آسیانیوز - در این کتاب از ساختمان های آب انبار و کاروانسراهای بسیار زیبای شهر کُنارتخته و کمارج دوره ی صفوی و برجا مانده های دوره ی ساسانیان "تنگ جیز" دهستان بُورکی پرده بر داشته می شود. دکتر دهقانی با قلمی شیوا و روان در باره استان فارس، نیایشگاه آناهیتا در شهر بیشاپور کازرون با طرح رومی- ایرانی شهرسازی ساسانیان،چاه مسلم، جویبار و پله های سنگی تنگ جیز بُورِکی، تنگ چوگان بیشاپور کازرون، مدرسه صفوی خان، آرامگاه بانو آبش خاتون فرمانفرمای پارس و کلیسای مریم مقدس شیراز، همراه با عکس ها و نقشه ها اطلاعات گسترده ای به خواننده می دهد. این کتاب نه تنها برای پژوهشگران بلکه برای دانشجویان رشته ی معماری و باستان شناسی نیز ارزشمند و آموزنده است.
دکتر محمود دهقانی نخستین پژوهشگری است که از جویبار سنگی "تنگ جیز بُورِکی "، پله های سنگی این تنگ، آثار باستانی دره و پیشینه ی معماری و باستانی دشتِ خشتِ کازرون می نویسد. این پژوهشگر که نزدیک به دوازده سال پیش از انقلاب بهمن دبستان را در ایران، دبیرستان را در دوبی به پایان رسانده و پس از آن در کشور های اسپانیا و استرالیا زندگی را سپری می کند، دانش آموخته ی هنر و معماری از دانشگاه های مادرید و سیدنی بوده و کتاب هایی به زبان فارسی و انگلیسی به چاپ رسانده است.
این نویسنده همیشه به ایران سفر می کند و مقالات بسیاری در باره خانه ها، کاخ ها و کاروانسراهای دوره صفوی و برجا مانده های باستان دارد. دکتر دهقانی برای پیشرفت صنعت گردشگری در رسانه های درون و برون مرز نیز با صدها مقاله و گزارش تلاش می کند. وی چند کتاب داستان، رمان و نمایشنامه نیز در کارنامه خود دارد. برای آگاهی از بر جا مانده های تاریخی کشورهای دیگر و همسنگی با برجا مانده های باستانی کشور خود و نگهداری از آن ها نیز با قلمی موشکافانه بدون جانبداری از این و آن بر ضعف های درونی مسئولان انگشت می گذارد. ایشان بر این باور است حال که چاه های نفت رو به خشکیدن است و چون یک سده دردی را برای مردم دوا نکرد، دست کم می بایست صنعت گردشگری را به گونه ی همه ملت های جهان به خوبی گسترش داد و برای آبادانی و بهبود زندگی شهروندان تلاش کرد.
در فصل یکم کتاب "کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان"، نویسنده به معرفی شهر های خشت و کنارتخته می پردازد. آنگاه پیوند دشت خشت کازرون را نه تنها با بخش های پیرامون بلکه با شهرهای شیراز و بوشهر مرکز استان های فارس و بوشهر بررسی می کند. در دومین فصل کتاب به تاریخچه ی ساختمان بقعه ی سید علاءالدین آستانه شیراز روزگار شاه اسماعیل یکم می پردازد . این پژوهشگر، آبادانی استان فارس در روزگار شاه عباس یکم صفوی را مدیون الله وردی خان و فرزند او سرلشکر امام قلی خان فرمانده سپاه صفوی بیرون کننده پرتغالی ها از خلیج فارس می داند. الله وردی خان از مسیحیان گرجی تبار به اسلام گرویده در دوره ی صفوی بود. دگتر دهقانی از دانشمندان بزرگی چون ملا صدرا که در مدرسه خان تدریس می کرده نیزگفتگو به میان می آورد.
در سومین فصل کتاب گذر کاروان های شیراز به بوشهر، توقف جهانگردان اروپایی و ایرانی در کاروانسرای کُنارتخته و پیشینه ی گردشگاه شاهزادگان ساسانی در "باران زنیِ شاه نشین" دره ی تنگ جیز بُورِکی را واکاوی می کند. این پژوهشگر به دشت خشت و کمارج سده ی ششم تا روزگار زند همراه با آوازه دشت خشت و فرمانده سپاه دودمان زند، زال خان خشتی آگاهی می دهد.
پس از آنکه ایل قاجار به کاخ زند شیراز یورش می برد لطفعلی خان زند به دشت خشت کازرون می رود تا برای آرایش و ساز و برگ نظامی از جنگجویان دشت خشت به فرماندهی زال خان کمک بگیرد. شاه جوان دودمان زند در دشت خشت با "هارفورد جونز بریجز" سیاستمدار و بازرگان انگلیسی که کاروان او از شیراز رو به بوشهر در حرکت بود دیدار می کند. نویسنده "کنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان" موقعیت جاده ها را زیر پوشش قلم خود گرفته و در لابه لای گزارش سیاستمدار و بازرگان انگلیسی به نقل از او به زمین لرزه در خشت نیز اشاره می کند.
در چهارمین و پنجمین فصل این کتاب آموزنده، دکتر دهقانی به طرح و مصالح ساختمانی برج ها، آب انبار و کاروانسراهای کمارج می پردازد.
در بخش ششم به زنجیره ی ساختمان های بزرگ کاروانسرای کُنارتخته، آب انبار سرِ کُتل "ملو" پل حاج محمد رحیم و کاروانسرای دالکی می پردازد. در بخش پایانی کتاب، خانه های گِلی دشت و کوشش میراث فرهنگی و گردشگری برای بازسازی کاروانسرای صفوی کُنارتخته بررسی می شود.
کتاب" کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان در دشت خشت کازرون" نوشته دکتر محمود دهقانی در350 صفحه به قطع وزیری را انتشارات "کتاب هرمز"، دفتر اهواز به چاپ رسانده است.