدان باغ کامروز باشیم شاد
...
ز جیحون همی آتش افروختند
زمین و هوا ارهمی سوختند ... »
نامگذاری
همانطور که پیشتر گفته شد یکی از داستانهای اساطیری در چهارشنبه سوری مربوط به داستان عبور سیاوش از آتش است که در شاهنامه روایت شده، این رویداد در بهرام شید «سه شنبه آخر سال» روی داد و از چهارشنبه تا ناهید شید «جمعه-آدینه»، کشور پهناور ایران به علت گذر سیاوش از آزمون آتش، در بزم و سرور بود.
از این رو هر ساله سه شنبه آخر سال را جشن می گرفتند و نام «بزم شب چهارشنبه» یا «چهارشنبه سوری» به آن تعلق گرفت و یا داستان بهرام چوبینه که در چارشنبه(چهارشنبه) رخ داد را علت دیگری برای نامگذاری آن می دانند، بعضی نیز داستان ضحاک را عامل نامگذاری این رویداد می دانند، ... ضحاک جوانان را می کشت تا دو مار خود را از مغز آنان تغذیه نماید، جوانان از بیم جانشان به کوههای اطراف پناه بردند و پس از پیروزی کاوه و از بین رفتن ضحاک، خانواده جوانان با روشن کردن آتش فرزندان خود را از این رویداد آگاه کردند و آنان سرخوشانه پیش عزیزان خود باز گشتند و چون این رویداد در غروب سه شنبه آخر سال روی داد از اینرو جشن پیروزی کاوه بر ضحاک را هرساله به نام چهارشنبه سوری بر پا می کردند.
اما معمول ترین آن بر این پایه است که واژه سور در زبان فارسی به معنای جشن، مهمانی و سرخ ذکر شده و تاریخ ایران کهن نیز بر اساس دوازده ماه سی روزه بوده است که هر کدام از این سی روز اسامی خاص خود را داشته اند که شب آخرین چهارشنبه سال را بر اساس روایات مختلف (که دو مورد آن ذکرشد)، چهارشنبه سوری نام نهادند.
چرا پریدن از آتش؟
همچون تمام نشانه های باستانی نیز این جشن به فراخور گذر زمان با تحریفات، خرافات و تغییرات فراوانی مواجه شده است. اما اصل فلسفه برپایی و وجود آن بر پایه دور ریختن و از بین بردن اتفاقات و حوادث بدشگون، تلخیها و بیماریها و آفات و عدم رونق و خوشی زندگی به واسطه پیشامدهای ناگوار و سوزاندن آن در آتش است.
چنانچه پس از پریدن از روی آتش به صورت نمادین تمامی بدیها و بد احوالی ها را به شعله گرم آتش می سپارند و با گفتن نثری شعر گون به صورت «سرخی تو از من- زردی من از تو» به دفع و فراموشی زردی حاصل از زرد رنگی بیماری، کسالت و بدی و جذب سرخوشی و سرزندگی سرخی می پردازند، همچون دوره طاعون که رخت و ابزار بیمار را در آتش می ریختند تا از بدیها پاک گردند.
امروزه نیز همین رسم اسفند دود کردن و اطراف خانه گرداندن نیز برای زدودن شر و بیماری و چشم زخم از همان منظر به جای مانده است، از اینرو با توجه به موارد یاد شده اینکه گفته می شود پریدن از روی آتش و خواندن شعر همیشگی آن توهین به آتش و رسمی ایرانی نیست مردود است.
ضمن آنکه بر طبق آئین باستان، پریدن از روی آتش ریشه در«آزمون آتش» دارد، مثل عبورسیاوش از آتش و یا آزمون آتش «آذرپاد مهر اسپندان» دانشمند و موبد موبدان شاپور دوم که برای جلب اعتماد مردم حاضر شد مقدار زیادی روی گداخته بر روی سینه اش بگذارند و او آسیبی ندید.
رسومات چهارشنبه سوری
پهناوری ایران باستان باعث شد سنن زیادی در هر شهر برای چهارشنبه سوری رسم شود. به جز برپایی آتشی بی خطر و پریدن از آن و قاشق زنی و گرفتن هدایا و خوراکیها از همسایگان و اقوام، پراکندگیهایی نیز از رسومات مختلف وجود دارد، مثلا عده ای آش رشته میل می کنند، خیلی از سنن نیز به واسطه گذر زمان حتی نامشان نیز از یادها رفته، بوته افروزی، آب پاشی و آب بازی، کوزه شکنی، شیر سنگی، فال کوزه، شعر گویی، آجیل مشکل گشا، شال اندازی، داستان خوانی و... عده ای به سه شنبه بازار و چهارشنبه بازار نورافشانی شده می روند و آینه، اسپند و کوزه برای سال نو خریداری می کنند، در بعضی از نقاط روز بعد از چهارشنبه سوری خانه تکانی نوروز آغاز می شود و...
سخن آخر
به یاد داشته باشیم وارد کردن خرافه و استفاده از مواد محترقه و خطرناک و پرصدا، برپایی آتشهای غیر عادی وبزرگ، جز خدشه وارد کردن به آداب کهن حاصلی ندارد و هیچکس حتی پیشینیان نیزجشنی که بخواهد آرامش و آسایش را برهم زده و جان دیگران را به خطر اندازد را نه تنها نمی پسندند که بر نبودش هم تاکید می کنند، پس بارعایت اخلاق و آرامش، سنن مشروع خود را پاس داشته و نگهداری کنیم./