مردم آذربایجان در اعتراض به ادعاهای اراضی بی اساس ارمنستان علیه آذربایجان که به دلیل حمایت اتحاد جماهیر شوروی شدت گرفته بود، به خیابان ها و میادین ریخته و از شب ۱۹ ژانویه تا ۲۰ ژانویه سال ۱۹۹۰ به خون کشیده شدند. حتی بدون رضایت شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی مستقیما به دستور میخاییل گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی بیش از ۲۰ هزار نفر نیروی نظامی متشکل از تعداد بسیاری از ارامنه به شهر باکو حمله کردند. افرادی که تصور نمی کردند ارتش اتحاد جماهیر شوروی بر روی مردم عادی آتش بگشایند، شاهد به خاک و خون کشیده شدن غیر نظامیان باکو به دست آن ها بودند. ارتش اتحاد جماهیر شوروی که به سمت پایتخت و شهرهای اطراف و شهرستان ها حمله کرده بودند ۱۴۷ غیر نظامی را بی رحمانه به قتل رساندند. در این حادثه ۷۴۴ نفر بی گناه زخمی شده و ۸۴۱ نفر به شکل غیر قانونی بازداشت شد. جنایتکاران جنگی که چهره انسانی خود را فراموش کرده بودند، حتی به آمبولانس های بیمارستان که برای کمک آمده بودند نیز آتش می گشودند و به هیچ کس رحم نمی کردند. باکو که تبدیل به میدان جنگ شده بود دچار خسارت های جبران ناپذیر شد، ساختمان تاسیسات تلوزیون را منفجر کردند، ساختمان های مسکونی، پلیس و نقلیات عمومی دچار آسیب های جدی شدند. به انسان ها لقب مخرب و مخل نظم داده شد. حال اینکه مردم تنها برای اعتراض به بی عدالتی که رخ داده بود در میادین جمع شده بودند. هدف اتحاد جماهیر شوروی از ایجاد این حادثه ترساندن مردم برای بازگشت از مسیر آزادی و استقلال و مجبور به چشم پوشی آن ها از اشغال منطقه قره باغ کوهستانی بود.
در همین موقع مردم در تشویش به سر می بردند. صبح روز بعد از حادثه خونین 20 ژانویه، حیدر علی اف رهبر ملی آذربایجان با به خطر انداختن زندگی و خانواده خود به نمایندگی دائمی آذربایجان در مسکو رفت و با سخن رانی در آنجا ابراز هم دردی نمود.
حیدر علی اف حادثه خونینی را که رژیم کمونیستی در آذربایجان انجام داده بود را قاطعانه محکوم و اعتراض خود را نسبت به کشتار علیه مردم و قتل انسان های بی گناه اعلام کرد و خواستار مجازات مرتکبین شد. این اقدام رهبر ملی در آن برهه برای مردم کشورما که در شرایط سختی به سر می بردند دلگرمی بزرگی بود. صرفا به خاطر سخنرانی های حیدر علی اف بود که مردم به مبارزات خود در راه آزادی کشورشان ادامه دادند. اندکی بعد از این حادثه، حیدر علی اف اعلام نمود که حزب کمونیستی را ترک کرده و بازگشت به کشور خویش در روزهای سخت مردم را وظیفه خود می داند.
اما واسطین امپراتوری در باکو سعی کردند او را از مردمش دور نمایند و همین نیز باعث شد که حیدر علی اف به نخجوان زادگاه خود بازگردد. در اینجا مردم به گرمی از او استقبال و در سپتامبر سال ۱۹۹۰ او را به عنوان رئیس شورای عالی نخجوان انتخاب کردند.
درنخستین جلسه شورای عالی سه تصمیم مهم با ابتکار حیدر علی اف گرفته شد. نخست - نام جمهوری سوسیالیستی خودمختار نخجوان به شورای عالی جمهوری خودمختار نخجوان تغییر پیدا کرد. دوم - پرچم ملی سه رنگ جمهوری خلق آذربایجان به عنوان پرچم دولت پذیرفته شد. سوم - برای نخستین بار در تاریخ ۲۱ نوامبر سال ۱۹۹۰ مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان حوادثه ۲۰ ژانویه را به عنوان حادثه ای سیاسی-حقوقی ارزیابی کرد و نام مسئولین و عاملین این حادثه سیاسی-نظامی که علیه مردم آذربایجان رخ داده بود، اعلام شد.
در جون سال ۱۹۹۳ بعد از بازگشت دوباره حیدر علی اف به حاکمیت سیاسی با تاکید و مطالبه مردم، با دستور وی خیابان شهدا را دوباره برپا کرد. در آنجا معبد با شکوه «مشعل ابدی» احداث شد. نام غرور آفرین "شهدای ۲۰ ژانویه" تاسیس شد. روند رسیدگی به تامین اجتماعی جانبازانی که در حادثه ۲۰ ژانویه دچارمعلولیت شده بودند مطلوب گردید.
امروز رئیس جمهور الهام علی اف که با موفقیت تداوم بخش مسیر سیاسی رهبر ملی می باشد نیز مطالبات این مردم را به طور مداوم مورد توجه قرار می دهد. افزایش حقوق بازنشستگی و تامین شرایط مسکن و زندگی بر اساس دستورات رئیس جمهور آذربایجان برای اشخاصی که در ارتباط با حوادث ۲۰ ژانویه مجروح شدند، همچنین برای خانواده شهدا به عنوان نمونه بارزی از دقت و اهمیت، از طرف جامعه بسیار مثبت ارزیابی می شود.
۲۰ ژانویه به عنوان حادثه ای بسیار تلخ برای مردم آذربایجان، در عین حال روز غرور و شرف و نمونه ای مشترک از غم و قهرمانی است. حادثه ۲۰ ژانویه مردم را بیش از پیش در مسیر حرکت به سوی آزادی تشویق کرد. شهدای ۲۰ ژانویه با خون خود تاریخ جدیدی را برای آذربایجان رقم زدند. شاخه های جدیدی را در مسیر رسیدن به آزادی برای مردم باز کردند. فرزندان غیورمرد وطن در آن روزهای خونین با اولویت قرار دادن آزادی و شرف ملت خود، با گذشت از جان به قله شهادت صعود کردند. فاجعه ۲۰ ژانویه که با مفقودین زیاد منجر به هلاکت رسیدن انسان های بی گناه شد، نشانگر روحیه مبارزه، شکست ناپذیری و غرور ملت آذربایجان بود که در جهت استقلال و آزادی خود سوق داشتند و سیاست های خائنانه رهبران جنایتکار امپراتوری به رهبریت میخاییل گورباچف علیه آذربایجان را تحمل نکردند. صرفا در نتیجه این اقدام به استقلالی که با گذشت سال ها در آرزوی آن بودند رسیدند و کشور استقلال خود را به دست آورد.
سالانه صدها هزار نفر در روز عزای عمومی ۲۰ ژانویه به خیابان شهدا آمده و با گذاشتن گل های قرنفیل که نماد خون شهدا می باشد بر روی مزار این شهدا که در راه وطن جان خود را قربانی کرده اند، یادشان را گرامی می دارند.
هر چند که از آن حوادث خونین سال ها می گذرد، ولی مردم آذربایجان همیشه آن شب خونین را به یاد می آورند و انزجار خود را از مسببین این حادثه اعلام می دارند. فاجعه ۲۰ ژانویه که تا ابد در حافظه خونین مردم آذربایجان ماندگار خواهد بود هر سال در آذربایجان به عنوان روز عزای عمومی بسیار گرامی داشته می شود.
مردم ایران که در راه آزادی و تمامیت ارضی خود هزاران شهید داده اند، قداست شهادت و این احساس مردم آذربایجان را به خوبی درک می کنند. شهدا با شهادت خود آرزوهای خود را به جاودانگی می رسانند و نام خود را در ردیف ماندگاران ثبت می کنند.