از آنجا که علایم بیماری تب کریمه کنگو با علائم کرونا مشابهت هایی دارد، گاها ممکن است سبب اختلال تشخیص شود.
ابتدا باید به این نکته توجه داشت که عامل و زنجیره انتقال و درمان این بیماری مشخص است، لذا نگرانی از بابت تشخیص و درمان آن وجود ندارد. اما از لحاظ گسترش سریع و آسان آن در صورت عدم رعایت الزامات بهداشتی، این بیماری می تواند گستره وسیع اجتماعی را در مدت زمان کم مبتلا کند.
عامل بیماری
عامل این بیماری ویروسیست از خانواده «بونیا ویریده»، جنس «نایرو ویروس» و از گروه «آر ان ای» های رشته ای و دارای پوششی پروتئینی.
راههای انتقال
ویروس تب کریمه کنگو عمدتا درطبیعت توسط کنه های سخت گون (هیالوما) منتقل می شود، البته کنه های دیگر هم می توانند ناقل باشند، اما غالبا هیالوما از طریق تخم و یا طی مراحل بلوغ تا رشد، این بیماری را منتقل می کند. بدین ترتیب که هیالومای نابالغ از طریق خونخواری مهره داران کوچک موجب آلودگی حیوان می شود که مهمترین نوع آلودگی نیز هست، از سوی دیگر کنه بالغ نیز آنرا به مهره داران بزرگ مثل دامها منتقل می کند. به یاد داشته باشید وقتی ویروس وارد بدن کنه می شود برای همیشه تا نابودی کنه در آن باقی می ماند. گاو، گوسفند، بز، خرگوش، موش، جوجه تیغی و حتی جوندگان دیگر نیز می توانند میزبان این کنه بوده و باعث ابتلاء به بیماری شوند، به جز شتر مرغ، دیگر پرندگان نمی توانند منتقل کننده کنه باشند اما می توانند موجب پراکندگی کنه های آلوده و گستردگی شیوع شوند.
این کنه می تواند تا هشتصد روز زنده ماند، ولی نکته کلیدی آن است که این بیماری در حیوانات اهلی هیچگونه علائم خاصی ندارد و از اینرو خطر احتمال انتقال سریع بیماری در انسان به هنگام ذبح و یا یک دوره کوتاه پس از آن و به دنبال تماس با پوست، لاشه، خون، بزاق، ادرار، مدفوع، استفراغ و یا احشاء آلوده حیوان بسیار بالاست.
دوره بروز
دوره بروز بیماری بسته به نوع انتقال ویروس به بدن متفاوت است، مثلا با گزش کنه، بیماری طی یک الی سه روز و حداکثر نه روز بروز می کند، دوره ابتلا به دنبال تماس با خون یا بافتهای آلوده جاندارمبتلا، پنج الی شش روز بوده و حداکثر زمان ثبت شده نیز سیزده روز است.
علائم
از جمله مهمترین علائم این بیماری: تب ناگهانی و بروز بی اشتهایی، دردهای عضلانی به خصوص در ناحیه پشت و ساق پا، ضعف وسردرد شدید، گیجی، درد و سفتی گردن، درد و ورم چشم، ترس از نور(حساسیت نوری)، حالت تهوع واستفراغ بدون ارتباط با غذا خوردن و به خصوص در روزهای ابتدایی بیماری، گلو درد، تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پر خونی خفیف حلق و ضایعات نقطه ای در کام نرم و سخت، تغییرات قلبی وعروقی شامل کاهش ضربان قلب و فشار خون و کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی) می باشد. اما یکی از بارزترین مشخصات که در موارد مرگبار و شدید بیماری دیده می شود، خونریزی از لثه، بینی، روده، رحم و خونریزیهای زیر پوستی از روز چهارم بیماری است.
علائم مشترک تب کریمه کنگو و بیماری کووید19
با عنایت به همه گیری بیماری کووید19، توجه به این نکته لازم است که علائم اولیه این بیماری با بیماری تب کریمه کنگو مشابهت زیادی دارد. لذا اشتباه در تشخیص بیماری و در پی آن به تعویق افتادن درمان در هر دوی آنها، باعث از دست رفتن زمان موثر برای جلوگیری از پیشرفت بیماری می شود. این علائم شامل تب، گلودرد، سر درد، سرگیجه و بیحالی، لرز، دردهای عضلانی، اسهال واستفراغ و حساسیت به نور است.
روش تشخیص
تشخیص بیماری با آزمایشهای مختلف بر پایه جداسازی ویروس از بافتها و خون و به وسیله تشخیص پادگن ویروس با روشهای ایمونوفلورسانس، واکنش زنجیره ای پلیمراز و کشت سلولی میسر است. البته عموما در ابتدای بیماری هیچگونه پاتنی در خون قبل از شش روز، قابل اندازه گیری نیست. از طرفی در مبتلایان، آنزیمهای کبدی تغییرات محسوسی دارند که طی آن ((آسپارتات آمینوترانسفراز- اس جی او تی)) بالاتر از ((آلانین آمینوترانسفراز- اس جی پی تی)) می باشد که نشان دهنده عفونت ویروسی در کبد است.
مقاومت و حساسیت ویروسی و راههای مقابله با ویروس
این ویروس در گرمای 56 درجه سلسیوس به مدت سی دقیقه از بین می رود، ضمن آنکه درخون به مدت ده روز در دمای چهل درجه سیلسیوس مقاومت می کند. از اینرو با توجه به نوع حساسیت ویروس به دمای بالا، پختن گوشت، پاستوریزه کردن شیر و نگهداری گوشت در یخچال منزل، در دمای مثبت یک الی چهار درجه سیلسیوس به مدت بیست و چهار ساعت، ویروس را از بین می برد.
در کشتارگاههای صنعتی لاشه باید به مدت بیست و چهار ساعت در دمای چهار درجه سیلسیوس نگهداری شده تا ویروس احتمالی موجود در آن از بین برود. مطلبی که گاها مورد غفلت قرار گرفته این است که این ویروس در محیط اسیدی قدرت کمی داشته و اثر خود را تا حد زیادی از دست می دهد، مثلا محیط اسیدی حاصل از جمود نعشی بعد از ذبح و یا محیط اسیدی حاصل از اسید استیک دو درصد، ویروس را از بین می برد. از جمله محلولهایی که این ویروس به آنها حساسیت دارد می توان به ضدعفونی کننده های فنول سه الی پنج درصد، سدیم هیپوکلرایت یک درصد و گلوتارآلدئید دو درصد اشاره نمود. مواد شوینده مثل صابون تا حدی ویروس را غیر فعال می نمایند، لیکن نمی توانند آن را بطور کامل از بین ببرند.
پیشگیری
در وهله اول بیمار مبتلا باید قرنطینه گردیده و با افراد خانواده در تماس نباشد، از آنجا که پرسنل بیمارستان با بیمار در تماس بوده باید کلیه لوازم حفاظتی را به منظور پوشش کامل سطح بدن استفاده کنند تا خود را از معرض تماس با ترشحات و خون بیمار دور نگاه دارند، همچنین کلیه وسائل بیمارستانی که با بیمار در تماس بوده است را نیز باید سوزاند، وسائلی مانند سرنگها، لوله های خون، روپوشها، ماسکها و...
کلیه محیطهائی که احتمال می رود آلوده به ترشحات یا خون بیمار باشد باید بصورت مرتب توسط مواد گندزدا ضدعفونی شود. محلهائی مانند دستشوئیها، حمام، محیطهای آزمایشگاهی و... از طرفی خانه و اصطبلها نیز باید جهت کاهش و یا از بین رفتن کامل کنه ها آفت کشی شوند.
کلیه لاشه گوشتها و متعلقات آنها که مانند جگر مورد استفاده قرار می گیرند باید مورد بازرسی کامل قرار گرفته تا هیچگونه بیماری و اثراتی از آنها دیده نشود، همچنین از تهیه گوشت لاشه ها و ضمائم آنها که از کشتارگاههای غیر مجاز تهیه می شوند، اکیدا خودداری شود.
به خاطر داشته باشیم این بیماری در دام تا مدتی بدون علائم است، لذا باید از مصرف گوشت تازه خودداری شده و لاشه دام پس از ذبح تا بیست و چهار ساعت در دمای صفر تا مثبت چهار درجه قرار گیرد و پس از بین رفتن ویروسهای موجود احتمالی، مصرف شوند.
کلیه سطوحی که احتمال می رود با ترشحات، مخاط و یا خون بیمار در تماس باشند باید با آب و صابون و یا مواد شوینده مطمئن شست و شو شوند.
اگر در جایی بر روی پوست و یا محلی کنه ای مشاهده شد، از له کردن و یا برداشتن کنه بدون دستکش خودداری شود، چرا که به جد باعث پراکندگی ویروس موجود در کنه ها می شود.
کارگران کشتارگاهها بخصوص در هنگام ذبح باید از وسائل حفاظت فردی کامل، مانند چکمه، دستکش، روپوش پلاستیکی یکسره، عینک، ماسک، پیش بند پلاستیکی، شلوار بلند، پیراهن آستین بلند و هر آنچه که باعث پوشش بهترنواحی بیرونی سطح بدن گردد استفاده کنند.
از آنجا که پس از ابتلاء یک نفر به این بیماری، اعضاء خانواده و یا پرسنل بیمارستان مرتبط با بیمار به این بیماری دچار می شوند، لذا توصیه می گردد لباس و وسائل بیمار پس از درمان و یا خدای ناکرده فوت، سریعا سوزانده شود. به این نکته باید توجه ویژه داشت که بیمار طی مدت بستری به لحاظ انتقال بیمارستانی می تواند به شدت باعث آلودگی شود، از اینرو عفونتهای بیمارستانی بعد از آلودگی با خون و یا ترشحات بیماران شایع می باشد.
درمان
درمان این بیماری شامل تنظیم آب و الکترولیت و درمان درون رگی منتشر، به همراه استفاده از داروی ضد ویروس ریباویرین می باشد. تزریق استروئیدها بخصوص متیل پردنیزولون با دوز بالا باعث افزایش پلاکت خون شده و بر تب بیمار نیز تاثیرگذار است، اساس این درمانها حمایتی است و حتما باید توسط پزشک متخصص و ترجیحا متخصص عفونی انجام شود.
واکسن
متاسفانه هیچ واکسن مقبولی به منظور پیشگیری تب کریمه کنگو برای انسان و دام وجود ندارد، اما در صورت تشخیص و درمان به موقع، بیماری درمان می شود. از سال 1970 تلاشهای زیادی به منظور دستیابی به واکسن کارآمد بیماری صورت گرفته که نتیجه ای در بر نداشته است. تنها واکسنی که امیدی به آن می باشد، در بلغارستان مورد استفاده قرار می گیرد.
واکسنی غیر سمی نیز توسط پژوهشگران ترکیه ای از سال 2011 ساخته شده که تا به حال روند بهینه سازی آن ادامه داشته و در حال گذران مراحل تائید و آزمایش است.
دوره نقاهت
همزمان با کمرنگ تر شدن ضایعات پوستی از روز دهم، روند بهبودی نیز آغاز می شود. از هفته سوم تا ششم پس از آغاز بیماری، عمده بیماران با طبیعی شدن شاخصهای خونی و آزمایش ادرار از بیمارستان مرخص می شوند. مشخصه بارز دوره نقاهت طولانی بودن آن به همراه ضعف است، که شاید تا یک ماه نیز( به نسبت قوای بدن) باقی بماند. گاها موهای بدن کامل ریزش داشته، اما پس از چهار تا پنج ماه ترمیم می شوند. هرچند احتمال التهاب عصبی در یک یا چند عصب ممکن است تا چند ماه وجود داشته باشد ولی معمولا بهبودی بدون عارضه است.
روش به خاکسپاری
ویروس تا 24 ساعت پس از مرگ متوفی قابلیت انتقال سریع از ترشحات و خون جسد را دارد، لذا در بسته بندیهای مخصوص و با رعایت شرایط بهداشتی در پوششهای مخصوص و پلمپ شده توسط افراد مجهز به لباسهای مخصوص به خاک سپرده می شوند.
حداقل عمق برای خاکسپاری دو متر بوده و سطح بدن و کاور با محلولهای ضدعفونی کننده مانند هیپو کلریت سدیم (آب ژاول) پوشانده می شود. هرچند در دستورالعملهای بین المللی استفاده از آهک ذکر نشده لیکن در ایران اجساد توسط سفته آهک پوشانده شده و در تابوتهای پرس شده قرار میگیرند تا از احتمال شیوع بیماری درمحیط خاکسپاری جلوگیری بعمل آید.
ریشه نامگذاری بیماری
گزارش این بیماری نخستین بار در جزیره کریمه اوکراین (روسیه فعلی) و در سال 1944 اعلام شد و به آن تب خونریزی کننده اطلاق گردید. در سال 1956 مشابه این بیماری در کشور جمهوری دموکراتیک کنگو پدیدار و با تحقیقات صورت گرفته در سال 1969 مشخص شد بیماری زایی و نشانه های هر دو موارد مشاهده شده، شبیه است، لذا به تب خون ریزی دهنده کریمه کنگو نیز معروف شد، که دارای شیوع بیمارستانی بالا و مرگ و میر 30% است.
شیوع در ایران
اولین بار پزشک ایرانی که به دو زبان فارسی و عربی کتاب می نوشت، در کتاب پزشکی «ذخیره خوارزمشاهی» که به زبان فارسی نگاشته شده، به این بیماری اشاره نموده است، این پزشک اسماعیل جرجانی معروف به سید اسماعیل نام داشت و در حدود سال 489 یا 504 قمری کتاب یاد شده را به نگارش در آورده است، در سال 1349 شمسی وجود این بیماری در ایران ثابت شد. از آغاز سال 1396 تا اواسط خرداد همان سال حدود 33 بیمار ثبت شده که متاسفانه 3 نفر از آنها در گذشتند و از ابتدای سال 1399 تا اوایل مرداد ماه این سال نیز، تعداد مبتلایان در کشور 36 نفر بوده اند که یک سوم آنها در شهرستان تربت جام شناسایی شده اند. لذا با توجه به شروع زود هنگام فصل گرما در سال 1400 و زاد و ولد زود هنگام کنه ها، مراقبت و رعایت اصول بهداشت عمومی و شخصی بیش از پیش برای جلوگیری و شیوع این بیماری ضروری به نظر می رسد./
علی زنداکبری؛ عضو سازمان نظام دامپزشکی و کارشناس مواد غذائی