آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
روز ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ خبری منتشر شد که بر اساس آن منابع جدید از یک شبه‌فلز به نام «آنتیموان» در ایران به وزن ۷هزار تن در سیستان‌وبلوچستان کشف شده و ادعا کرد این استان ۱۰ درصد از ذخایر آنتیموان جهان را در اختیار دارد. بررسی خبرهای موجود درباره اکتشاف شبه‌فلز آنتیموان در ایران نشان می‌دهد که این خبر نه جدید است و نه دقیق!
بر اساس خبرهایی که دست‌کم سابقه آن را می‌توان تا سال ۱۳۹۴ در وبسایت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) پیدا کرد، وجود ۲۵ هزار تن ذخیره قطعی آنتیموان با عیار ۱۶ درصد در معادن استان سیستان و بلوچستان برآورد شده است. در سال ۱۳۹۵ هم نخستین کارخانه شمش آنتیموان در منطقه سفیدابه استان سیستان و بلوچستان با تولید ۱۷۵ تن در سال به بهره‌برداری رسید.
بر اساس آمار و ارقام معتبر موجود، میزان ذخایر آنتیموان در جهان تقریباً دو میلیون تن است. ۱۰ درصد این مقدار، معادل ۲۰۰ هزار تن است؛ یعنی سیستان و بلوچستان برای اینکه ۱۰ درصد ذخایر آنتیموان جهان را در اختیار داشته باشد، باید از ۲۰۰ هزار تن ذخیره قطعی آنتیموان برخوردار باشد. این رقم تقریبا ۱۰ برابر میزان ذخایر اعلام‌شده برای سیستان و بلوچستان است!
کاربردهای آنتیموان
ترکیبات انتیموان (مثلا اکسید، سولفید، آنتیمونات سدیم و تری کلرید آنتیموان) برای ساخت مواد ضد حریق، رنگ سازی، تولید پلاستیک و لاستیک، مینای دندان، لعاب سرامیک، کاغذ، شیشه، منسوجات و وسایل الکترونیک و سفالگری بکار می رود. تری اکسید آنتیموان یکی از مهمترین ترکیبات آنتیموان است. این ترکیب بیشتر برای کاربرد های ضد شعله و همچنین در تنظیمات واپسگر آتش کاربرد دارد. کاربرد های اصلی این نوع بازدارنده های آتش، در مواردی مانند لباس کودکان، مبلمان، اسباب بازی ها، هواپیما، روکش صندلی های اتومبیل و روکش موتور هواپیما های سبک است. علاوه بر آن، ترکیب پتاسیم آنتیموان تارتارات (Tartar Emetic) که در حقیقت یک نمک آلی آنتیموان است، در صنایع نساجی و پزشکی کاربرد دارد. در نساجی برای کمک به اتصال بعضی از رنگ ها به پارچه و در پزشکی به عنوان داروی خلط آور و تهوع آور بکار برده می شود. از دیگر کاربرد های آنتیموان می توان به ساخت سقف های کاذب، تزئینات داخلی منازل، سپر های رادیواکتیو (در مقابل اشعه گاما و ایکس مقاومند)، صنایع مهمات و اسلحه سازی، لنز های دوربین، دستگاه های فتوکپی، دستگاه های تلویزیون، فلز ویژه حروف چاپ، تولید دیسک های دیجیتالی (DVD) و فولاد های مغناطیسی را نام برد. یک کاربرد مهم دیگر آن استفاده به عنوان یک تثبیت کننده و کاتالیزور جهت تولید پلی اتیلن ترفتالات می باشد. همچنین به عنوان یک عامل ریز کننده به منظور از بین بردن حباب های میکروسکوپی در شیشه ها (به ویژه صفحات تلوزیون) است. لازم به ذکر است که در زیست شناسی و پزشکی کاربرد های کمی برای این عنصر گزارش شده است. به عنوان مثال آنتیموان و ترکیباتش در چندین داروی دامپزشکی بکار رفته است.
ترکیبات عنصر آنتیموان
اکسید آنتیموان یکی از مهمترین ترکیبات کاربردی فلز آنتیموان است. این فلز همچنین می تواند به راحتی با هالوژن ها و گوگرد نیز واکنش دهد و در نتیجه هالید ها و سولفید تولید نماید. از دیگر ترکیبات آن می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- آنتیموان تری اکسید (Sb۲O۳)
- پنتاکسید آنتیموان (Sb۲O۵)
- سروانتیت یا آنتیموان تروکسید (Sb۲O۴)
- آنتیموان پنتاسولفید (S۵Sb۲)
- آنتیموان تری فلورید (SbF۳)
- آنتیموان تری‌برمید (SbBr۳)
- آنتیموان تری کلرید (SbCl۳)
- آنتیموان تری‌یدید (SbI۳)
- آنتیموان پنتا فلورید (SbF۵)
- آنتیموان پنتا کلرید (SbCl۵)
- آنتیموان هیدرید (SbH۳)
- استات آنتیموان(III) (C۶H۹O۶Sb)
- فلوئورو آنتیمونیک اسید (HSbF۶)
- آلگاروت (SbOCl)
- تیو آنیمونیات سدیم (Na۳SbS۴·۹H۲O)
- تری‌سلنید آنتیموان (Sb۲Se۳)
- پتاسیم آنتیمونیل تارترات (K۲Sb۲(C۴H۲O۶)۲ ۳H۲O)
- آنتیموان آنتیمونید (InSb)
- آنتیموان سولفات (Sb۲(SO۴)۳)
خطرات آنتیموان بر روی سلامتی انسان
آنتیموان خالص و ترکیباتش بسیار سمی هستند. بنابراین در هنگام کار با آنها باید احتیاط کرد. افرادی که با آنتیموان کار می کنند، به دلیل تنفس گرد و غبار آن عوارضی را نشان می دهند. همچنین از طریق تماس پوست با خاک، تنفس هوا، آب و مواد غذایی که حاوی این عنصر هستند، آنتیموان وارد بدن انسان می شود. در این صورت اثرات منفی زیادی بر روی سلامتی خواهد داشت. به عنوان مثال، قرار گرفتن به مدت طولانی در معرض غلظت زیاد این عنصر می تواند باعث تحریک چشم ها، پوست و ریه ها گردد. حتی می تواند باعث بیماری هایی همچون بیماری های ریوی، مشکلات قلبی، اسهال، استفراغ شدید و زخم معده گردد. لازم به ذکر است که هنوز به طور دقیق ثابت نشده است که آیا آنتیموان می تواند باعث سرطان یا نارسایی تولید مثل (ناتوانی جنسی) شود یا خیر.
خواص و قیمت جهانی آنتیموان
آنتیموان یک عنصر شیمیایی است که می تواند فلزی یا غیرفلزی باشد. فرم فلزی یک ماده نقره ای روشن است که شکننده است. پودر خاکستری شکل غیرفلزی آنتیموان است. در هوای خشک، آنتیموان عنصری پایدار است که نسبت به اسیدها و قلیاها بی اثر است. آنتیموان با سرد شدن منبسط می شود و رسانای ناکارآمد الکتریسیته و گرما است. آنتیموان یکی از قدیمی ترین عناصر شناخته شده برای بشر است که از ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد برای اهداف مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. تقاضای جهانی برای آنتیموان تحت سلطه مواد بازدارنده شعله و به دنبال آن باتری های اسید سرب است و انتظار می رود این روند در طول دوره پیش بینی ادامه یابد. افزایش تقاضا برای بازدارنده های شعله در انواع صنایع مصرف کننده نهایی، مانند پلاستیک، یکی از عوامل اصلی افزایش تقاضا برای آنتیموان بوده است. باتری های اسید سرب در صنایع مختلفی از جمله خودروسازی و کاربردهای دریایی استفاده می شوند. انتظار می‌رود افزایش تقاضا برای خودروهای الکتریکی باعث افزایش تقاضای آنتیموان شود. کالاهای مصرفی، مانند خودرو و منسوجات، صنایع مصرف کننده اصلی آنتیموان هستند. در نتیجه، عوامل اقتصاد کلان مانند رشد تولید ناخالص داخلی و برابری قدرت خرید، محرک های مهم رشد برای بازار آنتیموان هستند. قرار گرفتن در معرض آنتیموان می تواند باعث مشکلات سلامتی جدی مانند مشکلات تنفسی، تحریک پوست و سرطان ریه شود. آنتیموان همچنین چندین خطر زیست محیطی ایجاد می کند که منجر به افزایش تعداد مقررات برای تنظیم مصرف آنتیموان شده و رشد بازار آنتیموان را خفه می کند.