آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و
تکنولوژی:
چرا اروپا به تخریب سدهای خود روی آورده است؟
سدها
برای دهه‌ها به‌عنوان ابزاری برای ذخیره‌سازی آب، تولید برق، کنترل سیلاب و آبیاری
شناخته می‌شدند. اما اکنون اتحادیه اروپا در حال بازنگری در این زیرساخت‌هاست.
دلایل متعددی در پشت این تصمیم نهفته است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
بازگرداندن جریان طبیعی رودخانه‌ها
سدها مسیر طبیعی جریان آب را قطع می‌کنند و منجر به اختلال در
اکوسیستم‌های آبی می‌شوند. حذف این سدها باعث احیای جریان طبیعیرودخانه‌ها، افزایش
اکسیژن آب، کاهش تجمع رسوبات و بازگشت امکان مهاجرت ماهیان می‌شود. این فرآیند نقش
کلیدی در پایداری تنوع زیستی دارد.
بهبود تنوع زیستی و احیای
زیستگاه‌ها
تخریب
سدها فرصت احیای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را فراهم کرده است. رودخانه‌هایی
که آزادانه جریان دارند، زیستگاه امن و متعادلی برای انواع ماهی‌ها، پرندگان،
پستانداران و حشرات فراهم می‌کنند. پروژه‌های اجراشده در فرانسه، فنلاند و سوئد
گواه موفقیت این رویکرد هستند.
ناکارآمدی فنی و اقتصادی سدهای
قدیمی
بسیاری از سدهای قدیمی اروپایی، دیگر توان تأمین نیازهای امروزی
را ندارند. هزینه نگهداری بالا، کاهش ظرفیت مخزن و فرسودگی تجهیزات باعث شده دولت‌ها
به جای تعمیر، گزینه تخریب را انتخاب کنند و منابع مالی را صرف پروژه‌های پایدارتر
نمایند.
کاهش خطرات ایمنی و مقاومت در برابر بحران‌ها
سدهایی
که دهه‌ها پیش ساخته شده‌اند، امروزه با خطرات فرسودگی، نشت یا حتی فروپاشی مواجه‌اند.
در شرایط اقلیمی جدید که بارش‌های شدید و سیلاب‌های ناگهانی شایع‌تر شده‌اند، این
سدها به تهدیدی جدی برای ساکنین پایین‌دست تبدیل شده‌اند.
اجرای سیاست‌های محیط‌زیستی اتحادیه اروپا
برنامه «چارچوب دستورالعمل آب» اتحادیه اروپا کشورهای عضو را
ملزم می‌کند تا تا سال‌های آینده، حداقل ۲۵٬۰۰۰ کیلومتر از رودخانه‌ها را بازسازی کنند. در این مسیر، حذف
موانع غیرضروری مانند سدهای رهاشده، به‌عنوان راهکاری کلیدی مطرح شده است.
مشارکت جوامع محلی و نهادهای مدنی
پیشبرد
پروژه‌های تخریب سد بدون همراهی مردم ممکن نیست. در بسیاری از کشورها، سمن‌ها،
جوامع محلی و فعالان محیط‌زیست با ارائه مستندات علمی، جلب حمایت افکار عمومی و
همکاری با دولت‌ها نقش مؤثری در اجرای این پروژه‌ها داشته‌اند.
مزایای اقتصادی و گردشگری
پس از
تخریب سدها، در بسیاری از مناطق شاهد رونق فعالیت‌های مرتبط با گردشگری پایدار،
ماهیگیری ورزشی، آموزش‌های زیست‌محیطی و جذب سرمایه‌گذاران محلی بوده‌ایم. این
موارد، اثربخشی اقتصادی حذف سدها را نیز اثبات کرده‌اند.
آینده تخریب سدها در اروپا
با
توجه به سیاست‌های اعلام‌شده توسط نهادهای اروپایی و حمایت‌های مالی موجود، به نظر
می‌رسد روند حذف سدها در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد. این حرکت نه فقط به‌عنوان
یک تصمیم فنی یا زیست‌محیطی، بلکه به‌عنوان بخشی از بازطراحی آینده پایدار قاره
سبز تلقی می‌شود. تخریب سدهای اروپا اکنون به
الگویی موفق برای دیگر مناطق جهان تبدیل شده که نشان می‌دهد بازگشت به طبیعت، نه
تنها شدنی بلکه سودمند است.
تحلیل تخریب سدها در اروپا و
مقایسه با شرایط ایران
۱. چرا اروپا سدها را تخریب می‌کند؟
اروپا به دلایل زیست‌محیطی، اقتصادی و ایمنی در حال حذف سدهای قدیمی است:
- احیای اکوسیستم‌های آبی: رودخانه‌های آزاد، تنوع زیستی را افزایش می‌دهند.
- فرسودگی سدها: بسیاری از سدهای اروپا عمری ۵۰ تا ۱۰۰ ساله دارند و نگهداری آن‌ها هزینه‌بر است.
- سیاست‌های اتحادیه اروپا: برنامه‌هایی مانند دستورالعمل چارچوب آب (EU Water Framework Directive) احیای رودخانه‌ها را الزامی کرده است.
- تغییر الگوی بارش‌ها: در بسیاری از مناطق اروپا، بارش‌ها یکنواخت است و نیازی به ذخیره‌سازی
آب پشت سدها نیست.
۲. پس آب شرب و کشاورزی اروپا چگونه تأمین می‌شود؟
اروپا نیاز کمتری به ذخیره‌سازی آب پشت سدها دارد، زیرا:
- منابع آب زیرزمینی: بسیاری از کشورهای
اروپایی (مانند آلمان و فرانسه) از آب‌های زیرزمینی بهره‌برداری می‌کنند.
- بارش‌های منظم: در بیشتر مناطق اروپا، بارندگی در طول سال توزیع شده و نیازی به
ذخیره‌سازی کلان آب نیست.
- سیستم‌های تصفیه پیشرفته: از آب‌های سطحی و زیرزمینی با فناوری‌های مدرن استفاده می‌کنند.
- کشت کمتر محصولات آب‌بر: کشاورزی اروپا بیشتر مبتنی بر دیم‌کاری و آبیاری قطره‌ای است.
۳. چرا تخریب سدها در ایران منطقی نیست؟
ایران از نظر اقلیمی، جغرافیایی و نیازهای آبی با اروپا تفاوت اساسی دارد:
تفاوت‌های
کلیدی ایران و اروپا
|
معیار
|
ایران
|
اروپا
|
|
الگوی بارش
|
نامنظم، خشکسالی‌های مکرر
|
بارش‌های یکنواخت در طول سال
|
|
منابع آب
|
وابسته به ذخیره‌سازی سدها
|
استفاده از آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌های دائمی
|
|
نیاز کشاورزی
|
کشت محصولات آب‌بر (گندم، برنج)
|
کشت دیم و محصولات کم‌آب‌بر
|
|
تولید برق
|
سدها ۱۵٪ از برق کشور را تأمین می‌کنند
|
انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین شده‌اند
|
دلایل عدم امکان تخریب سدها در
ایران
۱. نیاز به ذخیره‌سازی آب: ایران با خشکسالی‌های طولانی روبه‌روست و سدها تنها راه تأمین آب شرب و کشاورزی هستند.
۲. کنترل سیلاب: سدها در ایران
(مانند سد کرخه و دز)از
طغیان رودخانه‌ها جلوگیری می‌کنند.
۳. تولید برق آبی: ایران هنوز به انرژی برق‌آبی وابسته است و جایگزینی آن با انرژی‌های پاک زمان‌بر است.
۴. کمبود منابع جایگزین: آب‌های زیرزمینی ایران در حال خشکیدن هستند و رودخانه‌ها
فصلی‌اند.
۴. راهکار مناسب برای ایران: مدیریت بهینه سدها
به‌جای تخریب سدها، ایران باید:
حقابه محیط‌زیست را رعایت کند (آب مورد نیاز پایین‌دست سدها را بدهد.)
بروزرسانی
سدهای قدیمی(جلوگیری از فرسایش و نشت)
کاهش اتکا به کشاورزی آب‌بر و توسعه آبیاری مدرن.
توسعه انرژی‌های
تجدیدپذیر(خورشیدی و بادی) برای کاهش وابستگی به برق‌آبی.
نتیجه‌گیری
- اروپا به دلیل اقلیم مرطوب، منابع جایگزین و اولویت زیست‌محیطی سدها را حذف می‌کند.
- ایران به‌دلیل خشکسالی، نیاز به ذخیره آب و تولید برق نمی‌تواند این سیاست را اجرا کند.
- راه حل ایران، مدیریت هوشمند سدها و کاهش
فشار بر منابع آبی است، نه تخریب آن‌ها.