به گزارش آسیانیوز؛ در این نشست دکتر سید مهدی طاهری (عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران) سخنرانی، بحث و تبادل نظر کرد و دبیر این نشست دکتر علی اصغر محکی (دکترای علوم ارتباطات) بود.
در ابتدای نشست، دکتر علی اصغر محکی با اشاره به اینکه بهرهگیری از نظام‌های هوشمند در بسیاری از فعالیت‌های کتابخانه‌ها از جمله فهرست‌نویسی، رده‌بندی، دسترسی، امانت‌دهی و جستجو و بازیابی اطلاعات مفید واقع شده است، خاطرنشان کرد: کتابخانه‌های آینده تفاوت اساسی با کتابخانه‌های سنتی خواهند داشت و استفاده از هوش مصنوعی، هم ساختار و سیستم‌ها و هم کارکردهای کتابخانه‌ها را به‌کلی تغییر خواهد داد.
دکتر سید مهدی طاهری سخنران اصلی این نشست، ابتدا سیر تحول و تطور کتابخانه‌ها را از شکل سنتی و فیزیکی تا ظهور کتابخانه‌های دیجیتال و خودکار و سایبری تشریح کرد و سپس از ورود به عصر«کتابخانه‌های هوشمند» گفت.
دکتر طاهری با این مقدمه که همواره کتابخانه‌ها جزو نهادهای اجتماعی بوده‌اند که سعی داشته‌اند از فناوری‌های روز استفاده کنند و روزآمد باشند، گفت: از اواخر دهه ۱۹۹۰، نسل کتابخانه‌های دیجیتال با توسعه شبکه وب، پدیده جدیدی را در راستای مدیریت داده‌ها و خدمات کتابخانه‌ها معرفی کرد. این پدیده با عناوینی همچون کتابخانه‌های بدون کاغذ، خودکار، دیجیتال، الکترونیک، و مجازی نامگذاری شدند. از اوایل قرن بیستم این مفاهیم در دیدگاه‌های متخصصان بلوغ یافت و زمینه را برای پیدایش مفهوم جامع «کتابخانه‌های هوشمند» فراهم ساخت.
دکتر طاهری در بیان سیر تحول کتابخانه‌ها تا پیش از دوره کتابخانه‌های هوشمند، به شش دوره متمایز اشاره کرد: نخست کتابخانه‌های سنتی و فیزیکی؛ دوم خودکارسازی بخشی از فرایندها و ورود محدود منابع دیجیتالی؛ سوم افزایش ورود منابع دیجیتال و روند خودکارسازی فرایندها؛ چهارم جا افتادن مفهوم کتابخانه‌های دیجیتال که در آن عمده منابع دیجیتال شده بودند و خودکارسازی بیشتر رخ داده بود؛ پنجم ظهور شبکه‌های اطلاعاتی و منابع و خدمات مجازی؛ و ششم پیدایش کتابخانه‌های سایبر.
دکتر طاهری تاکید کرد: اینکه منابع کتابخانه، دیجیتال شده باشد برای اطلاق کتابخانه دیجیتال کافی نیست بلکه باید سازماندهی آن کتابخانه نیز دیجیتال شده باشد.
دکتر طاهری اضافه کرد در عصر «کتابخانه‌های هوشمند» نیز ما شاهد سه نسل متفاوت بوده‌ایم: نسل اول که هوشمندسازی را در محیط فیزیکی پیاده‌سازی کرد؛ نسل دوم که فضای دیجیتالی را در کنار فضای فیزیکی هوشمندسازی می‌کرد و نسل سوم که از اساس همه ساختارها و سیستم‌ها را به‌گونه جدید و متفاوت به کمک هوش مصنوعی، هوشمندسازی می‌کند.
در ادامه بحث دکتر طاهری، مهمترین چالش‌های هوش مصنوعی را در مقایسه با هوش انسانی در دو سطح «بافت» و «احساس» ارزیابی کرد.
سپس دکتر طاهری کتابخانه‌های هوشمند را نتیجه ترکیب دانش مدیریت و ارائه خدمات کتابخانه‌ها به‌صورت هوشمند و شخصی‌سازی شده دانست و در بیان ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند، شش ویژگی را بیان داشت: ۱. مکان هوشمند، یعنی تمام زیست‌بوم این نوع کتابخانه‌ها هوشمند شده‌اند؛ ۲. انسان هوشمند، یعنی کاربرانی که کتابخانه را متناسب با نیاز به‌طور شخصی‌سازی شده استفاده می‌کنند و با کتابداران هوشمند در ارتباط هستند؛ ۳. خدمات هوشمند مکان و افراد؛ ۴. ابزارهای هوشمند اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری؛ ۵. تحلیل هوشمند داده‌ها بر اساس تراکنش‌ها و ردپاها و پروفایل‌های کاربران؛ ۶. پردازش عمیق داده‌ها تحت عنوان متا دیتا و سیستمهای معنایی.
دکتر طاهری تاکید کرد، همه این ویژگی‌ها در کتابخانه‌های هوشمند بر پایه رویکرد دانش‌مدار و بافت‌مدار صورت می‌گیرد. آنگاه دکتر طاهری درباره اهمیت تحلیل تراکنش‌ها و پروفایل‌های کاربران برای شخصی‌سازی و دریافت خدمات هوشمند افزود: سیستمهای جدید، بر مبنای پروفایل‌ها و تراکنش‌های کاربران و روابط آنها با دیگران در فضای مجازی، رفتار اطلاع‌یابی و رفتار تعاملی او را ثبت و تحلیل کرده و برای هر شخص، یک هویت شخصی شده خاص تعریف و سپس متناسب با این شخصیت، به او اطلاعات و خدمات ارائه می‌کند. در واقع علاوه بر خوداظهاری کاربران، رفتار و ارتباطات مجازی او نیز رصد می‌شود و از ترکیب این دو، شخصی‌سازی صورت می‌گیرد. لذا در کتابخانه‌های هوشمند متناسب با ویژگی‌ها و نیازها و علایق احصا شده‌ی هر کاربر، کتابخانه‌ی شخصی‌شده وجود دارد.
پس ارائه خدمات شخصی‌شده هوشمند و خودکار، از مهمترین ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند است.
دکتر طاهری در اوج سخنرانی به مبحث جدید بومی‌سازی پرداخت و اظهار داشت: کتابخانه هوشمند، هم بافت خود را خوب می‌شناسد و هم کاربران خود را و هر دوی اینها را برای بومی‌سازی مدنظر دارد. با توجه به تغییرات شتابان در بافت و کاربران، ساختار کتابخانه‌های هوشمند بسیار منعطف است و در آن استانداردهای منجمد پیشین کنار گذاشته شده است و استانداردهای جدید، به‌جای بسته‌های آماده، «پازل» سیال و برنامه‌پذیر را در اختیار کاربر قرار می‌دهد تا او بتواند متناسب با علایق و زیست‌بوم خود، بسته‌ی موردنظر خود را بسازد. این رویکرد «راه‌حل محور»، که جایگزین رویکرد «محصول محور» قبلی شده است، به کاربران اجازه می‌دهد تا هماهنگ با نیاز و سطح آمادگی و قابلیت بافت و محیط، اقدام به شخصی‌سازی و بومی‌سازی کتابخانه کنند.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر طاهری در پایان جلسه از معنابخشی سیستمهای هوشمند و لزوم انعطاف کتابدار کتابخانه هوشمند سخن گفت: سیستمهای هوشمند کنونی، پس از شناخت بافت و اکوسیستم، و شناخت کاربران، اقدام به «معنابخشی» می‌کند، یعنی متناسب با نقش اجتماعی هر کاربر و به اقتضای بافت زیست‌بوم او، به کاربران توصیه و مشاوره تخصصی خاص می‌دهد. این تحول بنیادین، نظام‌های استاندارد فهرست‌نویسی انگلوامریکن قبلی را تغییر داده و استاندارد جدید RDA را جایگزین آن کرده است. لذا کتابدار کتابخانه هوشمند، باید این انعطاف را داشته باشد که برای هر کاربر، رفتار و برخورد منحصر به‌فرد او را داشته باشد.
شایان ذکر است اندیشگاه رضوی به منظور فراهم کردن فضایی بایسته برای حضور، گفت و گو و تضارب آرا اندیشمندان در حوزه‌های مختلف علوم به ویژه علوم انسانی در کتابخانه حرم مطهر امام رضا (ع) از سال ۱۳۹۸ راه‌اندازی و مشغول خدمت است. تداوم شیوه گفت و گو و بحث عالمانه برای دستیابی به حقیقت با توجه به سیره امام رضا (ع)، تحقق عملی کرسی‌های آزاداندیشی، شناسایی روشمند مهمترین پرسشها و فرضیه‌های موجود در آثار مکتوب متفکران حوزه علوم انسانی و فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم برای گفت و گوی نقادانه درباره آنها از اهداف مهم راه‌اندازی این اندیشگاه است.