مهاجرت پرستاران ایرانی به دانمارک

آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:

یک مقام صنفی جامعه پرستاران اعلام کرد که «سالانه ۴۰۰۰ پرستار در ایران شغل خود را ترک می‌کنند و ۵۰ هزار پرستار خانه‌نشین هستند» که به دلیل حقوق پایین و شرایط سخت کاری حاضر به استخدام نیستند. محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار، در گفت‌وگو با خبرآنلاین به تخلفات مالی در بودجه پرستاران اشاره کرد و گفت که «به اسم پرستاری از صندوق توسعه ملی پول برداشتند، اما این پول جای دیگری رفت و به پرستاران پرداخت نشد.» این مقام صنفی اعلام کرد که پرستاران در صورت اعتراض به حقوق پایین، با تهدید، احضار به هیات‌های تخلفات و حراست مواجه می‌شوند.

او تصریح کرد که به جای رسیدگی به مطالبات پرستاران، با آنها برخورد می‌شود. دبیرکل خانه پرستار همچنین تاکید کرد که اجرای واقعی قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و پرداخت فوق‌العاده خاص برای مشاغل پرخطر از مهم‌ترین مطالبات این قشر است. شریفی مقدم با اشاره به مشکلات جدی معیشتی و شغلی پرستاران، گفت که «بسیاری از آنها به دلیل دستمزد پایین، حجم کار زیاد و عدم امنیت شغلی، اقدام به مهاجرت یا ترک حرفه خود می‌کنند.» او افزود که دانمارک یکی از مقاصد اصلی مهاجرت پرستاران ایرانی است، به طوری که در این کشور به ازای هر ۱۰۰۰ نفر بیش از ۱۰ پرستار وجود دارد، در حالی که در ایران این میزان ۱/۷ پرستار است. شریفی مقدم درباره تفاوت دستمزدها، تشریح کرد که که حقوق پرستاران در ایران حدود ۲۰۰ دلار در ماه است، در حالی که این رقم در آمریکا ۶۰۰۰ دلار، در استرالیا و کانادا ۵ تا ۶ هزار دلار و در عمان حداقل ۲۰۰۰ دلار است. او تأکید کرد که حتی با در نظر گرفتن هزینه‌های بالای زندگی در این کشورها، پرستاران ایرانی پس از مهاجرت قادر به خرید خودرو، اجاره مسکن و پس‌انداز هستند، در حالی که در ایران با حقوق ۲۰۰ دلاری امکان تأمین هزینه‌های زندگی دشوار است. دبیرکل خانه پرستار با اشاره بی‌عدالتی در پرداخت‌ها، گفت که «در یک عمل جراحی، پرستاران حاضر در اتاق عمل ۴ میلیون تومان کارانه دریافت می‌کنند، در حالی که جراح مربوطه که حتی ممکن است در اتاق عمل حضور نداشته باشد، ۴۰۰ میلیون تومان کارانه می‌گیرد.»

او هشدار داد که نظام سلامت ایران با بحران کمبود پرستار مواجه است و طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی، باید به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، حداقل ۳ پرستار وجود داشته باشد. اما در ایران، این میزان ۱/۷ پرستار است که کمتر از کشورهای همسایه مانند ارمنستان و گرجستان است. شریفی مقدم افزود که وزارت بهداشت، به جای بهبود شرایط، صرفاً ظرفیت پذیرش دانشجویان پرستاری را افزایش داده، اما بستر مناسب برای اشتغال آنها فراهم نیست. دبیرکل خانه پرستار تأکید کرد که پرستاران دیگر حاضر به استخدام با حقوق کم نیستند و حتی اضافه‌کاری با مبلغ ۵۰ تا ۸۰ هزار تومان برای هر ساعت هم جذابیتی برای آنها ندارد.

پیش از این خانه پرستار، از تشکل‌های صنفی پرستاران در ایران، با انتشار گزارشی با عنوان «پرستاری درمسیر انفجار اعتراضات»، خبر داد که «طبق پالس‌هایی که از برخی شهرها و استان‌ها می‌رسد، به وضوح پرستاری در سراشیبی ناامیدی قرار دارد و هر روز ناامیدتر از روز قبل می‌شود.در اکثر شهرها، اضافه‌کار پرستاران با تاخیرهای ۶ ماهه پرداخت اما در تهران و به‌خصوص در بیمارستان‌های بزرگ این اضافه‌کار با تاخیر دو ماهه پرداخت می‌شود و در بیمارستان‌هایی که اضافه‌کار مهر و آبان‌شان در حال پرداخت است، مبلغ همان ساعتی ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان است، در حالی که مبلغ مصوب‌ دولت بین ساعتی ۵۰ تا ۸۰ هزار تومان بوده که باید به پرستاران پرداخت می‌شد.»

اعتراضات پرستاران در بیمارستان‌های دولتی در شهرهای مختلف ایران از شهریور ماه سال جاری آغاز شد و هفته‌ها ادامه یافت. آن ها خواستار تحقق مطالبات خود مانند «اصلاح نظام پرداخت در وزارت بهداشت»، «رفع تبعیض از افزایش ناچیز حق‌الزحمه پرستاری» «لغو اضافه‌کاری اجباری» «پرداخت سریع معوقات»، «کاهش فشار کار از طریق استخدام پرستار» و «برطرف شدن شرایط ناایمن محیط کار» بوده‌اند.

پیش بینی مهاجرت دو برابری پرستاران ایرانی

پرستاران، دیگر به دنبال شغل یا وعده‌های بهبود و اصلاح وضعیت نیستند، آنها چمدان به دست آماده مهاجرت‌اند. عمان، امارات، آلمان، دانمارک یا هر کجا غیر از یکی از بیمارستان‌های ایران را ترجیح می‌دهند. آخرین آمار مهاجرت پرستاران، سالانه ۲۵۰۰ پرستار است که پیش‌بینی می‌شود سال آینده دوبرابر شود. این آمار، تقریبی است، چرا که آمار دقیقی منتشر نمی‌شود. اما آمار حداقلی هم زنگ خطر خالی شدن بیمارستان‌ها از پرستاران را به صدا درآورده است. شهریورماه امسال محمد میرزابیگی، رئیس کل سابق سازمان نظام پرستاری، اعلام کرد که روزانه ۵ تا ۶ پرستار از کشور خارج می‌شود، اما آمار محمد شریفی مقدم از این هم بالاتر است. طبق نظر دبیرکل خانه پرستار سالانه ۲۵۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند.

همچنین، احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری، گفته است: «آمار رو به رشد مهاجرت پرستاران نشان می‌دهد که درخواست گود استندینگ (good standing یا تایید صلاحیت کاری)، دو برابر افزایش یافته است. شاید ۲۰ درصد ظرفیت آموزشی سالانه دانشگاه‌های علوم پزشکی و دانشکده‌های پرستاری در کشور درخواست مهاجرت دارند که نگران‌کننده است.»

بحران مهاجرت پرستاران بعد از کووید-۱۹ مهاجرت کادر درمان ایران بعد از دوره کووید-۱۹، سرعت بیشتری پیدا کرده است. گذشته از تسهیل شرایط کشورهای میزبان برای کادر درمان، شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران، آنها را مانند دیگر گروه‌ها، به مهاجرت چنان سوق داده که برخی از آن به عنوان «بحران» نام می‌برند. آذرماه امسال سازمان نظام پزشکی ایران اعلام کرد که در ۸ ماه نخست سال، ۴ هزار و ۵۰۰ نفر از کادر درمان برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. طبق آمار این سازمان، سال گذشته ۷ هزار پزشک، پرستار و عضو کادر درمان کشور برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. این گزارش، از آلمان، ایتالیا، کانادا، کشور‌های حاشیه خلیج فارس مانند عمان، امارت و قطر، به عنوان محبوب‌ترین مقاصد کادر درمان نام برده است. پرستاران شرایط سخت فعلی را برای رسیدن به آینده‌ای بهتر رها می‌کنند. افزایش مهاجرت، فشار را بر پرستاران مانده مضاعف کرده است. فشار کار پرستاران را عاصی کرده است وضعیت پرستاران در بیمارستان‌ها، برای سال‌ها نامناسب بوده است. ساعات طولانی کار، کمبود نیرو و حقوق پایین، از عمده‌ترین مشکلات این قشر است که بعد از کرونا گویا تشدید هم شده است.

اردیبهشت امسال، محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار ایران، اعلام کرد که ظرف یک ماه، سه پرستار بر اثر «سندروم کاروشی» (مرگ بر اثر کار زیاد)، جان خود را از دست داده‌اند. این‌ها تنها نمونه‌های مرگ بر اثر کار زیاد نبوده‌اند، آخرین مورد پریا فتاحی، پرستار بیمارستان اهواز بود که هفته گذشته، حین کار جان داد. اگرچه در رسانه‌ها خبر آن منتشر نشد. اما منابعی آگاه در گفت‌وگو با یورونیوز، این موضوع را تایید کرده و گفتند این پرستار بر اثر فشار کاری سکته قلبی کرده است. او کمتر از ۳۰ سال داشت.

به گفته دبیرکل خانه پرستار ایران، طبق استاندارد سازمان جهانی بهداشت، به ازای هر هزار نفر، حداقل سه پرستار نیاز است، این عدد در ایران سال ۲۰۱۸ معادل ۱.۶ بوده یعنی نصف استاندارد جهانی. این کمبود به معنای فشار کار بیشتر است که موجب فرسایش و خستگی پرستاران می‌شود که نه تنها جان خودشان را به خطر می‌اندازد که می‌تواند موجب مرگ بیمار نیز بشود‌. او این شرایط را برای مهاجرت، ترک کار یا تغییر شغل مناسب می‌داند. میانگین حقوق یک پرستار در ایران در حال حاضر ۱۴ تا ۱۵ میلیون تومان است. این رقم با توجه به نرخ تورم تنها می‌تواند بخشی از اجاره خانه یک خانواده دو نفره باشد. حقوق اندک، چند راه‌حل بیشتر برای پرستاران باقی نمی‌گذارد. تغییر شغل یا قبول شیفت‌های بیشتر و یا مهاجرت.

اعتراضات پرستاران به جایی نرسید امسال پرستاران اعتراضات گسترده‌ای نسبت به وضعیت کاری و معیشتی‌شان داشتند که به ۵۰ شهر کشیده شد. نرخ‌ پایین اضافه‌کاری، حقوق و کارانه دریافتی، کمبود نیرو، عدم پرداخت تعرفه طبق دستورالعمل مصوب، حق اشعه، حق لباس و حق مسکن مصوب وزارت کار، تبعیض و تعداد بالای شیفت کاری از موضوعات مورد اعتراض پرستاران بود. نتیجه آن شد که آبان ماه شریفی‌مقدم، اعلام کرد قرار است ۱۱ هزار پرستار استخدام شود. این عدد می‌تواند بخشی از کمبود پرستار را جبران کند، اما به گفته او آگهی‌های استخدام بی‌جواب مانده و شغل پرستاری برای فارغ‌التحصیلان جذاب نیست. آنها ترجیح می‌دهند یا بی‌کار باشند یا سراغ شغل دیگری بروند، اما پرستار نشوند.

با توجه به شرایط سختی که شغل پرستاری دارد، بسیاری از کشورها، برای جذب نیرو از مشوق‌های انگیزشی و حقوق بالا استفاده می‌کنند. این وضعیت پرستاران را به مهاجرت سوق می‌دهد، به خصوص آن که کشورهای عربی و تعدادی از کشورهای اروپایی، مدارک تحصیلی ایران را می‌پذیرد.

آغوش باز آلمان

برای پرستاران شهریور امسال احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری از دوبرابر شدن آمار مهاجرت پرستاران ظرف سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ خبر داد و از آلمان و دانمارک به عنوان کشورهایی نام برد که با رغبت زیاد پرستاران ایرانی را می‌پذیرند. آقای کامران مهرزاد، بعد از ۱۵ سال کار در بیمارستان‌های ایران، از سال ۱۴۰۰ به عنوان پرستار در آلمان کارش را شروع کرده است. آلمان مدرک تحصیلی او را پذیرفته است. او، در گفت وگو با یورونیوز در مورد دلایل مهاجرت و تفاوت‌های کاری در ایران و آلمان می‌گوید: «حجم کار و درآمد یک پرستار در ایران هیچ تناسبی با هم ندارند، شان اجتماعی پرستاران پایین است و در عین حال پزشک‌سالاری برقرار است، اما در آلمان همه این موارد برعکس است.» به گفته او، در حالی که پرستاران حتی بخشی از وظایف پزشکان را انجام می‌دهند، از نظر حقوق و جایگاه اجتماعی در یک سطح قرار ندارند.

یکی از دلایل مهاجرت او، موضوعات اقتصادی بوده است. ۱۵ میلیون تومان حقوق او، تنها هزینه اجاره خانه‌اش می‌شده و برای تامین نیازهای اولیه مجبور به کار در چند بیمارستان بوده، اما حالا مدعی است با حقوق پرستاری در آلمان می‌تواند خانه و ماشین خریداری کند و به راحتی به مسافرت برود. به گفته آقای مهرزاد، برخلاف ایران، در آلمان هر فردی به میزان تلاش و کار، حقوق و احترام دریافت می‌کند. طبق گزارش ۲۰۲۴، آلمان و دانمارک در رتبه‌بندی حقوقی پرستارها، در جایگاه هفتم و سوم قرار دارند. پرستاران در آلمان از تسهیلاتی مانند دریافت هزینه تعطیلات سالانه و برنامه کاری منعطف و شناور برخوردارند. آلمان تلاش می‌کند میان زندگی شخصی و حرفه‌ای پرستاران تعادل ایجاد کند. در دانمارک که مقصد دیگر پرستاران است، آن‌ها کیفیت بالای محیط کاری و زندگی را تجربه می‌کنند. شرایطی که در ایران قابل تصور نبوده است.

الهام و همسرش، هادی هر دو پرستارند و یک ماه قبل به آلمان مهاجرت کرده‌اند. در حال حاضر هادی، در بیمارستانی مشغول به کار شده است. یکی از امتیازات آلمان نسبت به سایر کشورهای اروپایی یا کانادا، قبول مدرک تحصیلی‌شان در ایران بوده است. با آن که در ایران زبان آلمانی خوانده‌اند، اما هنوز کاملا مسلط نیستند و این تنها مشکل است. هادی در مورد تفاوت‌های محیط کاری در ایران و آلمان می‌گوید: «در اینجا زمان استراحت ۳۰ دقیقه تعریف شده و اگر زودتر از این زمان به کار برگردیم، می‌گویند، نه، حتما باید ۳۰ دقیقه را استراحت کنید. اما در ایران کار خیلی زیاد و سنگین بود، با درآمد بسیار پایین.»

مسئولان بی توجه به مشکلات و اعتراضات مشکلات جامعه پرستاری با توجه به اعتراضات گسترده آنان، از موضوعاتی نیست که مسوولان ایرانی نسبت به آن نا آگاه باشند. آنها شرایط سخت پرستاران، حقوق و دستمزد پایین، اجبار به چند شغله بودن، جایگاه اجتماعی پایین و همه مصائب پرستاران را می‌دانند و مهم‌تر آن که خبر دارند این شغل دیگر جذابیتی برای فارغ‌التحصیلان آن ندارد، حتی می‌دانند بیمارستان‌های خالی از پرستار می‌تواند سایه مرگ را بر سر بیماران سنگین کند، از قضا راه‌کارهای درمان و اصلاح را هم می‌دانند. بسته‌های تشویقی و ایجاد شرایط حرفه‌ای و ایمن اقتصادی از آن جمله است که ممکن است بتواند یا آنها را ترغیب به انتخاب شغل پرستاری کند و یا مانع از مهاجرت درصدی از آنها شود. هر چند آقای مهرزاد معتقد است: «در ایران هر کسی فرصتی برای مهاجرت پیدا کند، حتما از آن استفاده می‌کند.» پرستاران نسبت به وضعیت حقوق و کارانه و مبالغ اضافه‌کاری خود معترض هستند، خانه پرستار هم آن را قبول دارد، اما دبیرکل خانه پرستار گفته است‌: «در جلساتی که با نمایندگان مجلس و سازمان برنامه و بودجه داشته‌ایم، شاهد بهانه‌تراشی‌ و عدم توجه کافی به مشکل بوده‌ایم.» پرستاران خوب می‌دانند قرار نیست اوضاع‌شان بهتر شود، به همین دلیل مهاجرت می‌کنند.

در حالی که سالانه بیمارستان‌ها بیشتر از نیروی متخصص خالی می‌شود و بیشتر از استاندارد جهانی سه پرستار برای هر هزار نفر دور می‌شویم، جان بیماران بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرد، اما مسوولان ترجیح می‌دهند بحران مهاجرت را انکار کنند، در حالی که خطر بزرگ نزدیک است و مدیران باید به بسته‌های تشویقی فکر کنند. پرستاران مهاجرت می‌کنند، مسئولان تماشا مهاجرت پرستاران از کشور موضوع تازه‌ای نیست، اما روند افزایشی و تشدید آن به ویژه در چند سال اخیر بر کسی پوشیده نیست. مساله‌ای که دیگر از دایره انکار عبور کرده و آشکار است. موضوع مهاجرت پرستاران در کشور در سال‌های اخیر به یک معضل پیچیده تبدیل شده است. مساله‌ای که به طور کلی با دو رویکرد مواجه است. عده‌ای مهاجرت پرستاران را از کشور، یک تهدید بزرگ برای نظام سلامت می‌دانند و معتقدند مهاجرت پرستاران موجب کمبود بیشتر پرستار، افزایش سختی کار و نارضایتی پرستاران و بیماران شده است و باید به هر شکل ممکن جلوی افزایش مهاجرت پرستاران گرفته شود، زیرا کمبود پرستاران به بحران بزرگی برای کشور تبدیل شده است. از طرفی عده‌ای نیز مهاجرت پرستاران را یک فرصت و یک مساله جهانی و آن را نشانه کیفیت و توانمندی پرستاران ایران می‌دانند که باید از این فرصت برای حضور در بازار‌های بین‌المللی استفاده کنیم. در مورد میزان مهاجرت پرستاران از کشور آمار‌های مختلفی گفته شده است که ممکن است دقیق نباشد، اما در مورد علل مهاجرت، اطلاعات بیشتری وجود دارد. تحقیقات مختلفی نیز درباره علت مهاجرت پرستاران انجام شده است و مسائل مختلفی مانند بیکاری، سختی کار و حقوق پایین، تبعیض بین پرستاران و پزشکان به طور کلی تبعیض‌های حرفه‌ای و نیز مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور از جمله بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی، وجود فساد، کیفیت زندگی بهتر در خارج، شیوه مدیریت کشور، بی‌توجهی به شایسته سالاری، وجود تبعیض‌های اجتماعی، نابرابری‌های افراد در برابر قانون، فرصت‌های اجتماعی بهتر برای فرزندان، دسترسی به آزادی‌های فردی و اجتماعی در خارج از کشور، تشدید بحران‌های زیست محیطی و پیوستن به خانواده و آشنایان در خارج از کشور به عنوان علل مهاجرت ذکر شده است.

سالانه عده زیادی از پرستاران بازنشسته می‌شوند، اما وزارت بهداشت حتی برای بیمارستان‌های تازه تاسیس خود نیز به اندازه کافی پرستار استخدام نمی‌کند و بیمارستان‌هایی که اخیرا تاسیس شده‌اند مانند بیمارستان «مهدی کلینیک یا الغدیر» در تهران با وجود گذشت چندین ماه از زمان تاسیس به علت کمبود پرستار با مشکل مواجه هستند. سالانه بین ۱۵۰۰ تا ۳ هزار پرستار از کشور خارج می‌شوند. در مورد مهاجرت پرستاران دو دیدگاه وجود دارد عده‌ای آن را تهدید و عده‌ای آن را فرصت می‌دانند کمبود پرستار اکنون آن‌قدر جدی است که به دلیل این کمبود، برخی بیماران جان خود را از دست می‌دهند. اینکه بیماران چیزی نمی‌گویند به این دلیل است که یا از حقوق خود آگاه نیستند یا مظلوم هستند. در عین حال هیچ پرستاری از وضعیت خود راضی نیست. بیش از ۹۰ درصد پرستاران از کارشان ناراضی هستند، کمتر از ۱۰ درصد هم که شاید رضایتی داشته باشند کسانی هستند که کار بالینی نمی‌کنند و کار مدیریتی دارند مثلا مترون بیمارستان هستند. فاصله درآمدی و تبعیض بین کادر درمان از جمله پزشکان و پرستاران نیز بر افزایش نارضایتی پرستاران تاثیر دارد. متوسط حقوق یک پرستار تازه استخدام ۹ میلیون تومان است که حتی کفاف اجاره خانه را هم نمی‌دهد، در حالی که درآمد یک پزشک متخصص فقط در بخش دولتی بیش از ۱۴۰ میلیون تومان در ماه است. همه این مسائل روی نارضایتی شغلی، ترک شغل و مهاجرت پرستاران تاثیر دارد.

«عباس عبادی» معاون پرستاری وزیر بهداشت نیز در این مورد گفته است: ۲۱۰ هزار نفر در گروه پرستاری در کشور شاغل هستند. عمده این افراد خانم هستند که بعد از مدتی حدود ۱۵ درصد آنان به علل مختلف از جمله سختی کار، مشکلات معیشتی یا دلایل دیگر ترک خدمت می‌کنند. برخی از پرستاران ممکن است پس از پایان طرح میل به اشتغال نداشته باشند. چرا که پرستاری یک حرفه سخت و پرمشقت است و شیفت‌های طولانی دارد. معاون وزیر بهداشت درباره روند مهاجرت پرستاران نیز گفته است: آماری که درباره مهاجرت پرستاران منتشر می‌شود دقیق نیست. موضوع مهاجرت بنا به نیاز همه کشور‌ها به نیروی پرستاری امری طبیعی است. اما افزایش آن می‌تواند غیرطبیعی تلقی شود.

مهاجرت پرستاران یک مساله جهانی است «احمد نجاتیان» کارشناس مسائل پرستاری و معاون سابق فنی، آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پرستاری در این مورد گفت: اصولا بحث مهاجرت پرستاران از کشور‌های در حال توسعه به کشور‌های پیشرفته و حتی از میان خود کشور‌های پیشرفته یک امر جهانی است و در سال‌های اخیر روند رو به رشدی را پیدا کرده است. کرونا نیز این روند را تشدید کرده است. آمار‌های جهانی نشان می‌دهد که به طور کلی مهاجرت نیرو‌های حوزه سلامت به شدت افزایش پیدا کرده است. چندین نشست بین‌المللی نیز درباره این موضوع تا کنون برگزار شده است و سازمان بهداشت جهانی و شورای بین‌المللی پرستاران این موضوع را به عنوان یک اولویت در دستور کار خودشان قرار داده‌اند. وی افزود: موضوع مهاجرت پرستاران مختص ایران نیست و باید آن را در یک روند جهانی بررسی کنیم. در کشور ما ایران هم در چند سال اخیر شاهد این هستیم که تعداد بیشتری از پرستاران از کشور خارج می‌شوند. این موضوع دو جنبه دارد یکی شرایط اجتماعی، اقتصادی و شغلی است که بر روند خروج پرستاران از کشور تاثیرگذار است و دوم کششی است که در بازار‌های بین‌المللی سلامت وجود دارد. بسیاری از کشور‌ها جذابیت‌های بیشتری برای اشتغال پرستاران ایجاد کرده‌اند. شرایط مهاجرت را تسهیل کرده‌اند و این موضوع نیز بر روند و میزان مهاجرت پرستاران تاثیرگذار است.

نجاتیان ادامه داد: واقعیت این است که، چون در کشور یک مرجع واحد برای رسیدگی و مدیریت مهاجرت پرستاران نداریم. پرستاران می‌توانند از طرق مختلف برای مهاجرت اقدام کنند؛ بنابراین آمار دقیقی در مورد مهاجرت پرستاران که بتوانیم به آن استناد کنیم نداریم. برخی آمار‌ها را وزارت بهداشت و برخی را سازمان نظام پرستاری دارد، ولی آمار واحدی در این زمینه نداریم با این حال شواهد میدانی نشان می‌دهد که مهاجرت پرستاران در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است.

او در پاسخ به این پرسش که علت مهاجرت پرستاران چیست گفت: تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است که نشان می‌دهد این پدیده یک دلیل خاص ندارد و یک موضوع چند بعدی است. یکی از مهمترین عوامل مهاجرت پرستاران شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور است. واقعیت این است که وقتی شرایط اقتصادی، اجتماعی مناسبی در کشور داریم، میل ماندن در کشور بیشتر می‌شود. این یک اصل کلی است، اما این یکی از عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت افراد و از جمله پرستاران است. عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند. شرایط کاری پرستاران، امید به آینده، میزان دریافتی و تطابق میزان دریافتی و شرایط کاری با نیاز‌های روزمره قطعا در این زمینه مهم و تاثیرگذار است. مهاجرت پرستاران علل مختلفی دارد از سختی کار و درآمد پایین گرفته تا تبعیض و شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور. کشور‌های زیادی در دنیا هستند که به علت نیاز به نیروی پرستار شرایط مهاجرت و پذیرش را تسهیل کرده‌اند.

معاون سابق سازمان نظام پرستاری درباره مقصد مهاجرت پرستاران گفت: اطلاعات دقیقی در این زمینه نداریم، اما مدتی که من در سازمان نظام پرستاری مسئولیت داشتم، بررسی‌های ما نشان می‌داد که کشور‌های اروپایی جذب بیشتری داشتند و در مراحلی کشور‌هایی مثل آلمان و دانمارک نیاز شدیدی به پرستار داشتند و جذب می‌کردند، اما این آمار در مقاطع مختلف متفاوت است. میزان جذب کشور‌ها در مقاطع مختلف با توجه به نیازشان متفاوت است و اخیرا هم شنیده‌ام که آمریکا نیز در این زمینه شرایط مهاجرت را برای پرستاران تسهیل کرده است. وی درباره تفاوت درآمد پرستاران در داخل و خارج کشور توضیح داد: درآمد پرستاران در داخل و خارج کشور اصلا قابل مقایسه نیست. با توجه به اینکه درآمد در خارج از کشور به صورت دلاری است با توجه به تفاوت ارزش پولی ایران با دلار تفاوت بسیار زیاد است. البته این مقایسه درستی نیست و باید هزینه‌های زندگی را نیز در نظر بگیریم بعد مقایسه کنیم. اما آنچه مسلم است در بسیاری از کشور‌هایی که جذب پرستار دارند، پرستار می‌تواند با یک شیفت کاری یک زندگی معمولی داشته باشد.

در ایران متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد و یک پرستار حتی با یک شیفت اضافه کار هم نمی‌تواند یک زندگی معمولی که حق هر فرد است و شامل خانه و خوراک مناسب است را تامین کند. حداقل در زمینه هزینه‌های اقتصادی می‌توانیم بگوییم که شرایط برای پرستاران در کشور‌های دیگر بهتر است. مساله دیگر ارزش گذاری به حرفه پرستاری و حفظ شأن یک پرستار است که اثر مهمی در ایجاد جذابیت این حرفه دارد. نجاتیان درباره جنسیت پرستاران مهاجر از کشور نیز گفت: اگر چه آمار دقیقی در این زمینه نداریم، اما چون حدود ۷۰ درصد پرستاران کشور خانم هستند همین نسبت هم با کمی تغییر در مهاجرت پرستاران اتفاق می‌افتد. یکی از مسائل مهمی که باعث افزایش مهاجرت می‌شود، مساله آینده فرزندان است، تعدادی از همکاران پرستار که مهاجرت می‌کنند اذعان می‌کنند که این مهاجرت برای خودشان نیست بلکه برای آینده فرزندانشان است. او در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از پرستاران بعد از مهاجرت به کشور بر می‌گردند گفت: این موضوع نیز به طور دقیق بررسی نشده است، اما شواهد و صحبت با پرستارانی که مهاجرت کرده‌اند نشان می‌دهد بسیاری از این آنان شرایط بسیار سختی را برای مهاجرت و مستقر شدن در کشور دیگر طی می‌کنند و وقتی به شرایط پایدار می‌رسند دیگر تمایلی به بازگشت ندارند. تصور من این است که کمتر از ۱۰ درصد آن‌ها به کشور بر می‌گردند. رویکرد منفعلانه با مهاجرت پرستاران جوابگو نیست کارشناس مسائل پرستاری درباره پیامد‌های روند رو به افزایش مهاجرت پرستاران از ایران توضیح داد: مهاجرت پرستاران یک واقعیت است که نمی‌توانیم آن را کتمان کنیم یا آن را عوض کنیم. نمی‌توانیم صورت مساله را پاک کنیم. قطعا مهاجرت پرستاران در کیفیت خدمات پرستاری در کشور تاثیر منفی می‌گذارد، اما مهم رویکرد ما نسبت به این مساله است. اینکه با این مساله به صورت فعال یا منفعلانه برخورد کنیم. تاکنون به صورت غیر فعال با این موضوع برخورد کرده‌ایم. بسیاری از مسئولان فقط آمار می‌دهند که تعداد پرستاران مهاجر بیشتر شدند. گاهی هم پیشنهاد‌هایی مطرح می‌کنند که حقوق و مزایای پرستاران را افزایش دهیم. این نوع رویکرد غیر فعالانه با چنین مسائلی که ابعاد جهانی دارد جوابگو نیست به خصوص که نسل جدید در جست و جوی شرایط جدید با نگاه جهانی است. مهاجرت پرستاران یک پدیده و روند جهانی است. مهم این است که آن را بپذیریم و به جای نشستن و آمار دادن و برخورد منفعلانه، فعالانه برخورد کنیم و برای مدیریت این پدیده برنامه داشته باشیم

نجاتیان ادامه داد: واقعیت این است که دهکده جهانی اتفاق افتاده است و افزایش ارتباطات جهانی در همه گروه‌ها از جمله پرستاران یک واقعیت انکار ناپذیر است. به نظر من باید رویکردمان را در مقابل موضوع مهاجرت برای همه گروه‌ها از جمله پرستاران تغییر دهیم و به صورت فعال وارد قضیه شویم. باید این واقعیت را بپذیریم که مهاجرت وجود دارد، این حق هر فردی است که انتخاب کند در کجای دنیا می‌خواهد زندگی کند، حاکمیت و نظام مدیریتی کشور نیز باید به موضوع مهاجرت پرستاران به عنوان یک فرصت نگاه کند و خودش برای مدیریت آن مداخله فعال داشته باشد. وی افزود: به هر حال در دنیا کشور‌هایی هستند که به نیرو‌های کار ایرانی از جمله پرستاران نیاز دارند. مسئولان می‌توانند خودشان در این زمینه با این کشور‌ها مذاکره کنند و قرارداد‌هایی ببندند تا منافع نیرو‌های کار ایرانی در آن کشور‌ها تامین شود. مهاجرت نیرو‌ها می‌تواند به صورت مدیریت شده باشد، در این صورت می‌توانیم نرخ بازگشت نیرو‌ها و شرایط کاری آن‌ها را در کشور‌های مقصد ببینیم تا دچار مشکل نشوند و بتوانیم از آن‌ها صیانت کنیم. در هر صورت باید برخوردمان را در مورد مساله مهاجرت از منفعلانه به برخورد فعالانه تغییر دهیم.

کارشناس مسائل پرستاری گفت: در مورد تبعات مهاجرت پرستاران بر مسائل داخل کشور ضمن اینکه باید تلاش کنیم نیاز‌های داخل کشور را تامین کنیم باید واقعیت جهانی مهاجرت را هم بپذیریم. متاسفانه شاهد یک نوع رودربایستی بین مسئولان کشور هستیم که واقعیت‌های جامعه را نادیده می‌گیرند، اگر مسئولان واقعیت مهاجرت پرستاران را نادیده بگیرند، اصل موضوع از بین نمی‌رود و این واقعیت اتفاق می‌افتد، اما خارج از اختیار ماست. اما اگر مسئولان این واقعیت و این حجم مهاجرت را قبول کنند، می‌توانیم با برنامه‌ریزی آن را مدیریت کنیم و نرخ بازگشت پرستاران را کم کنیم باید بسته‌ای را برای مدیریت مهاجرت پرستاران تدوین کنیم و در تدوین آن بایداز تجارب جهانی هم استفاده کرد. دانشکده‌های غیر انتفاعی برای تربیت پرستار بین‌المللی نجاتیان افزود: برای این کار می‌توان دانشکده‌هایی را در نظر گرفت که به صورت غیرانتفاعی پرستار تربیت کنند. در برخی کشور‌ها چنین مراکزی وجود دارد که فقط برای صادرات نیروی انسانی، نیرو تربیت می‌کنند. افرادی که نه از امکانات دولتی استفاده کرده‌اند و نه جای کسی را در دانشگاه تنگ کرده‌اند. خودش هزینه کرده و به صورت بین‌المللی برای کار در کشور‌های دیگر آموزش دیده است.

این آموزش‌ها می‌تواند فقط برای کار در کشور‌های دیگر تعریف شود. حتی می‌توان از این افراد تعهداتی گرفت که بخشی از درآمدشان را به کشور برگردانند یا روش‌های دیگری که در دنیا تجربه آن وجود دارد. مهم این است که در سطح سیاست‌گذاری کلان به این نتیجه برسیم که باید نسبت به موضوع مهاجرت فعالانه برخورد کنیم. واقعیت را بپذیریم و از مواجه شدن با واقعیت و برنامه ریزی برای آن خجالت نکشیم. البته در این مسیر ممکن است به کسانی که می‌خواهند در این مسیر کار کنند انگ‌هایی بزنند، اما به هر حال روزی باید به این مرحله از تصمیم گیری وارد شویم. کارشناس مسائل پرستاری ادامه داد: حتی می‌توان دانشکده‌های تربیت پرستار بین‌المللی را بر اساس نیاز کشور‌های مقصد طراحی کرد و مسائلی مثل آموزش زبان را در آن‌ها در نظر گرفت. ممکن است در کشور‌های دیگر مثلا در آلمان یا سایر کشور‌های هدف، کارشناس پرستاری را به این شکل که در ایران هست نیاز نداشته باشند و مهارت‌ها و آموزش‌های دیگری را نیاز داشته باشند که در این دانشکده‌ها می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. در سطح جهانی نیز در این زمینه اتفاقاتی افتاده از جمله اینکه سازمان بهداشت جهانی این موضوع را در قالب منشور اخلاقی استخدام نیروی خارجی مطرح کرده است. دیدگاه سازمان بهداشت جهانی این است که باید بین کشور‌هایی که پرستار فرست هستند و پرستار گیر هستند، توافقنامه‌ای امضا شود.

نجاتیان گفت: نظر سازمان بهداشت جهانی این است که ضرر و زیان کشور‌هایی که پرستار فرست هستند باید به طریقی جبران شود، اخیرا این نوع قرارداد‌ها بین کشور‌ها رو به گسترش است. کشور‌ها باید در مورد اینکه با چه شرایطی نیرو بفرستند و به چه طریقی ضرر و زیان آن‌ها جبران شود، با هم توافق کنند. کشور‌هایی که پرستار فرست هستند، میلیارد‌ها دلار برای تربیت نیرو هزینه می‌کنند، نیروی انسانی متخصص تربیت می‌کنند، آموزش می‌دهند. پرستاران در کشور مبدا مهارت کسب می‌کنند و بعد این نیرو‌ها کاملا رایگان در اختیار کشور‌های پیشرفته قرار می‌گیرد. اکنون این موضوع در سطح جهانی مطرح است که ضرر و زیان این کشور‌ها را باید کشور‌هایی که این نیرو‌ها را جذب می‌کنند به نحوی جبران کنند. ایران هم باید وارد این چرخه جهانی بشود.

او در درباره اینکه آیا می‌توان با بهبود معیشت پرستاران از افزایش روند مهاجرت آنان کم کرد، توضیح داد: این موضوع هم باید انجام شود. تامین بخشی از مطالبات و نیاز‌های پرستاران قابل انجام و امکانپذیر است. نمی‌توانیم بگوییم هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم. کار‌های زیادی در این زمینه می‌توان انجام داد، اما اینکه میزان آن چقدر می‌تواند باشد را باید با تحقیقات دقیق به دست آوریم، واقعیت این است که تحقیق جامعی که این مسائل را به صورت جامع بررسی کرده باشد نداشته‌ایم. گاهی هم برخی نگاه‌ها و محدودیت‌هایی که در کشور وجود دارد جلوی بررسی این موضوع و تحقق این مطالبات را گرفته است. باید بررسی کنیم در مهاجرت پرستاران چند درصد عوامل داخلی و مشکلات داخلی پرستاران و چند درصد عوامل خارجی و بازار جهانی تاثیر دارد و بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم، این اقدامات و بهبود معیشت پرستاران قطعا موثر است، اما نمی‌توان گفت کل مساله مهاجرت را حل می‌کند.