به گزارش آسیانیوز ایران ؛ آلودگی هوا یکی از مشکلاتی است که در سال های اخیر گریبان گیر شهرهای بزرگ به تبع آن برای شهروندان شده و خطری بسیار بزرگ و جدی است که سلامتی تک تک افراد جامعه را تهدید می کند. این معضل بزرگ در زندگی شهری میان صدها مشکل اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی در هم تنیده شده است که از اهمیت زیاد رفع آن در نگاه مسئولین کاسته شده است.
معضلی که اگر راه حل اساسی برای آن پیش بینی نشود در آینده ای نه چندان دور باعث بروز بسیاری از مشکلات دیگر از جمله انواع و اقسام بیماری های قلبی عروقی، تنفسی و انواع سرطان ها می شود که بار هزینه درمان و مشکلات روحی آن بیشتر بر دوش خانواده ها سپس بر دوش دولت سنگینی خواهد کرد. سوال مهم این است که پیشگیری بهتر از درمان نیست؟ و جامعه ای که افراد آن از لحاظ سلامت جسمی درگیر بیماری باشند آیا از لحاظ سلامت روحی می تواند نقش سازنده ای برای جامعه ایفا کنند؟
داشتن محیط زیست سالم و هوای پاک یکی از حقوق فطری و طبیعی احاد جامعه است و روشن است که جامعه ای که افراد آن از لحاظ روحی و جسمی سلامت نباشند رو به افول می رود برای همین باید دید قانونگذار برای حل این معضل بزرگ چه راه حلی هایی را درنظرگرفته است و وظایف و تکالیف حکومت ها برای حفاظت از جان و سلامت ملت خود چیست؟ تا این وظایف مهم را جهت حفظ حیات و زندگی سالم به عنوان حق مسلم افراد جامعه به مسئولین ذیربط خاطر نشان کرد.
در نظام حقوقی ما قانون به عنوان یکی از منابع مهم حقوق است و قانون اساسی به عنوان قانون مادر، به حق حیات در اصل ۲۲ که ( حیثیت، جان، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است.) اشاره شده است و اصل ۴۳ که بر لزوم تامین نیازهای اساسی و ضروری افراد جامعه تاکید دارد که هر انسان به طور طبیعی حق دارد در یک جامعه سالم زندگی کند و از دسترسی به امکانات بهداشتی و درمانی برخوردار باشد. و طبق اصل ۵۰ قانون اساسی که به محیط زیست اشاره شده این وظیفه مهم را بر عهده دولت قرار داده شده است. همچنین بخاطر اهمیت این موضوع قانونگذار برای آن در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری و برای مرتکبین مجازات تعیین کرده است. حال کارشناسان این حوزه باید نظر دهند که مجازات در نظر گرفته شده آیا جنبه بازدارنده داشته و تاثیری در کاهش وقوع جرم داشته است یا خیر؟ یکی دیگر از قوانینی که راجع به معضل آلودگی هوا تدوین شده است، قانون هوای پاک مصوب ۲۵/۰۴/۱۳۹۶ مشتمل بر ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره است که جهت کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت آن با تعیین تکلیف برای دستگاه های مختلف اجرایی مقرر شده است. دولت ملزم است جهت مبارزه با آلودگی ها به منظور حفظ و بهبود کیفیت هوا، سیاست های عمومی و اقدامات اجرایی لازم را برای کاهش آلودگی هوا انجام دهد و شرایط لازم برای ارتقاء سطح کیفیت هوا فراهم آورد. و این قانون دارای ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری برای متخلفان پیش بینی شده است. و بر لزوم نظارت بر منابع ثابت و متحرک آلاینده تاکید دارد.
هـمچنین تولید یا واردات وسایل نقلیه ای که استانداردهای زیست محیطی لازم را ندارند، ممنوع است. اما با وجود این قانون و ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری متاسفانه آلودگی های مستمر در پاییز و زمستان و وجود ریز گردها در بهار و تابستان جزء لاینفک زندگی شهری شده است. منبع حقوقی دیگر راجع به برخورداری از حق زندگی شایسته و منطبق با معیارهای دانش روز و استانداردهای ملی، شرایط محیط زیستی سالم و مطلوب برای زندگی، بند (الف) منشور حقوق شهروندی با عنوان حق حیات، سلامت و کیفیت زندگی و بند (ع) داشتن حق بر محیط زیست سالم است و هر شهروند حق بهرمندی از محیط زیست سالم، پاک و عاری از انواع آلودگی را داراست که این منشور بر اساس اصل ۱۳۴ قانون اساسی برای ارتقاء کرامت انسانی تدوین شده است. و هچنین قانون مسئولیت مدنی این حق را به افراد جامعه می دهد در صورتی که آلودگی هوا به نحوی حقوق فردی شهروندان را نقض و موجب خسارت شود علیه شخص متخلف دعوای جبران خسارت را مطرح کند. همچنین از جمله حقوق بنیادین بشر که در اعلامیه جهانی حقوق بشر به آن تصریح شده است حق حیات است که بطور غیر مستقیم با بحث آلودگی هوا و زندگی سالم مرتبط است. طبق ماده ۲۵ آن که استانداردهای مناسب زندگی برای سلامت و رفاه به عنوان حق هر فرد متذکر شده است. نشان از داشتن اهمیت محیط زیست سالم و هوای پاک برای آحاد بشر روی کره خاکی است.
حـال بعد از مروری مختصر بر قوانین مرتبط با آلودگی هوا به کنوانسیون هایی که مرتبط با این موضوع مهم است و ایران به عضویت آنها درآمده است اشاره می شود. کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد که به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و بهبود کیفیت محیط زیست جهانی تاکید دارد و توجه ویژه ای به تاثیر آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی بر حقوق انسان ها شده است. به ویژه در راستای محافظت از محیط زیست برای نسل های آینده عمل می کند. پیمان پاریس تحت عنوان کنوانسیون تغییرات اقلیمی با هدف لزوم کاهش آلودگی هوا و گازهای گلخانه ای است. کنوانسیون تنوع زیستی که بر حفاظت از تنوع زیستی و استفاده پایدار از منابع طبیعی تاکید دارد و آلودگی هوا یکی از عواملی است که تهدیدی برای تنوع زیستی و اکوسیستم محسوب شده و ایران به عنوان یکی از اعضاء این کنوانسیون موظف به حفظ تنوع زیستی در برابر آلودگی ها و تغییرات اقلیمی است. کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی، که بیابان زایی و آلودگی خاک یکی از عوامل آلودگی محیط زیست است و ایران در این خصوص با مشکلات جدی روبروست. پروتکل مونترال با هدف کاهش استفاده از مواد شیمیایی آسیب زننده به لایه اوزون است که ایران به عنوان عضوی از این پروتکل ملزم به کاهش مصرف این مواد شیمیایی است. و چندین کنوانسیون و معاهده بین المللی دیگر که ایران در آن عضویت دارد. پیوستن ایران به این معاهدات، مشخص می کند که کشور ما نسبت به این موضوع دغدغه مند و متعهد است اما سوال مهمی که مطرح می شود این است که با وجود تدوین و تصویب قوانین، مصوبات، آئین نامه ها، و عضویت در معاهدات و کنوانسیون های بین المللی مریوط به هوا و محیط زیست سالم چرا باید در رده های نخستین آلوده ترین هوا در دنیا متعلق به کشور ما باشد؟
پاسخگویی نسبت به این چالش و معضل لاینحل از وظایف مسئولین مربوطه و دولتمردان است. این معضل بزرگ را در ناکارآمدی قوانین مربوطه و ضعف در نحوه ی اجرا و نظارت آنها باید مورد بررسی قرار گیرد. که در اینصورت باید قوانین مربوطه اصلاح و قوانین کارآمد و موثری با مشورت از کارشناسان و متخصصان تدوین گردد و کم و کاست و ضعف های نهادهای اجرایی و نظارتی شناسایی و رفع و راه حل های موثری جایگزین گردد. و همچنین با توجه به مسئولیت دولت نسبت به حفظ حقوق شهروندی با استناد به قانون هوای پاک و مسئولیت مدنی مسببین ایجاد آلودگی هوا را می توان از طریق محاکم محکوم کرد. به هر حال حقوق شهروندی که در اکثر کشورهای دنیا مورد توجه قرار دارد به عنوان مجموعه ای از حقوق فردی و اجتماعی است و شامل حق بر سلامت، حق بر محیط زیست پاک و... باید از سوی دولت ها تضمین گردد.