از زمانی که صادرات نفت دچار کاهش شد و به منظور جبران آن دولت روحانی در تلاش بود تا با صادرات محصولات غیرنفتی به تدریج جای خالی نفت را پر کندو آنچه بارها از سوی مسوولین به آن تاکید می شود این است که ایران باید به یکی از بازیگران اصلی در صحنه اقتصاد جهان بدل شود. اما چنین انتظاری دور از واقعیت های موجود در ساختاراقتصاد ایران است.به این علت که سوء مدیریت و نبود حمایت از صنایع و تولیدکنندگان داخلی در کنار بسیاری از موانع و مشکلات دیگر از عواملی بودن تا بخش های مختلف صنعتی یا تعطیل شدن و یا با کمترین ظرفیت مشغول فعالیت می باشند.
به طوری که تولیدکنندگان قادر نیستند حتی اقلام مورد نیاز داخلی را تامین کنند و بسیاری از آنها حتی از محل فروش محصول نمی توانند نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند. ضمن آن که بدهی واحدهای تولیدی به سیستم بانکی که هر روز به صورت تصاعدی افزایش پیدامی کند،افزایش قیمت مواد اولیه داخلی وخارجی، نوسان مدام نرخ ارز، اخذ مالیات از تولیدکنندگانی که با کاهش تولیدی و رکود روبه روهستند و همچنین به دلیل نبود مبادلات مالی و ارزی با دیگر کشور باعث شده تا در عمل امکان تجارت خارجی وجود نداشته باشد.
همه این موارد تنها بخشی از مشکلات واحدهای تولیدی به شمار می رود که تبعات آن را می توان در مشکلات و نابسامانی های اقتصادی مشاهده کرد.
از آنجایی که صنایع داخلی توان تولید کالاهایی با کیفیت و استانداردهای جهانی را ندارد، به همین علت قادر نیست تا جایگاه نفت را در صادرات بگیرد.
براساس آمارهای اعلام شده ارزش کل صادرات و واردات غیرنفتی با سایر کشورها در شش ماهه سال جاری ۳۰ میلیارد و ۳۴۹ میلیون دلار رسیده است.این رقم در حدود ۲۸ درصد کمتر از سال گذشته بوده به طوری که کل صادرات و واردات کشور در سال گذشته به بالای ۴۲ میلیارد دلار رسیده بود و اگر با سال ۹۷ مقایسه شود، می توان دریافت کل مبادلات بازرگانی ایران کاهش ۳۳ درصدی داشته است.
همچنین براساس آمار سازمان جهانی تجارت کل صادرات نفتی و غیرنفتی ایران در سال ۲۰۰۹ میلادی ۱۱۶ میلیارد دلار و واردات آن ۵۷ میلیارد دلار بوده و به بیان دیگر در طی ۱۱ سال حجم بازرگانی خارجی ایران در حدود یک سوم کاهش داشته است.علاوه بر این مفهوم بازرگانی غیرنفتی برطبق آمار گمرک ایران شامل «نفت،نفت کوره ونفت سفید»می شود؛ درحالی که بنزین و میعانات گازی در اصل نفتی هستند،که در آمارگمرک غیرنفتی به حساب می آیند؛ مانند بخشی از فرآوردهای پتروشیمی که به دلیل سطح نازلی که دارند در غیر نفتی بودنشان جای تردید وجود دارد.
ازسوی دیگر در پی شیوع کرونا حجم بازرگانی خارجی در جهان کاهش زیادی داشته است و در این ارتباط بیشتر کشورها آسیب دیده اند. مسلماچنین اتفاقی تاثیر خود را بر مبادلات بازرگانی غیرنفتی ایران خواهد گذاشت، هر چند که اقتصاد کشورمان بیش از شیوع کرونا لطمه های زیادی خورده است. براساس آمارهای اعلام شده، صادرات غیرنفتی از ۴۷ میلیارد دلار در سال ۹۶ به ۴۱ میلیارد دلار در سال ۹۸ کاهش یافته است. با توجه به ارزش صادرات غیرنفتی در شش ماهه سال جاری که ۵/۱۳ میلیارد دلار بوده است، احتمال آن می رود که کل صادرات غیرنفتی ایران در سال جاری زیر ۳۰ میلیارد دلار باقی بماند و اگر چنین شود،کاهش صادرات غیرنفتی دربین فاصله سال های ۹۶ تا ۹۹ نزدیک به۴۰ درصد خواهد رسید.
ازطرفی صادرات غیرنفتی چندان هم غیرنفتی نیستند، به طوری که در شش ماهه سال جاری صادرات بنزین،در رده اول و بعد از آن متانول واوره،پلی اتیلن،گرید فیلم در رده های بعدی قرارمی گیرند.اگر این اقلام را از آمارها حذف کنیم، ارزش واقعی صادرات غیرنفتی بسیارکمتر از آماری خواهد بود که گمرک اعلام کرده است.با نگاهی به وضعت مبادلات تجاری غیرنفتی درشش ماهه سال جاری می توان دریافت ۱۳میلیارد و ۳۴۹میلیون دلار به صادرات و ۱۶ میلیارد و۷۸۳میلیون دلاربه واردات اختصاص داشته،درواقع واردات کشورخیلی بیشتر از صادرات آن است.
افزون بر این صادرات غیرنفتی به کشورهایی مانند عراق،چین،امارات،افغانستان و ترکیه صورت گرفته و واردات نیز از کشورهای امارات،ترکیه، هند، چین وآلمان بوده است. در حالی که بسیاری از کشورها درتلاش هستند تا تجارت بازرگانی خود را گسترش داده و تنها به چند کشور محدود نشوند، اما ایران به دلیل انزوایش درسطح جهانی درصادرات و واردات تنها به چند کشور وابسته شده است.هم اکنون رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت، به منفی ۲/۰درصد می رسد و ادامه این روند می تواند شرایط اقتصاد کشور را در باتلاقی از مشکلات و دشواری های بیشتر فرو ببرد./