به گزارش آسیانیوز؛ ملاتونین یکی از محصولات دارویی است که بسیاری از مردم در سراسر جهان برای مقابله با بی‌خوابی از آن استفاده می‌کنند. اما آیا می‌توان آن را ماده‌ای بی‌خطر در نظر گرفت، مخصوصا برای کودکان و نوجوانان؟
بی‌خوابی در کودکان و بزرگسالان یکی از مشکلات زندگی مدرن امروزی شده است. زندگی شلوغ و پراسترس، شیف‌های کاری شب، نشستن طولانی‌مدت در مقابل صفحات نمایش، استفاده طولانی‌مدت از گوشی‌های تلفن همراه و بازی‌های کامپیوتری از جمله عوامل نداشتن خواب خوب یا بی‌خوابی هستند.
در ایران نیز افراد بسیاری با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند و مصرف ملاتونین را به‌عنوان یکی از راهکارهای مقابله به این مشکل در نظر می‌گیرند.
بیایید به آخرین تحقیقات و بررسی‌های انجام‌شده در ایالات متحده در این زمینه بپردازیم.
مصرف ملاتونین در کودکان و نوجوانان چقدر رایج است؟
بی‌خوابی و مکمّل ملاتونین چیزهایی نیستند که بتوانیم به کودکان ربط‌شان دهیم.
اما یافته‌های نظرسنجی مجله انجمن پزشکان اطفال آمریکا نشان می‌دهد که مصرف ملاتونین در کودکان و نوجوانان آمریکایی بسیار رایج است.
حدود یک‌پنجم کودکان آمریکایی قبل از خواب ملاتونین مصرف می‌کنند، درحالی‌که برخی از والدین از یک‌سالگی به فرزندان‌شان ملاتونین می‌دهند.
شیوع مشکلات خواب باعث افزایش سریع نرخ مصرف ملاتونین در کودکان شده است. برخی پزشکان مشکلات خواب را به افزایش بیماری‌های روانی و استفاده زیاد از موبایل نسبت می‌دهند.
نظرسنجی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده نشان داد که یک درصد از کودکان و نوجوانان زیر نوزده سال، در طول یک ماه اخیر زمان نظرسنجی، ملاتونین مصرف کرده بودند.
نویسندگان تحقیق انجمن پزشکان اطفال آمریکا این یافته را با نتایج خود مقایسه کرده و گزارش دادند که داده‌های کنونی حاکی از افزایش تقریبا بیست درصدی در مصرف ملاتونین است. والدین هم گزارش دادند که فرزندان‌شان به‌طور میانگین دو تا پنج روز در هفته از مکمّل ملاتونین استفاده می‌کنند و بسیاری از آن‌ها مصرف روزانه دارند.
مصرف دائم ملاتونین به بروز مسمومیت دامن زده است. براساس تحقیقات بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده که در قالب گزارشات هفتگی مرگ‌ومیر و بیماری منتشر شد، مراکز درمانی ایالات متحده شاهد افزایش ۵۳۰ درصدی مصرف ملاتونین در بین کودکان بوده‌اند که برخی‌شان به بستری‌شدن در بیمارستان و حتی مرگ انجامیده است.
خواب ناکافی در بین کودکان شایع است
دکتر گیلن پری، متخصص اطفال و مدیر مرکز خواب کودکان و بزرگسالان پری به اپک تایمز گفت: «خیلی‌ها فکر می‌کنند بچه‌ها مشکل خواب ندارند و این اصلاً درست نیست.»
کودکان همیشه مشکلات خواب داشته‌اند و مشکل آن‌ها فرق چندانی با بزرگسالان ندارد.
کرونا هم به افزایش مشکلات دامن زده است. حدود ۲۵ درصد از کودکان قبل از شیوع پاندمی، از اختلال خواب رنج می‌بردند و این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۴۶ درصد رسیده است.
همان‌طور که استرس، اضطراب و افسردگی باعث بی‌خوابی در بزرگسالان می‌شوند، کودکان نیز می‌توانند دغدغه‌های مشابهی را تجربه کنند. دغدغه‌های آن‌ها به تکالیف مدرسه، فشار از سوی همسالان و ارتباطات مجازی مربوط می‌شود.
بسیاری از نوجوانان بیش از حد خودشان را درگیر تکالیف مدرسه می‌کنند که روی خواب‌شان اثر می‌گذارد.
آموزش از راه دور در جریان پاندمی باعث شد کودکان ساعات بیشتری را پای صفحات نمایش سپری کنند. صفحات نمایش دیجیتال بسیار محرک هستند. نور این صفحات می‌تواند به چرخه خواب آسیب بزند و آن را مختل کند.
دکتر پری می‌گوید: «مشکل اصلی ابزارهای دیجیتال این است که والدین دیگر هیچ کنترلی روی آن‌ها ندارند. بچه‌ها ممکن است نیمه‌های شب یا صبح زود قبل از مدرسه از خواب بیدار شوند تا در تبلت یا موبایل‌شان بچرخند یا بازی‌های ویدئویی انجام دهند.»
به گفته دکتر درک هوسمان، متخصص اطفال، «صفحات نمایش دیجیتال عامل اصلی شیوع اختلال خواب در کودکان هستند.»
اوتیسم و اختلالات کم‌توجهی و بیش‌فعالی که نرخ آن در بین کودکان افزایشی بوده است، با خواب ضعیف و مشکلات خواب ارتباط دارند.
این‌گونه است که والدین و سرپرستان به ملاتونین روی آوردند.
مکمّل‌های ملاتونین در انواع مختلف برای کودکان عرضه می‌شوند، مقرراتی درباره آن‌ها وجود ندارد و بدون نسخه هم به فروش می‌رسند. این مکمّل‌ها به شکل آدامس و نوشیدنی تولید می‌شوند و برای کودکان خردسال جذابیت دارند.
دکتر پری می‌گوید: «اکثر پدر و مادرهایی که به کلینیک مراجعه می‌کنند دست‌کم یک‌بار ملاتونین را امتحان کرده‌اند یا فرزندشان همچنان- به توصیه پزشک اطفال یا سرخورد- ملاتونین مصرف می‌کند.»
براساس گزارشات هفتگی بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ مرگ‌ومیر و بیماری، فروش مکمّل‌های ملاتونین حدود ۱۵۰ درصد افزایش داشته است.
علاوه بر مشکلات خواب، از ملاتونین برای بهره‌مندی از اثرات آنتی اکسیدان، ضد التهاب، ضد سرطان و نوروپروتکتیو آن هم استفاده می‌شود.
ملاتونین هورمونی طبیعی است که بدن آن را برای تنظیم چرخه خواب و بیداری ترشح می‌کند. نور باعث سرکوب و تاریکی باعث افزایش ترشح ملاتونین از غده صنوبری می‌شوند.
به‌طور کلی، توصیه می‌شود مکمل‌های ملاتونین یک تا دو ساعت قبل از خواب مصرف شوند تا چرخه طبیعی خواب مختل نشود.
هنریت ادیمان کالیسن، مشاور روان‌پزشکی اعصاب در مرکز بهداشت دانمارک، از طریق ایمیل به اپک تایمز نوشت: «اگر در اواخر شب ملاتونین مصرف کنید، ممکن است «پنجره خواب» شما بسته شود.»
تأثیر ملاتونین فقط دو ساعت دوام دارد. دکتر پری می‌گوید: «ملاتونین باعث می‌شود سریع‌تر به خواب بروید، اما روی کیفیت خواب شما تأثیر نمی‌گذارد.» والدین معمولاً به فواید کوتاه‌مدت مصرف ملاتونین اشاره می‌کنند، اما مکمّل‌ها به مرور زمان بی‌اثر می‌شوند و دوزشان باید افزایش پیدا کند.
دکتر هوسمان این پدیده را در بیماران خود مشاهده کرده است.
«وقتی بیمارانی را می‌دیدم که روزها و ماه‌ها تحت درمان بودند، آزرده می‌شدم. من از آن‌ها خواستم که سعی کنند فرزندشان را از شیر بگیرند… اما مواردی هم وجود داشت که تلاش آن‌ها بی‌نتیجه بود.»
این‌که آیا مصرف طولانی‌مدت ملاتونین- مثل سایر قرص‌های خواب- منجر به مقاومت بدن می‌شود، مورد بحث است. شواهد ضد و نقیضی در تحقیقات ارائه شده‌اند. با این حال، مصرف طولانی‌مدت مکمّل توصیه نمی‌شود.
خطرات
به‌طور کلی، مصرف مکمّل ملاتونین به کودکان سالم زیر ۳ سال توصیه نمی‌شود، زیرا مشکلات خواب در این کودکان معمولاً ماهیت رفتاری دارد. با این حال، گزارشات متعددی در رابطه با تجویز ملاتونین برای نوزادان و کودکان خردسال وجود دارد.
سطوح بالای ملاتونین در کودکان فوت‌شده مشاهده شده است.
دکتر محمد ای. ریشی، متخصص خواب اطفال از دانشگاه ایندیانا از طریق ایمیل به اپک تایمز نوشت: «به گمان من، بزرگ‌ترین مشکل ما دسترسی آسان به ملاتونین و عدم توجه به خطرات آن است.»
به گزارش مرکز کالبد شکافی کارولینای شمالی، هفت مورد مرگ مشکوک در کودکان به ملاتونین نسبت داده شده است.
یکی از این موارد به دختری ۳ ماهه مربوط می‌شد که روزانه ۸ تا ۱۰ دوز ۵ میلی‌گرمی مکمّل ملاتونین مصرف می‌کرد تا راحت‌تر بخوابد. این دوز بسیار بالاتر از مقدار توصیه‌شده برای کودکان است. علت مرگ این کودک نامشخص باقی ماند.
پزشکان هنوز نمی‌دانند چرا مکمّل ملاتونین، علیرغم حاشیه امن قابل قبولی که دارد، به مرگ می‌انجامد. همچنین باید توجه داشت که مرگ‌ومیر ناشی از مصرف ملاتونین درصد بسیار اندکی از موارد مسمومیت با ملاتونین را شامل می‌شود.
دکتر پری می‌گوید که تاکنون هیچ‌کدام از بیماران او بر اثر مصرف ملاتونین فوت نکرده‌اند و از آن‌جا که ملاتونین هورمونی درون‌زا است- یعنی به‌طور طبیعی در بدن وجود دارد- حاشیه امن خوبی برای آن متصور هستیم.
دکتر هوسمان می‌گوید: «من هم جنبه‌های منفی زیادی در رابطه با مصرف ملاتونین نمی‌بینم، جز این‌که آرزو دارم کودکان اصلاً به آن نیاز پیدا نکنند.»
با این حال، دکتر ریشی معتقد است که ملاتونین نوعی دارو است و وضعیت روحی یا جسمی بیمار را تغییر می‌دهد و به همین علت باید با آن مثل سایر داروها رفتار کرد.
عوارض جانبی رایج ملاتونین شامل سرگیجه، خواب‌آلودگی در طول روز و کاهش فشار خون است. ملاتونین همچنین می‌تواند باعث تجربه کابوس، افزایش شب‌ادراری و بی‌قراری شود.
عوارض جانبی طولانی‌مدت ملاتونین ناشناخته هستند، زیرا تاکنون مطالعه بلندمدتی روی آن انجام نگرفته است. یکی از نگرانی‌های موجود این است که ممکن است مکمّل‌های ملاتونین بلوغ را به تأخیر بیندازند، زیرا سطح ملاتونین در خون معمولاً قبل از بلوغ نزولی می‌شود.
دکتر ادیمان در رابطه با مصرف ملاتونین می‌نویسد: «وقتی مقالات موجود را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که توجه کافی به ایمنی ملاتونین صورت نگرفته و قطعیت شواهد موجود پایین است. شواهد فعلی نشان می‌دهند که کودکان و نوجوانان، به‌جای عوارض جدی، درگیر عوارض جانبی خفیف می‌شوند اما کسی از دامنه عوارض خبر ندارد.»
علل مهم‌تری که مایه نگرانی هستند
مصرف بیش از اندازه و مصرف محصولات آلوده جزو خطرات حتمی مکمّل‌های ملاتونین هستند که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند.
دکتر ریشی می‌نویسد: «از آن‌جا که ملاتونین به‌عنوان مکمّل فروخته می‌شود، نظارت سازمان غذا و داروی ایالات متحده مثل سایر داروهای بدون نسخه شامل حال آن نمی‌شود. گزارشات مختلفی در رابطه با آلودگی و تغییر دوز مکمّل‌های ملاتونین وجود دارد.»
کودکان فقط به دوزهای بسیار ناچیز- حدود ۰.۰۵ تا ۳ میلی‌گرم- نیاز دارند اما دوز مکمّل‌ها ممکن است حتی درون یک بسته متفاوت باشد.
مطالعه محققان کانادایی روی ۳۰ مکمّل ملاتونین از وجود همین تفاوت‌ها حکایت دارد. میزان ملاتونین در بعضی بسته‌ها کمتر از ۸۰ درصد و در بعضی دیگر ۵ برابر بیشتر از مقدار اعلام‌شده روی برچسب محصول بود. حتی مکمّل‌های مشابه هم تا ۴۶۵ درصد با هم تفاوت داشتند. در این بین، قرص‌های جویدنی بیشترین تفاوت را داشتند.
همچنین حدود یک‌چهارم مکمّل‌ها به سروتونین آلوده بودند.
برخلاف ملاتونین، که عموماً تصور می‌شود حاشیه امن قابل قبولی دارد، سروتونین به‌عنوان عامل ایجاد اختلالات عصبی از جمله تشنج، لرز و حتی مرگ بر اثر مسمومیت شناخته می‌شود.
دکتر پری می‌گوید: «اگر مکمّل‌ها حاوی سروتونین باشند، از نظر تئوری ممکن است باعث مرگ شوند.»
دغدغه دیگری که در خصوص افزایش سطح سروتونین وجود دارد این است که مکمّل‌های ملاتونین ممکن است باعث شوند که بدن ملاتونین را به سروتونین تبدیل کند. این مسئله در تحقیقات حیوانی مشاهده شده است.
دکتر پری مصرف ملاتونین درمانی را در کوتاه‌مدت توصیه می‌کند.
برخلاف مکمّل‌های بازاری، ملاتونین درمانی طبق استانداردهای سازمان غذا و داروی ایالات متحده تولید می‌شود. براساس واحد دارویی ایالات متحده، خلوص ملاتونین باید بالای ۹۹ درصد باشد و در تولید آن از فیلر، چسب، رنگ یا مواد افزودنی استفاده نشده باشد. فقط در این حالت است که خطر آلودگی ناچیز خواهد بود.
بین مصرف مکمّل‌های ملاتونین و کمک به بدن برای تنظیم سطح ملاتونین هم تفاوت‌هایی وجود دارد.
دکتر ریشی می‌گوید: «بزرگ‌ترین تفاوت این است که ملاتونین همیشه در بدن وجود ندارد و غده پینه‌آل به صورت دوره‌ای ملاتونین ترشح می‌کند. زمان‌بندی مصرف مکمّل ملاتونین هم می‌تواند بر سایر توابع بدن، از جمله دمای بدن، مقاومت عروقی و ترشح هورمون‌های دیگر اثر بگذارد، زیرا ملاتونین جزو هورمون‌های ارشد بدن است.»
تحقیقات نشان داده‌اند که سطح ملاتونین بدن با مصرف مکمّل‌های ملاتونین به حدی می‌رسد که دستیابی به آن به صورت طبیعی ممکن نیست.
رفع ریشه مشکلات
دکتر پری با تکیه به سابقه سی‌ساله خود در زمینه مشکلات خواب می‌گوید: «بی‌خوابی در کودکان یک مشکل رفتاری است که از عادت‌های بد نشأت می‌گیرد.»
او می‌افزاید: «اکثر کودکان با بی‌خوابی رفتاری یا مشکل پاهای بی‌قرار دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. سندرم پای بی‌قرار اغلب به علت کمبود آهن رخ می‌دهد و مصرف مکمّل آهن می‌تواند به درمان آن کمک کند.»
بی‌خوابی رفتاری شامل مشکلات رایج در به خواب رفتن و امتناع از خواب می‌شود.
امتناع از خواب زمانی رخ می‌دهد که والدین نمی‌توانند ترفندهای کودک را برای نخوابیدن کنترل کنند. این ترفندها شامل گریه کردن، طغیان، طرح سؤالات متعدد، پرتاب کردن اشیا، رفت‌و‌آمدهای مکرر و غیرضروری به توالت و درخواست نوشیدنی و آغوش بیشتر هستند. گاهی هم کودک ادعا می‌کند حرف‌های مهمی دارد که می‌خواهد با شما در میان بگذارد.
مشکلات رایج به مواردی نیز اشاره دارند که کودک برای خوابیدن نیاز دارد که پدر و مادر کنار او دراز بکشند. همچنین ممکن است کودک شب‌ها از خواب بیدار شود و نتواند بدون همراهی والدین به تخت برگردد.
با این حال، داشتن روال خواب خانوادگی و تعیین محدودیت‌های لازم کمک می‌کند که کودکان و والدین‌شان خواب خوبی داشته باشند.
اعتیاد به صفحات نمایش دیجیتال هم می‌تواند منجر به بی‌خوابی شود. والدین اغلب از این‌که صفحات نمایش دیجیتال روی خواب فرزندان‌شان اثر می‌گذارند بی‌خبرند. دکتر پری می‌گوید: «والدین نمی‌دانند که بچه‌ها برای کار کردن با تبلت از خواب بیدار می‌شوند یا زیر پتو با آن‌ها مشغول می‌شوند. برخی از والدین مجبور می‌شوند اینترنت را خاموش کنند تا کودک انگیزه‌ای برای بیداری‌های شبانه نداشته باشد.»
والدین بهترین الگوی کودکان برای تنظیم عادت‌های خواب هستند. تغییر رفتار خواب کودک در وهله اول به تغییر رفتار خواب خانواده مربوط می‌شود.
دکتر هوسمان از ابتدای دهه ۲۰۱۰ متوجه تأخیر تدریجی زمان خواب کودکان شد. به عقیده او، این مسئله بیشتر در خانواده‌هایی رایج است که شب‌نشینی دارند و طبق عادت از صفحات نمایش دیجیتال استفاده می‌کنند. در این موارد، بچه‌ها و به‌ویژه خردسالان از والدین تقلید می‌کنند.
دکتر پری می‌افزاید: «این معضل شبیه چاقی است.
برای رسیدگی به معضل چاقی در کودکان، باید به چاقی کل خانواده رسیدگی کنید. گاهی خیلی سخت است که والدین را به تغییر رفتار ترغیب کنم، چه رسد به این‌که از آن‌ها بخواهم فرزندشان را به تغییر رفتار ترغیب کنند.»