راه کارهای تامین مالی و حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط
براساس گزارش پژوهشی مجلس « مشکل دریافت تسهیلات از بانکها» اصلی ترین مشکل تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط معرفی شده و همچنین به شکاف مالی بین بنگاههای کوچک، متوسط و بزرگ در بانکها و بازارهای مالی نیز اشاره شده است. وجود این شکاف، رشد و گسترش بنگاههای کوچک و متوسط را در کشور دچار مشکل میکند و باعث میشود تا فقط بنگاههای بزرگ در بازار باقی بمانند. بنگاههای بزرگ هم به دلیل عدم انعطاف پذیری در برابر شوکهای اقتصادی، تاثیر نامناسبی را در فضای کسبوکار می گذارند ولی بنگاههای کوچک و متوسط در فضای کسبوکار کشور، انعطافپذیری مناسبی را در برابر شوکهای اقتصادی از خود نشان می دهند.
اولین قدم برای پرداختن به مشکل تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط، داشتن اطلاعاتی از وضعیت مالی بنگاههای کوچک و متوسط است. متاسفانه در کشور چنین اطلاعاتی وجود ندارد و روشهایی نیز برای رصد جریان مالی این بنگاه ها تدوین نشده است از طرف دیگر ساختار هدفمند و یکپارچه ایی نیز برای حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط وجود ندارد. سازمانهایی بهصورت مجزا و زیر نظر وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت (صمت)، وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارتخانه جهادکشاورزی به ارائه خدماتی به بنگاههای کوچک و متوسط مشغولند و از این میان، سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی و صندوق ضمانت سرمایهگذاری بنگاههای کوچک، اصلیترین سازمانهای حمایتگر بنگاههای کوچک و متوسط در کشور می باشند.
در صورتیکه بخواهیم از تجربه موفق سایر کشورها به منظور حمایت مالی از بنگاههای کوچک و متوسط استفاده نماییم بستههای حمایتی توصیه شده در گزارشOECD (سازمان بین المللی همکاری و توسعه اقتصادی) می تواند بهترین الگو باشد. مهمترین بسته های حمایتی عبارتند از؛ ارائه تسهیلات با ضمانت دولت، که در کشورهایی چون آمریکا، انگلستان، ترکیه، تایلند، سوئیس، سوئد، اسپانیا، اسلوونی، اسلواکی، صربستان، روسیه، پرتغال، نروژ، هلند، مکزیک، کرهجنوبی، ایتالیا، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، دانمارک، جمهوری چک، کلمبیا، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش بهکار گرفته شده است. ارائه تضمینهای ویژه و وام برای شروع فعالیت بنگاه های کوچک و متوسط، که در کشورهای اتریش، کانادا، دانمارک، مکزیک، هلند، صربستان و انگلستان استفاده شده است. ارائه تضمینهای دولتی برای صادرات کالا و خدمات،که در کشورهای سوئد، اسپانیا، نیوزیلند، هلند، کرهجنوبی، مجارستان، فنلاند، دانمارک، جمهوریچک، کلمبیا، کانادا، بلژیک و اتریش از آن استفاده شده است. اعطای وام دولتی، که کشورهای انگلستان، ترکیه، سوئد، اسپانیا، اسلوونی، اسلواکی، صربستان، پرتغال، نروژ، کرهجنوبی، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، جمهوری چک، کلمبیا، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش از این روش استفاده کردهاند. پرداخت یارانه به منظور مقابله با تغییرات نرخ بهره، که کشورهای انگلستان، ترکیه، اسپانیا، روسیه، پرتغال، مجارستان، یونان و اتریش از این نوع بسته حمایتی استفاده کردهاند. سرمایهگذاری، پشتیبانی کسبوکار و تامین مالی مشترک بین دولت و بنگاه های کوچک و متوسط، که در کشورهای نیوزیلند، انگلستان، ترکیه، سوئد، اسپانیا، پرتغال، نروژ، هلند، مکزیک، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، دانمارک، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش از این توصیهها بهره گرفتهاند. ایجاد بانکهای ویژه بنگاههای کوچک و متوسط، که در کشورهای جمهوری چک، فرانسه، پرتغال، روسیه و انگلستان از این توصیهها بهره گرفتهاند. توصیههای کسبوکار و مشاوره های مربوطه، که در کشورهای اتریش، کلمبیا، دانمارک، فنلاند، هلند، نیوزیلند و سوئد از این توصیهها بهره گرفتهاند. معافیت یا تعویق در پرداخت مالیات، که در کشورهای بلژیک، فنلاند، ایتالیا، نیوزیلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و ترکیه از این روش استفاده شده است. واسطهگری اعتباری بین بنگاه های کوچک و متوسط و بانک، که در کشورهای بلژیک، فرانسه، ایرلند، نیوزیلند و اسپانیا از این روش استفاده میشود.
بهترین روش برای بهبود وضعیت بنگاه های کوچک و متوسط در شرایط فعلی
در شرایطی که کشور با بیکاری و رکود مواجه است بهترین روش توجه به بنگاه های کوچک و متوسط بعنوان محور اصلی تولید و ایجاد فرصتهای شغلی بعلاوه تدوین استراتژی توسعه بنگاهها بصورت موثر و کارآ می باشد. در شرایط فعلی، عمده ترین روش تامین مالی بر دوش بانکها است در صورتیکه بانکها میتوانند روشها و ابزارهایی را در ارائه خدمات غیراعتباری به بنگاههای کوچک و متوسط و در کنار اعطای تسهیلات اختصاص دهند. از جمله این خدمات غیراعتباری، قراردادهای متقابل خرید کالا و خدمات و ارائه خدمات مشاورهای است که میتواند در کاهش ریسک اعطای اعتبار به بنگاههای کوچک و متوسط تاثیرگذار باشد. بانکها می توانند با رتبهبندی اعتباری داخلی برای تعیین اعتباری ریسک بنگاه ها به برآوردی از احتمال ورشکستگی و زیان حاصل از نکول هر وام اعطا شده دست پیدا کنند و وزن ریسک آن را با توجه به مدلهای پیشنهادشده، تعیین و تأمین مالی این بخش مهم از اقتصاد را تسهیل کنند. سه شاخص موجود برای ارزیابی اعتباری ریسک و محاسبه کفایت سرمایه بنگاه ها عبارتند از؛ احتمال نکول، زیان حاصل از نکول و دارایی در معرض ریسک. درصورتیکه بانک ها به منابع مالی اختصاص یافته به بنگاههای کوچک و متوسط بهصورت اعتبارات خرد نگاه نمایند (یعنی مانند تسهیلاتی که به بنگاههای بزرگ اختصاص مییابد برخورد نشود) ارائه وامهای خرد در پرتفوی اعتبارات خرد قرار گرفته و میتواند به بهبود کفایت سرمایه بانکها منجر شود. ازاینرو اعطای تسهیلات به این بنگاهها علاوه بر تسهیل دسترسی بنگاهها به منابع مالی برای بانکها نیز جذاب خواهد بود.
از طرفی، فعالان اقتصادی کشور معتقدند که تامین مالی بنگاه های اقتصادی اولین و تنها مشکل بخش تولید محسوب نمی شود بلکه مشکل اصلی می تواند نبود برنامه در واحدهای تولیدی و نبود واحدهای بازاریابی باشد. در حال حاضر شبکههای تولید و بازار در یک مسیر قرار ندارند و در صورتیکه این دو شبکه روی یک مسیر قرار گیرند ضمن ایجاد همافزایی به تکمیل زنجیره تولید و توزیع نیز کمک می نماید. طراحی، تدوین و اجرای برنامه های موثر به منظور شناخت بازار (یعنی کدام کالا در کدام واحد تولیدی، تولید میشود؟ برنامه تولید چیست؟ حجم، کیفیت و خدمات این کالا به چه صورت است؟ چگونه توزیع می شود؟) در کنار تامین منابع مالی، دو عامل موثر در جان گرفتن بنگاه های کوچک و متوسط می باشد. وقتی بتوان در سراسر کشور و با کمک سازمان ها، اتحادیهها، اتاق اصناف و .... بازار را در کنار تولید قرار داد و تولید نیز بهطور منسجم در کنار شبکه توزیع قرار گیرد در اینصورت می توان با « ایجاد یک برند» و « استفاده از مزیت اصناف و فروشگاههای زنجیرهای» رونق را در بازار ایجاد نمود.
سخن پایانی، با حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط بسیاری از این بنگاهها از عرصه فعالیت خارج نشده و سرمایه این واحدها به سمت دلالیهای غیرمولد هدایت نمی شود.
محمدرضا مالکی – کارشناسی ارشد مدیریت کسب و کار ( گرایش مالی)