دکتر مهدی کریمی تفرشی
با افزایش نرخ تورم و کاهش قدت خرید مردم مشکلات زیادی در نظام اقتصادی و مالی کشور بوجود آمد. از جمله حجم بالای اسکناس در مبادلات ساده روزمره، مشکلات محاسباتی ارقام بالا، استهلاک بالای اسکناس در اثر نگهداری در حجم بالا، استهلاک بالای دستگاههای خودپرداز و نیز هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس از پیامدهای معضلات مالی بوجود آمده در نظام بانکی و اقتصادی کشور است. ضمن اینکه عملا از واحد رسمی پول ایران (ریال) هیچ استفاده ای نشده و اغلب مبادلات جاری و روزمره با نام (تومان) صورت می گیرد. خارج شدن مسکوکات از چرخه مبالات اقتصادی کشور نیز عملا سالهاست که در کشور اتفاق افتاده است.
تمامی این موارد با کاهش ارزش پول ملی و تضعیف حیثیت پول ملی در میان سایر واحد های پولی دنیا بانک مرکزی و دولت را بر آن داشته که موضوع حذف چهار صفر از پول ملی و تغییر واحد پولی کشور از ریال به تومان را در دستور کار جدی قرار دهند. بر اساس این طرح واحد پولی اصلی کشور تومان و واحد پولی خرد ریال خواهد بود و هر «تومان» معادل 10 هزار ریال فعلی و 100 «ریال جدید» خواهد بود.
اولین بار در سال 1386 ایده تعریف واحد پولی جدید و حذف چهار صفر از پول ملی مطرح شد و اکنون پس از سال ها اجرای این طرح در برنامه جدی دولت قرار گرفته است.
حذف صفر از پول ملی سابقه بسیار طولانی در دنیا دارد به طوری که از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود کرده‌اند.
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی از ۰.۰۵۶ در سال ۱۳۵۰ به ۱۵۳.۶ در آبان سال ۱۳۹۷ (۲۷۴۳ برابر) رسیده است که علیرغم این تحول بزرگ در شاخص بها، قطع اسکناس تنها 50 برابر شده است که این موضوع عدم کارایی پول ملی در مبادلات اقتصادی را به همراه داشته است.
با توجه به تحولات اقتصادی صورت گرفته در کشور قطعا نظام پولی و بانکی کشور نیاز به اصلاح و بازنگری جدی دارد و جایگاه اسکناس و مسکوکات در مبادلات نقدی کشور تنها با اجرای این اصلاحات بنیادین بازیابی خواهد شد.
هر چند حذف صفر از پول ملی تاثیری در نرخ تورم نخواهد داشت و تنها در توجیه ارزش پول ملی تاثیرگذار است.
قدرت خرید پول ملی در بعد داخلی تحت تأثیر میزان رشد نقدینگی در قیاس با رشد اقتصادی و در بعد خارجی با نرخ ارز تحت تأثیر صادرات، واردات و ورود و خروج سرمایه از کشور است و بنابراین تغییر واحد پول ملی تاثیر در قدرت خرید پول ملی نخواهد داشت.
از ضعف های احتمالی این طرح میتوان به احتمال سوء استفاده فروشندگان در خصوص اجحاف در قیمت ها و گردکردن برخی ارقام با توجه به عدم قدرت مردم در تطبیق واحد پولی جدید با قدیم اشاره کرد که نیاز به نظارت جدی دستگاههای نظارتی ذیربط و مقابله با سوء استفاده های احتمالی جهت کنترل بازار و حفظ حقوق مردم دارد.
آنچه مسلم است اجرای طرح حذف چهار صفر از پول ملی و تغییر واحد در بهبود حیثیت ظاهری پول ملی کشور در مقایسه با واحد پول سایر کشورها نقش بسزایی دارد و اجرای آن با توجه به فضای اقتصادی حاکم بر جامعه ضروری بنظر می رسد.
امید است کارآمدی نظام پولی جدید در سال های آینده نیز استمرار یافته و بتواند با نزدیک کردن نرخ برابری پول کشور با ارزهای جهانی به ایجاد جو مثبت روانی در جامعه کمک کند.