آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
دکتر پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا روز چهارشنبه ۹ آوریل تنها سه روز پیش از مذاکره با جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر تهدید کرد که اگر در جریان مذاکرات با تهران توافقی حاصل نشود، علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام نظامی می‌کند. رئیس‌جمهوری آمریکا تاکید کرد که اسرائیل «رهبری» این حملات را بر عهده خواهد داشت. دونالد ترامپ گفت: «درباره ایران، اگر نیاز به اقدام نظامی باشد، اقدام نظامی می‌کنیم. اسرائیل هم حتما نقش مهمی ایفا خواهد کرد، رهبر این اقدام خواهد بود.»
رئیس‌جمهوری آمریکا افزود: «تنها مساله این است که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.مردم ایران فوق‌العاده‌اند و بسیار باهوش هستند. اما در وضعیت دشوار و تحت حکومت بدی قرار دارند. من خواسته زیادی ندارم، فقط می‌گویم که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.» دونالد ترامپ همچنین گفت: «وقتی مذاکرات را آغاز می‌کنید، می‌فهمید که خوب پیش می‌رود یا نه. به نظر من نتیجه همان چیزی خواهد بود که من فکر می‌کنم و مذاکرات به خوبی پیش نخواهد رفت. اما این فقط حس من است.»
با ایران، اول دیپلماسی
به گفته ناظران، انتقال پرونده ایران به آقای ویتکاف نشان می‌داد که دونالد ترامپ پیش از تشدید فشارها سعی خواهد کرد امکان موفقیت دیپلماسی را محک بزند. ناظران می‌گویند آقای ویتکاف برخلاف فرستاده‌های ویژه سابق آمریکا در امور ایران، فاقد نگرش ایدئولوژیک است و بدون آنکه اولویت و برنامه شخصی داشته باشد، سعی خواهد کرد خواسته آقای ترامپ را به اجرا بگذارد.
استیو ویتکاف قبلا گفته بود: «رئیس‌جمهور اجازه نخواهد داد که ایرانی‌ها صاحب بمب هسته‌ای شوند. این رخ نمی‌دهد. به آنجا نمی‌رسیم... امیدوارم بتوانیم به صورت دیپلماتیک این موضوع را حل کنیم.» دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود با خروج از توافقنامه هسته‌ای با ایران، برجام، سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی را با اعمال تحریم‌های فلج کننده به اجرا گذاشت. آقای ویتکاف بعد از ارسال نامه ترامپ به آیت‌الله علی خامنه‌ای، در مصاحبه‌‌ای با تاکر کارلسون، چهره رسانه‌ای محافظه‌کار که نزدیک به دونالد ترامپ تلقی می‌شود، گفته بود: «نامه اخیر آقای ترامپ به رهبر ایران، با هدف تهدید نبود.»
آقای ویتکاف با دفاع از اقدام دونالد ترامپ در ارسال این نامه گفت: دونالد ترامپ دست بالای نظامی را دارد و بهتر است ایرانی‌ها به دنبال راه حل دیپلماتیک باشند. اما این رئیس جمهور آمریکاست که دست به چنین کاری زده است. نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه اضافه کرد: «ارسال نامه ناشی از این نبود که او ضعیف است. او مردی قدرتمند است، شاید یکی از قدرتمندترین مردانی که من در زندگی دیده‌ام، شاید هم قدرتمندترین مردی که در عمرم دیده‌ام.»
استیو ویتکاف در ادامه مصاحبه گفت مضمون این نامه این است: «من رئیس جمهور صلح هستم. این چیزی است که من می‌خواهم. دلیلی وجود ندارد که مشکل را از طریق نظامی حل کنیم. باید حرف بزنیم. باید سوء تفاهم‌ها را رفع کنیم.» «باید یک سامانه راستی‌آزمایی راه بیندازیم تا دیگر کسی نگران تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای شما نباشد.... چون گزینه دیگر این داستان، گزینه خیلی خوبی نیست.» او گفته بود «ایرانی‌ها به ما پاسخ داده‌اند. من اجازه ندارم درباره جزئیات آن صحبت کنم.» او اضافه کرد که «ترامپ آماده است فرصتی ایجاد کند که مشکلات با ایران رفع شود تا آنها به صحنه جهانی برگردند و یک بار دیگر ملتی بزرگ باشند. تا دیگر تحت تحریم نباشند. ترامپ می‌خواهد با آنها اعتمادسازی کند.»
استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، کیست؟!
استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، وکیل و سرمایه‌دار حوزه املاک است که بدون تجربه دیپلماتیک به یکی از مهره‌های کلیدی در سیاست خارجی کاخ سفید و مذاکرات ایران و آمریکا تبدیل شده است. عباس عراقچی قرار است روز شنبه ۱۲ آوریل، در راس هیاتی در عمان با فرستادگان آمریکا گفت‌وگو کند. بالاترین مقام در هیات آمریکایی نه وزیر خارجه آمریکا، بلکه استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ است. هنوز درباره مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات ابهام‌های زیادی وجود دارد. طرف ایرانی تاکید کرده که مذاکرات غیرمستقیم و طرف آمریکایی اصرار دارد که مذاکره مستقیم است. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از دو مقام دولت آمریکا نوشته است اگر گفت‌وگوها مستقیم نباشد، ویتکاف احتمالا به عمان نمی‌رود. این روزنامه همچنین به نقل از این دو مقام گفته ویتکاف در صورت دریافت دعوت رسمی، احتمالا به تهران هم سفر خواهد کرد.
در خط مقدم مذاکرات خاورمیانه
ویتکاف، که از دوستان قدیمی دونالد ترامپ محسوب می‌شود، نقش مهمی در تلاش‌های دولت جمهوری‌خواه برای پایان دادن به جنگ غزه دارد. او در یک خانواده یهودی در نیویورک به دنیا آمده است. آقای ویتکاف تجربه دیپلماتیک ندارد اما سال‌های زیادی از عمرش را صرف چانه‌زنی و رسیدن به توافق در بازار مسکن نیویورک کرده است. دونالد ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در آبان ماه، آقای ویتکاف را به عنوان نماینده خود در امور خاورمیانه معرفی کرد. ویتکاف ۶۸ ساله، در چند ماه گذشته در خط مقدم مذاکرات پیچیده درباره غزه و اوکراین قرار داشته است. پیش از آغاز ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، او به خاورمیانه سفر کرد و در دیدار با بنیامین نتانیاهو و رهبران کشورهای عرب منطقه در برقراری آتش‌بس در جنگ غزه نقش مهمی داشت. ویتکاف نیمه اول مارچ امسال برای مذاکره درباره اوکراین راهی روسیه شده بود.
شریک و رفیق گلف ترامپ
ویتکاف، که یک شرکت توسعه و سرمایه‌گذاری املاک را اداره می‌کند، دوست قدیمی و شریک گلف ترامپ است. او در دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ نقش کم‌رنگ‌تری داشت و در هیات امنای مرکز هنرهای نمایشی جان اف. کندی فعالیت می‌کرد. ویتکاف می‌گوید نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ با ترامپ آشنا شد، زمانی که در یک شرکت حقوقی املاک کار می‌کرد که مسئول انجام یکی از معاملات ترامپ بود. ویتکاف در دادگاه رسیدگی به تخلف‌های مالی ترامپ در سال ۲۰۲۳ شهادت داد که چند سال بعد به‌طور اتفاقی در یک اغذیه‌فروشی با ترامپ برخورد کرد. ترامپ همراه خود پول نداشت و از ویتکاف خواست برایش یک ساندویچ ژامبون و پنیر سوئیسی سفارش دهد. سال‌ها بعد که دوباره با هم دیدار کردند، ترامپ آن ساندویچ را به یاد داشت و آن دو با یکدیگر دوست شدند.
اما رابطه‌شان فراتر از دوستی بود. ویتکاف در طول سال‌ها میلیون‌ها دلار به اهداف سیاسی ترامپ کمک مالی کرده است. او همچنین با ترامپ در پروژه رمزارز خانوادگی رئیس‌جمهور به نام "ورلد لیبرتی فایننشال" همکاری داشته است. او یکی از سخنرانانی بود که ترامپ شخصا برای سخنرانی در نشست ملی جمهوری‌خواهان در ماه ژوئیه انتخاب کرد. ویتکاف که پسر خود را سال ۲۰۱۱ بر اثر مصرف بیش از حد مواد مخدر از دست داده، در جلسه ملی جمهوری‌خواهان از آرامشی صحبت کرد که ترامپ در دوران سوگواری به او داده است. ویتکاف به خانواده‌های گروگان‌ها در اسرائیل گفته بود که از دست دادن اندرو، پسرش، باعث شده درک عمیق‌تری از اهمیت بازگرداندن جسد گروگان‌های کشته‌شده به خانواده‌های سوگوار داشته باشد. او گفت: «من عضوی از آن باشگاه هستم که فرزندش را به خاک سپرده. باشگاه بدی است.»
ویتکاف در طول کمپین انتخاباتی، گاهی اجازه داد ترامپ از هواپیمای شخصی‌اش استفاده کند و همچنین در آشتی دادن ترامپ با فرماندار فلوریدا، ران دی‌سانتیس، پس از اختلافات شدید بر سر شکست کمپین ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ دی‌سانتیس، نقش داشت. او جلسه‌ای میان ترامپ و دی‌سانتیس در باشگاه شل بی در هالیوود فلوریدا ترتیب داد. پس از پیروزی ترامپ در انتخابات، او ویتکاف را به‌عنوان یکی از دو رئیس مشترک کمیته مراسم تحلیف منصوب کرد، در کنار سناتور پیشین جورجیا، کلی لوفلر، که اکنون ریاست اداره کسب‌وکارهای کوچک را بر عهده دارد. سپس ترامپ سمت بسیار مهم‌تری به او داد و او را به‌عنوان نماینده ویژه‌اش در خاورمیانه منصوب کرد. از آن زمان، مسئولیت‌های گسترده‌تری نیز به او محول شده است.
بازه ۶۰ روزه برای انجام و به پایان‌رساندن مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی
شبکه ۱۲ اسرائیل گزارش داده که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، در جریان دیدارش با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به او اطلاع داد که دولت او از روز شنبه ۲۳ فروردین، یک بازه ۶۰ روزه برای انجام و به پایان‌رساندن مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی در نظر گرفته است. بر اساس این گزارش که سه‌شنبه منتشر شد، ترامپ هیچ تضمینی به نتانیاهو نداده که ایالات متحده مطالبات اسرائیل را در خصوص شرایط یک توافق قابل‌قبول برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای در این مذاکرات لحاظ کند. ترامپ همچنین هیچ تعهدی درباره اقدامات احتمالی آمریکا در صورت شکست مذاکرات یا نقض توافق از سمت تهران، به نتانیاهو ارائه نکرده است. کانال ۱۲ اسرائیل به نقل از منابع خود گزارش داده تنها چند ساعت پیش از دیدار نتانیاهو با ترامپ، در کاخ سفید، دولت آمریکا به او اطلاع داده که واشینگتن وارد گفت‌وگوهای مستقیم هسته‌ای با ایران شده است. بر اساس این گزارش، سفر غافلگیرکننده نتانیاهو به واشنگتن پس از آن انجام شد که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، به تیم نتانیاهو اطلاع داد که او باید «در اسرع وقت» به ایالات متحده پرواز کند.
محافل نزدیک به نتانیاهو فکر می‌کردند دلیل اصلی این دعوت ناگهانی، موضوع تعرفه‌های گمرکی بوده و بر همین اساس نیز نتانیاهو را برای دیدار با ترامپ آماده کرده بودند. نتانیاهو که در آن زمان در بوداپست بود، یک‌شنبه پس از بیان سخنانی در فرودگاه اعلام کرد که به آمریکا می‌رود و گفت: «من نخستین رهبر جهانی خواهم بود که در خصوص تعرفه‌ها با رییس‌جمهور ترامپ حضوری دیدار می‌کنم. این نشان‌دهنده رابطه ویژه شخصی و ارتباط خاص میان ایالات متحده و اسرائیل است، که در این زمان بسیار حیاتی است.» به نوشته کانال ۱۲، نتانیاهو روز دوشنبه، زمانی که در اقامتگاه رسمی بلر هاوس با استیو ویتکاف، فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه، دیدار کرد، متوجه شد که دلیل اصلی دعوت سریع او، موضوع مذاکرات هسته‌ای ایالات متحده با ایران است.
ویتکاف در این دیدار به نتانیاهو اطلاع داد که آمریکا قصد دارد از روز شنبه وارد مذاکرات با جمهوری اسلامی شود و نمی‌خواسته این تصمیم بدون اطلاع به اسرائیل طوری پیش برود که نخست‌وزیر اسرائیل مقابل یک عمل انجام‌شده قرار گیرد. بنا بر گزارش شبکه ۱۲ اسرائیل، زمانی که نتانیاهو و تیمش پس از دیدار با ویتکاف، با ترامپ و تیم او در کاخ سفید دیدار کردند، ترامپ جلسه را با این پرسش آغاز کرد: «نظرت درباره ایران چیست؟»
بر اساس گزارش، نتانیاهو موضع خود را درباره تنها توافق قابل‌قبول با ایران تکرار کرد، یعنی توافقی بر مبنای مدل لیبی، که طی آن تاسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود شود. او همچنین درباره ضرورت اقدام نظامی در صورت لزوم صحبت کرد. ترامپ نیز در مقابل توضیح داد که از شنبه، که نخستین دیدار انجام می‌شود یک بازه ۶۰ روزه برای این مذاکرات تعیین شده است و گفت که ویتکاف با پیشرفت روند مذاکرات، اسرائیل را در جریان امور قرار خواهد داد. با این حال، طبق گزارش شبکه ۱۲، ترامپ هیچ تعهدی درخصوص برآورده‌ساختن خواسته‌های اسرائیل درباره شرایط توافق ارائه نکرد، و درباره اقدامات آمریکا، از جمله گزینه نظامی، در صورت شکست مذاکرات یا نقض توافق از سوی ایران، هیچ تضمینی به اسرائیل نداد.
تحلیل سیاسی آسیانیوز ایران:
پیش‌بینی روند مذاکرات ایران و آمریکا و پیامدهای احتمالی
🔹 زمینه‌سازی و اهداف طرفین
-
موضع آمریکا:
-
ترامپ پس از انتخابات ۲۰۲۴ نیاز به یک «دستاورد دیپلماتیک» دارد تا هم پایگاه محافظه‌کاران را تقویت کند و هم از انتقادهای دموکرات‌ها درباره شکست برجام اول بکاهد.
-
استیو ویتکاف به عنوان نماینده ویژه، نشان‌دهنده تمایل ترامپ به مذاکره غیرمتعارف (فراساختارهای دیپلماتیک سنتی) است. نزدیکی او به ترامپ، سرعت تصمیم‌گیری را افزایش می‌دهد.
-
تهدید نظامی: ترامپ با اشاره به رهبری اسرائیل در حمله احتمالی، به دنبال افزایش اهرم فشار است، اما احتمال اقدام نظامی پایین است (ریسک سیاسی بالا).
-
موضع ایران:
-
تاکید بر مذاکره غیرمستقیم نشان‌دهنده عدم تمایل تهران به عادی‌سازی روابط با آمریکا تحت فشار تحریم‌هاست.
-
واکنش به تهدیدها: ایران احتمالاً به دنبال کسب امتیازات ملموس (مانند آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده یا کاهش تحریم‌های نفتی) قبل از هر تعهد جدی است.
-
نقش روسیه و چین: احتمالاً ایران از این بازیگران برای متعادل‌کردن فشار آمریکا استفاده خواهد کرد.
🔸 سناریوهای محتمل
✅ سناریوی ۱: توافق محدود (احتمال: ۴۰%)
✅ سناریوی ۲: شکست مذاکرات (احتمال: ۳۰%)
✅ سناریوی ۳: مذاکرات طولانی‌مدت (احتمال: ۳۰%)
🔹 نقش کلیدی اسرائیل و ریسک‌های منطقه‌ای
-
نتانیاهو خواهان مدل لیبی (نابودی کامل تاسیسات هسته‌ای) است، اما ترامپ حاضر به تعهد نظامی نیست.
-
واکنش ایران: در صورت حمله اسرائیل، احتمال هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکا در عراق/سوریه یا تحریک گروه‌های مقاومت وجود دارد.
-
تأثیر بر بازار انرژی: شکست مذاکرات می‌تواند قیمت نفت را به بالای ۱۰۰ دلار برساند.
🔸 جمع‌بندی و پیش‌بینی نهایی
📌 پیش‌بینی کوتاه‌مدت (۶۰ روز آینده):
📌 پیش‌بینی بلندمدت:
نتیجه‌گیری
مذاکرات فعلی بیشتر دیپلماسی نمایشی است تا حل ریشه‌ای بحران. احتمال توافق محدود وجود دارد، اما تنش‌های ایران و آمریکا بالاخره به حالت تعلیق درمی‌آید.ریسک اصلی، تحریک اسرائیل برای اقدام یکجانبه است که می‌تواند کل معادله را تغییر دهد.