در سال ۱۳۹۸، پروژه جدیدی با نام «ویکی حقوق» با شعار «حقوق را جدی بگیریم» توسط پژوهشکده حقوق و قانون ایران به عنوان یک دانشنامه تخصصی حقوقی و آنلاین راه اندازی شد. با ورود نسخه اینترنتی آن در تابستان ۱۳۹۹، این دانشنامه به عنوان یک منبع جامع و قابل دسترس برای هرکسی که به دنبال درک بهتر از حقوق است، شد و موجب ارتقاء آگاهی عمومی و تسهیل در دسترسی به رفرنسهای تخصصی حقوقی شده است. به گفته مسئولان ویکی حقوق، این پروژه با هدف ارتقاء آگاهی عمومی از مسائل حقوقی و توسعه اطلاعات حقوقی برای همه اقشار جامعه، از دانشجوان و پژوهشگران گرفته تا قضات و وکلا، به عنوان یک ابزار اساسی و در راستای رسالت اجتماعی پژوهشکده حقوق و قانون فعالیت میکند.
ویکی حقوق با ایجاد مقالات دانشنامهای برای اصطلاحات تخصصی حقوق، موفق به ارائه حقوق به زبان عامیانه و فهمپذیر برای هر یک از افرادی که با زبان حقوقی مانوس نیستند، شده است. این پروژه به عنوان یک ابزار موثر در تبیین قوانین و حقوق به افراد عادی کمک کرده و از این منظر تأثیرات مثبتی را در سطح کشور داشته است.
یکی از ویژگی های ویکی حقوق، فراهم آوری امکان دسترسی به دانش پرامونی هر ماده از قوانین مادر است. این ویژگی به قضات و وکلا کمک میکند تا در نگارش آراء قضایی و لایحههای حقوقی به صورت دقیقتر و سنجیدهتر عمل کنند. همچنین، برای آحاد مردم جامعه که با حقوق مانوس نیستند، تأثیرات آموزندهای داشته است زیرا افراد میتوانند زیر هر ماده قانونی متوجه شوند که آن ماده چه میگوید و استادان حقوق درباره آن چه گفته اند و حتی به تعریف و توضیح اصطلاحات تخصصی حقوقی دسترسی پیدا کنند.
ساختار مقالات دانشنامهای ویکی حقوق نیز بر اساس نیازهای خوانندگان طراحی شده است. محتوای هر مقاله به نحوی نوشته شده که هر خوانندهای بتواند با مراجعه به صفحه مربوط به ماده قانونی مورد نظر، نظرات استادان برجسته در خصوص هر یک از این مواد را به سهولت مطالعه کند و همزمان به رفرنس آن نیز دسترسی داشته باشد. از سوی دیگر، دیدگاههای مختلف فقها و نیز مستندات فقهی هر ماده نیز در این مقالات منعکس شده است.
ویکی حقوق با ایجاد چنین پلتفرمی، نه تنها به تسهیل در دسترسی به دانش حقوقی برای افراد علاقمند کمک کرده است، بلکه نقش مهمی در توسعه فرهنگ حقوقی جامعه ایران ایفا کرده و از طریق ترویج فرهنگ حقوقی در جامعه، بهبود نظام حقوقی کشور کمک موثری نموده است.
در این چند سال، تمرکز پژوهشگران پژوهشکده حقوق بر روی محورهای تدوین مقالات دانشنامهای بر اساس شماره مواد قانونی برای قوانین مادر و تدوین مقالات دانشنامهای برای اصطلاحات تخصصی حقوقی قرار گرفته است. بیش از ۲۵ قانون تاکنون توسط پژوهشگران به این صورت تدوین و منتشر شدهاند. از جمله این قوانین می توان به قانون اساسی، قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون مالیات های مستقیم، قانون دیوان عدالت اداری و قانون تجارت اشاره کرد.
تمام این مقالات بر اساس یک ساختار مشخص تنظیم شدهاند. هر مقاله شامل زیربخش هایی با موضوعات زیر است: ۱- توضیح واژگان ۲- پیشینه ۳- مطالعه تطبیقی ۴- فلسفه و مبانی نظری ماده ۵- نکات توضیحی تفسیری دکترین ۶- مطالعات فقهی ( که خودش شامل دو بخش مستندات فقهی و سوابق فقهی می شود.) ۷- رویه های قضائی ۸- انتقادات ۹- مذاکرات تصویب ۱۰- مصادیق و نمونه ها ۱۱- مواد مرتبط
در راستای افزایش دسترسی به منابع حقوقی و توسعه منابع اطلاعاتی در زمینه حقوق، ویکی حقوق محورهای دیگری نیز برای پژوهشگران خود تعریف کرده است. از جمله این موارد می توان به انتشار آراء قضایی، نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه، نشست های قضایی، معرفی اطلاعات شناسنامهای کتب مرجع حقوقی، معرفی اطلاعات شناسنامه ای مقالات منتشر شده در نشریات حقوقی و شناسایی مواد مرتبط با آنان اشاره کرد. در این راستا، پژوهشگران با درج اطلاعات شناسنامهای هر مقاله و چکیده آن در ویکی حقوق، اقدام به شناسایی مواد مرتبط با آن مقاله نموده و این مطالب را در صفحه مربوط به هر مقاله درج کردهاند. این اقدام بهوسیله ایجاد بخش "مقالات مرتبط" در صفحه ماده مرتبط، باعث جمعآوری تمامی مقالات مرتبط با هر ماده در بلندمدت خواهد شد و راه را برای منبعشناسی در پژوهشهای حقوقی هموار سازد.
در محور انتشار آراء قضایی و نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه، نیز اقدامات گام بلندی صورت گرفته است. ابتدا، آراء قضایی، نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه و نشستهای قضایی در یک صفحه مستقل منتشر شده و سپس با گزینش پژوهشگران برای نمایهزنی و شناسایی مواد مرتبط، بخش "رویههای قضایی" زیر هر ماده ایجاد شده و لینکها به آراء قضایی، نظریات مشورتی و نشستهای قضایی مرتبط در آن درج میشود. این اقدام نه تنها به شناسایی رویههای قضایی مرتبط با هر ماده کمک میکند بلکه به بهبود ساختار دسترسی وکلا و قضات به اطلاعات قضایی نیز کمک خواهد کرد.
یکی از قابلیت های مهم ویکی حقوق، توانایی ارتقاء فرایند تصمیمگیری در دستگاه قضائی کشور است. زیرا این دانشنامه با ارائه دیدگاههای دکترین و آراء مختلف قضایی درباره مواد قانونی و نیز ارائه مستندات فقهی هر ماده و مطالعه تطبیقی آن، این امکان را میدهد تا نویسندگان قوانین با دقت و دانش بیشتری این فرایند را انجام دهند. این ابزار به آنان این امکان را میدهد که از تجربیات و دیدگاههای استادان برجسته در زمینه حقوق بهرهمند شده و تصمیمات خود را بر اساس اطلاعات و دانش حقوقی بهروزتری اتخاذ کنند. به عنوان مثال می توان به دانشنامه تدوین شده برای ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، ماده ۱۹۰ قانون مدنی و ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی اشاره کرد.
در کل، پژوهشکده حقوق و قانون ایران با ایجاد ویکی حقوق پلتفرمی فرصتی مناسب برای ارتقاء دانش حقوقی جامعه ایران ایجاد کرده است. این پروژه نه تنها به افراد حقوقی و قضات کمک میکند تا دقیقتر و مؤثرتر در فعالیتهای حقوقی خود عمل کنند، بلکه به افراد عادی نیز امکان میدهد تا با استفاده از منابع و اطلاعات حقوقی، حقوق و تعهدات خود را درک کنند و در فرآیند تصمیمگیری های خود سنجیده تر عمل نمایند.