آسیانیوز - پیر‌آمدی امیلین پروب ژوبر(Pierre Amédée Emilien Probe Jaubert) (۱۱۹۲_۱۲۶۳ق/ ۱۷۷۹_۱۸۴۷م) سیاستمدار، مترجم و خاورشناس فرانسوی بود. وی برای برانگیختن دربار ایران، بر ضد اتحاد کشور انگلستان، روسیه و دولت عثمانی از جانب ناپلئون بناپارت (م ۱۲۳۶ق/ ۱۸۲۱م) به ایران و به دربار فتحعلی‌شاه قاجار اعزام شد. ژوبر یادداشت‌ها و خاطرات خود از سفرش را در کتاب سفر به ارمنستان و ایران تحریر کرد.
همزمان با ژوبر، حاج‌میرزا ابوالحسن‌خان اعتمادالدولة ایلچی (۱۱۹۰ق_۱۲۶۲م/ ۱۷۷۶_۱۸۴۵م) سفیر و سیاستمدار ایرانی قرار داشت که از جانب فتحعلی‌شاه قاجار (حک: ۱۲۱۲_۱۲۵۰ق/ ۱۷۹۷_۱۸۳۴م)، برای ایجاد پیمان اتحاد و دوستی به بریتانیا سفر کرد. وی خاطرات خود در این سفر را در کتابی تحت عنوان حیرت‌نامه به نگارش درآورد.
این نوشتار در صدد است با توجه به دو کتاب مذکور، به بررسی و سپس مقایسه نوع نگرش و نگاه ژوبر و ابوالحسن‌خان ایلچی به سرزمینی که بدان سفر کرده‌اند، بپردازد. همچنین این بررسی می‌تواند خواننده را در شناخت هرچه بیشتر جامعه دوره قاجار در ایران و جامعه انگلستان و تفاوت و تشابه‌های میان آن کشورها یاری نماید.
1_ دیدگاه‌های ژوبر درباره ایران
ژوبر در سال ۱۲۲۰ق/ ۱۸۰۶م، از جانب ناپلئون با هدف تهیه مقدمات عقد قرارداد دوستی میان دربار فرانسه و ایران، راهی این سرزمین شد. وی از آلمان، کشورهای حوزه دانوب، قسطنطنیه، طرابوزان، ارزروم و وان عبور کرد تا به ایران رسید. در ایران نیز، از خوی، مرند، تبریز، اردبیل، خلخال، زنجان، سلطانیه، ابهر و قزوین گذشت تا به تهران وارد شد. وی پس از دیداری دوستانه با فتحعلی‌شاه قاجار و اتمام مأموریت خود، به فرانسه بازگشت. با مطالعه کتاب مسافرت به ایران و ارمنستان که نتیجه مشاهدات او از این سفر است، می‌توان بینش و نظریات او را نسبت به جوانب مختلف ایران زمین، مورد بررسی قرارداد که در ادامه متن به آن‌ها پرداخته می‌شود.
1_1. مشاهدات گسترده
آنچه در نگاه اول در سفرنامه ژوبر جلب توجه می‌کند، نگاه همه‌جانبه او درباره شهرهایی از ایران بوده، که از آن‌ها گذر کرده است. این مسائل شامل توصیف و تشریح دقیق آب‌و‌هوا، طبیعت، درختان، میوه‌ها، کشاورزی، آبیاری، بیرون و درون خانه‌های مردم عادی در شهر و معماری آن‌ها، کوچه‌های شهر، وضعیت راه‌ها، مشاغل، بازارها، واردات و صادرات، کاروانسراها، تفریحات، اعیاد، ازدواج، مبانی عرفی و مدنی، ایلات چادر‌نشین، خانه‌های بزرگان کشور، قصر شاه، باغات شاه، اسب‌های شاه، تزئینات داخل قصر شاه شامل نقاشی‌ها، کتیبه‌ها، شیشه‌های رنگی، ظروف چینی، قالی‌ها، مهمانی‌های دربار، جزئیات لباس‌ها و چهره و اندام شاه و شاهزادگان قاجار، شکار، وضعیت سپاه و چگونگی سان دیدن شاه از آن و مسائلی از این دست می‌گردد.
1_2. داشتن اطلاعات درباره ایران قبل از انجام سفر
به نظر می‌رسد ژوبر قبل از سفر به ایران، درباره جوانب مختلف ایران مطالعه و تحقیق به‌عمل آورده است، چراکه در قسمت‌های مختلف کتاب، اطلاعاتی مازاد به‌ویژه از جغرافیا، تاریخ و سیاست ایران ارائه می‌دهد. به عنوان نمونه درباره جغرافیا، هنگام بحث از شهر زنجان که جزء ولایت خمسه بوده است، درباره ولایت خمسه توضیحات جغرافیائی کاملی را بیان نموده است.
درباب تاریخ، به بیان تاریخچه شهرها پرداخته است و همچنین هنگام معرفی شاهان و شاهزادگان قاجار، شرح حال کاملی درباره آنان و اجدادشان بیان می‌کند.
همچنین وی درباره امور سیاسی، مثلاً فضای سیاسی حاکم بر ایران، قبل از روی کار آمدن قاجار و هنگامی که آنان به قدرت رسیدند را بررسی کرده است.
1_3. نقد، تأیید و تکذیب منابع
به نظر می‌رسد ژوبر اکثرمطالبی را که نویسندگان قدیم درباره ایران نوشته‌اند را مطالعه کرده و به هنگام سفر به ایران سعی در تأیید، تکذیب و انتقاد از آن‌ها را داشته است. به عنوان نمونه وی گفتار گزنفون ((Xenophon مورخ یونانی (م ۳۰۰ ق م)، دیودوروس (Diodore) مورخ سیسیلی (م ۲۱ ق م)، کونیتیوسکورنیوس (Quinte Curce) مورخ رومی و ژان شاردن (م 1124ق/ 1713م) را درباره ثروت و جمعیت ایران مبالغه آمیز می‌داند.
1_4. واکاوی علل مسائل
ذهن پرسشگر ژوبر، وی را وا می‌داشته تا برای هر چیزی به دنبال علت باشد. به عنوان نمونه، وی علت بیماری‌های فراوان و روی آوردن افراد به مواد مخدر و اعتیاد برای کاهش دردهای بیماری را در نتیجه خشکی هوا و عدم وجود آب سالم در مناطق گرم و خشک ایران می‌داند.
در مثالی دیگر، خرابه‌های بی‌شمار در سلطانیه، وی را به تفکر وا می‌دارد تا علت را بیاید. وی در نهایت با پرس‌و جو از مردم بومی آنجا به این نتیجه می‌رسد که بی‌علاقگی مأموران دولتی و اغتشاشات داخلی عامل اصلی در پدید آمدن این خرابه‌ها بوده است.
1_5. مقایسه
ژوبر در سفر به ایران، دیدی مقایسه‌ای داشته است. به عنوان نمونه از منظر اخلاقی، دوستی و محبت میان ایرانیان را به نسبت اروپائیان گرم‌تر و صمیمی‌تر می‌داند.
یا به لحاظ نظامی، درمقایسه ارتش ایران و فرانسه ذکر می‌کند که توجه سپاه ایران بیشتر بر سواران نیزه دار و زره دار بوده، اما در فرانسه توجه سپاه بر توپخانه‌ها است.
ژوبر همچنین از آنجا که در مسیر ورود به ایران، از کشور دولت عثمانی نیز گذر کرده و با این دولت آشنا شده، مقایسه‌های زیادی را بین ایرانیان و عثمانیان انجام داده است. مثلا بیان می‌کند که وزرا در ایران قدرت و مسئولیت زیادی ندارند، حال آنکه در دولت عثمانی تمام سنگینی بار مملکت بر دوش وزیران بوده است.
1_6. توجه به خرافاتی بودن ایرانیان
ژوبر می‌گوید با آنکه قرآن، جادو و فالگیری و مواردی از این دست را ممنوع کرده، اما این امور در ایران رواج فراوانی داشته است. جادوگری نه تنها در میان مردم عادی، بلکه در میان بزرگمردان عرصه سیاست نیز نفوذ کرده است. تا حدی که آنان تصمیم‌های بزرگ مملکتی را بر پایه سعد و نحس اوقات که منجمین دربار تعیین می‌کنند، می‌گرفتند.
حتی پزشک ژوبر به نام میرزا شفیع که در امور درمانی مهارت زیادی داشته، برای درمان بیماران خواندن نماز، دعا، به‌کاربردن طلسمات و نظر قربانی را نیز موثر می‌دانسته است.
1_7. زنان ایران
ژوبر از لحاظ ظاهری اکثر زنان ایران را لاغر اندام توصیف کرده و می‌گوید حجاب به آنان دلربائی خاصی داده است. در نظر وی آنان به دنبال آرایش، جواهرات و اشیاء بیهوده هستند.
وی معتقد است زنان ایران مانند زنان اروپایی به دنبال آزادی نیستند، زیرا که از کودکی عادت کرده‌اند که تحت تسلط مردان باشند. آنان به هیچ وجه احساس اسارت و محرومیت نمی‌کنند و از درک لذت آزادی بی‌خبرند.
زنان ایرانی از مجامع مردان دور هستند. شوهرانشان ، هیچ‌گاه در جمع، نام آنان را صدا نمی زنند و به جای نام، با کلمه منزل، زنان را مورد خطاب قرار می‌دهند؛ زنان به طورکلی مایه شرمساری مردان به‌حساب می‌آیند.
درباره مسأله ازدواج نیز، اکثریت زنان از هنگام طفولیت، به نامزدی شوهر خود درمی‌آیند.
زنان و کنیزان دربار قاجار نیز متفقاً آرزو دارند تا مورد توجه شاه قرار گیرند و در نظرش محبوب جلوه کنند. عشق آنان نسبت به شاه تا حدی زیاد است که به پرستش او می‌پردازند.
1_8. نگرش انتقادی
ژوبر در سفرنامه‌اش انتقاداتی نیز بر ایران وارد کرده است که بدین شرح است: وی معتقد است که بسیاری از مأموران و بزرگان دولت، غرق در لذت، خوشگذرانی و مجالس طرب بوده، اغلب شایستگی بودن در منصب خود را ندارند. آنان همچنین بیدادگر، رشوه‌خوار و متجاوز به مال مردم بوده و ستم‌های آنان یکی از عوامل کاهش جمعیت در ایران است.
هزینه‌های عمومی به جای آنکه صرف ساخت و مرمت مدارس، مساجد، استحکامات، پل‌ها، قنوات و مواردی از این دست شود، خرج تجملات و شکوه دربار شاهی می‌گردد. به همین سبب است که اغلب اماکن عمومی بی‌ترتیب، نامنظم و خراب، کوچه‌ها کثیف و نمای خارجی خانه‌ها بدمنظر هستند.
ایران فاقد سربازخانه، بیمارستان نظامی و مخازنی جهت نگهداری آذوقه برای سپاهیان است.
به‌سبب انزجار ایرانیان از سفرهای دریایی، ایران فاقد نیروی دریایی است. فقدان این نیرو متضمن زیان‌های فراوانی برای این دولت گشته است.
در میان مردم عادی، افراد بیکار فراوان یافت می‌شود. همچنین اغلب مردم از آینده ترس دارند و رو به فساد و رشوه خواری می‌آورند. به لحاظ دینی نیز، ژوبر معتقد است که ایرانیان در دل، چندان مومن و متدین نیستند. تا سن پنجاه سالگی مرتکب انواع گناهان شده، اما در ایام پیری توبه می‌کنند.
1_9. توجه به آگاهی سیاستمدران ایران از عقب‌ماندگی کشورشان
ژوبر ضمن دیدار و صحبت با بزرگانی در عرصه سیاست دولت قاجار، همچون شفیع مازندرانی وزیر، عباس میرزا فرزند فتحعلی‌شاه و همچنین خود فتحعلی‌شاه، متوجه شد که ایرانیانی نیز وجود دارند که بر خواب غفلت و دور ماندن از عرصه پیشرفت و تجدد آگاهی یافته‌اند.
شفیع مازندرانی در صحبت با ژوبر می‌گوید در اینکه ما از تمدن اروپائیان دور افتاده‌ایم، تردیدی نیست. وی تن‌پروی ایرانیان و اینکه خداوند حد ترقی آنان را در پیشرفت علوم محدود کرده است را علت این امر می‌داند. این وزیر معتقد است حتی اگر اختراعات غرب وارد ایران نیز بشود، به سبب کم دانشی ایرانیان، بی استفاده خواهد ماند. اما وی در عین حال، ایرانی‌ها را مردمی می‌داند که به‌سبب داشتن صفات ذاتی همچون شجاعت و میل به تجدد، جوهره تغییر دادن خود را دارا هستند.
ژوبر معتقد است در میان ایرانیان هیچکس به اندازه شاهزاده عباس میرزا، هواه‌خواه علوم و صنایع اروپایی نبود. این شاهزاده به طور مدوام از ژوبر علت پیشرفت غربیان، خواب غفلت ایرانیان و راه گریز از آن را سوال می‌پرسیده است.
بنا به گفته ژوبر، فتحعلی‌شاه قاجار نیز، با کنجکاوی پیرامون مسائلی از قبیل اختراع واکسن، قطب‌نما، برقگیر، ساخت هواپیما، تلگراف و سرزمین‌هایی که توسط اروپائیان کشف شده بود، ژوبر را مورد پرسش قرار می‌داد.
2. دیدگاه‌های ابولحسن خان ایلچی درباره لندن
موقعیت جغرافیایی ایران و همسایگی با روسیه و هندوستان سبب شد که ایران درگیر رقابت‌های میان کشورهای روسیه، فرانسه و انگلستان بشود. همچنین با توجه به عقد قرارداد فینکن اشتاین میان فرانسه و ایران، روابط ایران و انگلستان رو به تخاصم نهاد. در این حین، انعقاد معاهده دوستی میان فرانسه و روسیه، فتحعلی شاه قاجار را را از داشتن تکیه‌گاهی نیرومند در برابر انگلستان و روسیه ناامید کرد، لذا مصلحت را در آن دید که روابط خود را با انگلستان بهبود بخشد و نماینده‌ای بدین منظور به لندن بفرستد. در نتیجه این امر بود که میرزا ابوالحسن خان ایلچی در سال در سال ۱۲۲۴ق/ ۱۸۰۹م به همراه مستر جیمز موریه (م ۱۲۵۶ق/۱۸۴۹م) نایب سفارت انگلیس، راهی لندن شدند.
میرزا ابوالحسن خان ایلچی خاطرات خود از این سفر را در کتابی با نام حیرت‌نامه ثبت کرد. مطالعه و بررسی این اثر، می‌تواند خواننده را با نوع نگرش میرزا ابوالحسن خان ایلچی به جوانب مختلف لندن آشنا کند، که در ادامه متن، به آن پرداخته می‌شود.
2_1. حیرت‌ها
همانگونه که از نام حیرت‌نامه پیداست، عمده مطالب میرزا ابوالحسن خان ایلچی در این کتاب، شرح چیزهایی است که در لندن به چشمش عجیب آمده و باعث متحیر شدن او شده است. این چیزهای حیرت برانگیز به طور کلی شامل بناهای مرتفع از جنس سنگ، تزئینات درون ساختمان‌های اشراف شامل نقاشی‌ها، مجسمه‌ها، وسایل عتیقه، وسایل روشنایی‌بخش همانند چلچراغ‌ها و شیشه‌های بزرگ، حیوانات مربوط به باغ‌های شاه، کلیساهای مرتفع و منقوش به تصاویر، آواز سر دادن دینی افراد در کلیسا، کاشتن درختان به صورت منظم، پرورش میوه‌ها توسط گرمای آتش به سبب کمبود نور خورشید در لندن، وسایل کشاورزی پیشرفته، تلگراف و سرعت بالای آن در رساندن خبر، ساختن دندان مصنوعی و دست و پای مصنوعی برای افراد معلول، کتابخانه‌ها و کتب متعدد، صنعت چاپ، توصیف عیش‌خانه‌ها، شراب‌خانه‌ها، رسم ولنتاین، زیبایی زنان لندن و مهارت آنان در فنون مختلف، نقاشان چیره‌دست، نقاشی‌ها و مجسمه‌های خیره‌کننده، پرورش اسبان، مسابقات شرط‌بندی بر روی اسبان، اسکیت سواری بر روی یخ و کفش‌های مخصوص به آن، رسم دوئل، کارهای عام‌المنفعه دولت، گاری‌های نفر بری و سرعت بالای آن‌ها، ثبت تاریخ تولد کودکان، دیر خاک کردن مردگان به سبب آنکه شاید زنده باشند، پل آهنی بسیار بزرگ، مدال‌های افتخار به نشان تقدیر از ارتشیان، احترام به شهدا و ثبت تصاویر آن‌ها و مواردی از این دست می‌شود.
2_2. زنان لندن
آنچه بیش از همه با مطالعه حیرت‌نامه توجه خواننده را جلب می‌کند، سخن از زنان فرنگ است. گویی ایلچی تمرکز خود را بر توصیف زنان لندنی و زیبایی چهره و اندام آن‌ها گذاشته است.
ایلچی ضمن تعریف و تمجید از زیبایی ظاهری زنان و دختران عادی در سطح شهر، همسران دولتمردان سیاسی و زن و دختران پادشاه لندن، آنان را آراسته به انواع علوم، فنون و مهارت‌ها مانند کشیدن نقاشی، خطاطی، نواختن آلات موسیقی، خوانندگی، سوارکاری، چوگان‌بازی و مواردی از این دست می‌داند.
ایلچی با آنکه از برهنگی، نداشتن حجاب و ارتباط زنان با مردان لندنی توصیفات فراوانی دارد، اما اکثر زنان آن مملکت را عفیف و با عصمت توصیف کرده است. علاقه زنان لندن نسبت به همسرشان را نیز در حدی زیاد می‌داند که گویی جز شوهرشان مرد دیگری در جهان هستی خلق نشده است. وی آرزو می‌کند کاش خداوند، زنان ایران را نیز به عفت و عصمت زنان لندنی بهره ور گرداند. همچنین از علاقه مابین زوجین لندن افسوس می‌خورد و آرزو می‌کند کاش زنان ایران هم یاد بگیرند و قدر شوهران خود را بدانند.
طبق گفته ایلچی در لندن تعداد فراوانی از زنان روسپی وجود دارد که زندگی مرفهی دارند. چنانچه آن زنان تصمیم به توبه بگیرند، ساختمانی وجود دارد که در آنجا، زنان روسپی به مدت یکسال به عبادت و رفتن به کلیسا می‌پردازند تا جسم و روح آنان از گناه پاک گردد.
در ارتباط با مبحث ازدواج، ایلچی ازدواج اکثریت افراد در لندن را منوط بر آشنایی زن و مرد در مهمانی‌ها و بدون اجبار از طرف خانواده می‌داند. همچنین تعدد زوجات در مملکت لندن جرم محسوب شده و افراد خیانتکار به همسر خود، اغلب به مجازات‌هایی همانند قتل می‌رسند.
2_3. مهمانی‌ها
محمدحسن‌خان‌ایلچی در طی حضور خود در لندن، در مهمانی‌های زیادی شرکت کرده است. این مهمانی‌ها در خانه‌های سران دولتی آن مملکت و همچنین در مکان‌های مخصوص برگزاری مهمانی همانند تماشاخانه‌ها و عیش‌خانه‌ها برگزار می‌شد.
ایلچی ذکر می‌کند که در مهمانی‌های خانگی، انواع غذاها و نوشنیدنی‌ها جهت پذیرایی از مهمانان و همچنین وسایل موسیقی، طرب و خوانندگی در آن منازل فراهم می‌شد. با آغاز مهمانی، مردان و زنان تا صبح به همراه دیگر می‌رقصیدند، می‌نوشیدند و از کنار یکدیگر بودن لذت می‌بردند. تمامی این امور تعجب ایلچی را برمی‌انگیخته است.
در عیش‌خانه‌خانه و تماشاخانه‌ها نیز وی اغلب به تماشای خوانندگی زنان، رقص، تئاترها که مضمون اکثرشان داستان‌های شرقی بوده، نمایش رقص و مهارت زنان با اسب و مواردی از این دست، می‌رفته که حیرت او را برانگیخته است.
وی در پاسخ به سوال میس پرسول که می‌پرسد شیوه ما بهتر است یا شیوه شما که زنان خود را پنهان می‌دارید؟ می‌گوید طریقه فرنگیان بهتر است که به نظر می‌رسد این اعتراف نشان از فرنگ ستایی ایلچی دارد.
2_4. صنایع لندن و دیگر کارهای عام المنفعه در جهت خدمت به مردم
میرزا ابوالحسن‌خان ایلچی در لندن از کارخانه‌های تولید وسایل جنگی، نقاشی، اسباب خرازی، بلورسازی، آئینه‌سازی، تفنگ و طپانچه‌سازی و ساخت وسایل آهنی دیدن کرد. ایلچی در این کارخانه‌ها از دستگاه‌هایی یاد می‌کند که با قدرت بخار آب و آتش بدون دخالت انسان، کار صد کارگر را انجام می‌دهند. وی در مقام یک سفیر، تنها به توصیف سطحی آن‌ها به عنوان عجایب پرداخته و در پی آن نبوده است که چگونگی ساخت آن دستگاه‌ها را دریابد.
ایلچی ذکر می‌کند لندن در تولید تمام صنایع دستی دارد به جز زری بافی. وی این سطح از تولید در لندن و همچنین ساخت دستگاه‌های پیشرفته در کارخانه‌های لندن را، به‌سبب حمایت مالی شاه آن مملکت، از مخترعان و دارندگان ایده‌های نو می‌داند و می‌گوید از رهگذر این حمایت است که ارباب صنایع هرروز فکری تازه می‌کنند.
ایلچی همچنین به توصیفی از وجود روزنامه، بانک، پول کاغذی، کتابخانههای متعدد عمومی و کتابخانههای موجود در منازل اشراف، کتاب‌های متعدد که علاوه بر نسخه‌های انگلیسی شامل نسخ نظم و نثر فارسی نیز می‌گردید، اداره پست، پارلمان که در آن سران مملکت در سال چندین مرتبه به نفع مردم تصمیماتی می‌گرفتند، بیمارستان‌ها، مدارس متعدد که دو جنس مذکر و مونث حق تحصیل در آن‌ها را داشتند، عدالت‌خانه، شهرداری، گمرک، اداره بازنشستگان ارتش، یتیم‌خانه و نشر کتاب چاپ که در آن آمار مواردی همانند تولد نوزادان، مواد مصرفی مردم، هزینه‌های ساخت وسایل جنگی و عمارات، معادن تازه کشف شده و مواردی از این دست ثبت می‌گردید، در مملکت انگلستان پرداخته است.
وی ایرانیان را به تقلید از انگلیس سفارش می‌کند اما به عنوان یک سفیر علت پیشرفت و تحول در کشورهای غربی و اینکه چگونه این کارهای عام المنفعه را در جهت خدمت به مردم خود انجام داده‌اند را بررسی نکرده است.
2_6. مقایسه و انتقاد
میرزا ابوالحسن خان ایلچی در مواردی محدود دست به مقایسه ایران و لندن زده است. مثلا درباره زایمان زنان، کار قابله‌های زن ایرانی را بسیار بهتر از قابله‌های مرد در لندن می‌داند. و یا قیمت کالاهایی مانند پارچه ماهوت و همچنین اسبان را در ایران مناسب‌تر از لندن می‌داند.
از جمله انتقادت وی بر مملکت لندن، گرانی کالا در آن سامان، شلوغی بیش از حد برخی از ضیافت‌ها و در نهایت دیر پذیرفته شدن ایلچیان به خدمت شاه انگلیس بود که گاه تا چندین ماه نیز طول می‌کشید.
3. مقایسه دیدگاه‌های ژوبر و میرزا ابوالحسن خان ایلچی
ژوبر قبل از سفر به ایران، این کشور را از جوانب مختلف مورد بررسی قرار داده بود. به نظر می‌رسد با توجه به اشارات وی در کتابش یعنی سفر به ارمنستان و ایران، این امر به واسطه مطالعه اکثر کتاب‌های پیشینیان درباره ایران، انجام گرفته است. اما همه چیز در لندن برای میرزا ابوالحسن خان ایلچی تازگی داشته و وی به دیده حیرت، بر تمامی جوانب این مملکت نگریسته است که نشان از عدم آگاهی او از غرب دارد.
به نظر می‌رسد وسعت دید ژوبر و همچنین درک عمیق وی نسبت به مناظر و مسائل پیرامونش، متأثر از میزان سواد او بوده، چرا که وی فارغ‌التحصیل از مدرسه زبان‌های شرقی زیر نظر سیلوستر دساسی است. حال آنکه میرزا ابوالحسن‌خان ایلچی تحصیلات قابل توجهی نداشته است.
ژوبر سعی کرده است تا توصیف همه‌جانبه‌ای پیرامون مسائل مختلف شهرهای ایران داشته باشد، میرزا ابوالحسن خان ایلچی نیز اگرچه به نوبه خود، در حیرت‌نامه جنبه‌های علمی، صنعتی، اجتماعی و سیاسی از لندن را بیان کرده، اما بیشتر حجم کتاب وی، بر توصیف زیبایی زنان، عشق‌بازی، شرح مهمانی‌ها، شب‌نشینی‌ها، تفرج، تماشای برنامه‌های عشرت‌کده‌ها و مسائلی از این دست در لندن گذشته است.
ژوبر در تلاش بوده است علت مسائل مورد سوال خود از ایران را بیابد، اما میرزا ابوالحسن خان ایلچی عمدتاً با نگاهی سطحی‌نگرانه، تنها جلوه‌های ظاهری پیشرفت مملکت را به تصویر کشیده و در پی کشف علت پیشرفت انگلیس نبوده است.
ژوبر در اشاراتی مختصر، شکل ظاهری زنان ایران را توصیف کرده است، اما دغدغه ذهنی او در باب زنان، پیرامون مسائلی همانند عدم آزادی و بی‌خبری آنان از این موهبت می‌چرخد. اما میرزا ابوالحسن خان ایلچی، عمده توجه خود را در توصیف زیبایی چهره و اندام زنان لندن گذاشته و آنان را از از زنان ایران برتر می‌شمارد، که شایداین امر نشانه‌ای از غرب‌ستایی او باشد.
ژوبر انتقادات خود را بر مسائل مهمی در ایران همانند بی‌لیاقتی منصبداران، فقر، ستم بر مردم، عدم صرف بیت‌المال برای امور عام‌المنفعه و مواردی از این دست وارد می‌کند، حال آنکه ا میرزا ابوالحسن خان ایلچی بر نحوه زایمان زنان و یا شلوغی میهمانی‌ها در لندن خورده می‌گیرد.