همسایگان ما یکی از جذاب ترین و بزرگترین بازارهای دنیا را تشکیل می دهند و حجم واردات پانزده کشور همسایه ایران به بیش از هزار و دویست میلیارد یورو درسال بالغ می گردد، ولی متاسفانه شرکت های ایرانی از این بازار بزرگ سهم قابل توجهی (کمتر از یک درصد) در اختیار ندارند. این در حالی است که رقبای ما در تلاش هستند تا با شگردهای متفاوت و استفاده از غفلت بخش خصوصی و دولتی ما، فرصت های بزرگ منطقه ما را تبدیل به ثروت و نهایتا اشتغال برای بنگاه های کشورهای متبوع خود نمایند. در حالی که بسیاری از محصولات و خدمات در کشور ما می توانند جایگاه مستحکمی در بازارهای همسایه داشته باشند.
بخش عمده ای از رشد تولید ناخالص داخلی ما در کشور منوط به دیپلماسی اقتصادی و استراتژی جامع در روابط با نزدیک ترین بازارها از جمله همسایگان است که می تواند نقش بازارهای بزرگی را برای صادرات محصولات و خدمات از ایران ایفاء نمایند.
به جرات می توان گفت در طول یک دهه گذشته علیرغم وجود فرصت های فراوان، ضعف در حوزه تدوین استراتژی و اجرای آن، با همسایگان باعث از دست رفتن فرصت هایی شده است که می توانست ایران را به جایگاه مناسب در سال 1404 نزدیک نماید.
در بررسی های انجام شده مهمترین دلایل عدم شکل گیری دیپلماسی اقتصادی راهبردی با همسایگان علیرغم تلاش های وزارت امور خارجه، نگاه محوری سازمان های توسعه ای از جمله سازمان توسعه تجارت و نیز سازمان سرمایه گذاری در ایران به اروپا و همچنین عدم برخورداری از یک الگوی مناسب برای توسعه روابط با همسایگان است که باعث شده این فرصت های گرانبها تبدیل به تهدیدات فراوانی شود که به مرور شاهد نتایج نامطلوب و گاها خطرناک این نگاه خواهیم بود.
در طول ده سال گذشته کشوری مانند ترکیه که یکی از رقبای اصلی ایران در چشم انداز 1404 در نظر گرفته شده ، توانسته بیش از شصت میلیارد فقط به همسایه شمال شرقی ایران خدمات فنی و مهندسی و بیش از سی میلیارد دلار کالا صادر نماید.
همین کشور در 10 سال گذشته بیش از چهل میلیارد دلار کالا به فدراسیون روسیه صادر نموده است و اکنون پروژه های بسیار زیادی در فدراسیون روسیه توسط شرکت های ترک در حال انجام است، بدیهی است این ارقام در کشورهایی مانند عراق، افغانستان و عمان نیز از وضعیت بدتری برخوردار است.
کشورهای پیشرو در دنیا توانسته اند از طریق ارتباط با همسایگان منافع اقتصادی فراوانی را به دست آورند، طبیعی است که فاصله نزدیک با همسایگان و اشتراکات فرهنگی و سیاسی می تواند تاثیر بسزایی در توسعه روابط داشته باشد.
به عنوان مثالی دیگر، میزان واردات کشورهای آس آن در سال 2016 نزدیک به 1100 میلیارد دلار بوده و صادرات کشور مالزی به این 11 کشور بالغ بر 60 میلیارد دلار بوده است، این در حالی است که سازمان توسعه تجارت خارجی مالزی حدودا دارای 200 نفر پرسنل بوده و با 10 دفتر منطقه ای در کشورهای مختلف به منظور توسعه بازار شرکت های مالزیایی و تنها با در اختیار داشتن بودجه ای معادل 174 میلیارد تومان در سال بیش از 195 میلیارد تومان صادرات کالا و خدمات دارد که از این رقم 60 میلیارد دلار آن مربوط به صادرات به همسایگان است.
یکی از کلیدی ترین سازمان ها در ایجاد برنامه های توسعه ای خصوصا در حوزه توسعه صادرات، سازمان های توسعه تجارت محسوب می شوند و این سازمان ها نقشی به مانند قلبی تپنده در توسعه صادرات کشورها را ایفاء می نمایند.
سازمان توسعه تجارت در ایران باید پیشنهاد دهنده استراتژی جهت تنظیم دیپلماسی اقصادی با همسایگان با استفاده از الگوهای نوین باشد، امروز سازمان های توسعه تجارت در دنیا با استفاده از اطلاعات دقیق بازارها و رقبا، تدوین برنامه های استراتژیک و شناسایی دقیق نیازهای بازارهای هدف از طریق مطالعات بازار با روش های صحیح و پیش بینی نیازهای آتی آنها و بهره گیری از مدیران توانمند و همچنین ابزارهای نوین توانسته اند، تاثیر فراوانی بر توسعه صادرات محصولات و خدمات کشورشان داشته باشند.
موضوع توسعه صادرات در کشور ما خصوصا در کشورهای همسایه از سه معضل که شامل ضعف سازمان توسعه تجارت در بی برنامگی توسعه روابط با همسایگان و نگاه محوری این سازمان به توسعه روابط با اروپا، عدم توجه به موضوع دیپلماسی اقتصادی در روابط با همسایگان و نیز ضعف آماده سازی بنگاه های ایرانی برای حضور در این بازارهای ارزشمند برخوردار است.
توسعه صادرات، نیازمند تمرکز بر توانمندیهای داخل و نگاهی برون گرا و توجه جدی به بازارهای هدف و قرارگیری در ساختار آن بازارها همراه با الزاماتی از جنس فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و فنی است.