آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
دکتر پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
در شرایطی که خاورمیانه همچنان درگیر
تنش‌های ژئوپلیتیک، جنگ‌های نیابتی و رقابت‌های امنیتی است، آغاز دور جدید مذاکرات
غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، به یکی از حساس‌ترین فصل‌های روابط دو کشور
تبدیل شده است. این مذاکرات که از شنبه ۱۲ آوریل (۲۴ فروردین) با
حضور هیئت‌های به ریاست عباس عراقچی، وزیر امور
خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه
دونالد ترامپ، برگزار می‌شود، در حالی شکل می‌گیرد که هر دو طرف با ادبیاتی متناقض
به میز گفتوگو آمده‌اند: تهران بر «مذاکره غیرمستقیم، بدون تهدید و با تمرکز بر پرونده هسته‌ای»
تأکید دارد، درحالی که واشنگتن با شروطی همچون «برچیدن برنامه هسته‌ای» و «توقف حمایت از گروه‌های
منطقه‌ای»، ترکیبی از دیپلماسی و فشار حداکثری را پیش می‌برد. این مذاکرات در
بستری از ابهامات و تنش‌های عمیق آغاز می‌شود:
- ·
تاریخچه شکست‌های پیشین: خروج یکجانبه ترامپ از برجام در ۲۰۱۸ و تشدید تحریم‌ها، بی‌اعتمادی ایران به تعهدات آمریکا را افزایش
داده است.
- ·
زمینه داخلی دو طرف: ترامپ که پس از
بازگشت به کاخ سفید نیاز به یک «پیروزی دیپلماتیک» دارد، با مخالفت‌های داخلی به
ویژه از سوی محافظه‌کاران و اسرائیل روبه‌روست. از سوی دیگر، دولت ایران نیز تحت
فشار جریان‌های تندرو است که هرگونه تعامل با آمریکا را «تسلیم در برابر زور» می‌دانند.
- ·
محوریت برنامه هسته‌ای: ایران اصرار دارد که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است، اما
آمریکا با رد این ادعا، غنی‌سازی ۶۰ درصدی و توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای را خطری امنیتی می‌داند.
- ·
نقش بازیگران منطقه‌ای: اسرائیل به رهبری نتانیاهو آشکارا با هرگونه توافق مخالف است و
خواهان مدل لیبی (نابودی کامل تاسیسات هسته‌ای) است. در مقابل، عمان به عنوان
میزبان بی‌طرف، تلاش می‌کند با دیپلماسی پنهان، فضایی برای کاهش تنش‌ها ایجاد کند.
چرا این مذاکرات متفاوت است؟
برخلاف مذاکرات گذشته، این دور از گفتوگوها در شرایطی
برگزار می‌شود که:
·
ترامپ با شکست سیاست فشار حداکثری (افزایش صادرات نفت ایران به ۲ میلیون بشکه
در روز علیرغم تحریم‌ها) مواجه شده و به انعطاف‌پذیری نسبی روی آورده است.
·
ایران با همکاری راهبردی با روسیه و چین، اهرم‌های جدیدی برای مقابله با
تحریم‌ها یافته است.
·
جنگ غزه و گسترش درگیری‌های
منطقه‌ای، هزینه‌های امنیتی برای آمریکا را افزایش داده است.
پرسش‌های کلیدی
·
آیا ترامپ حاضر است در ازای محدودیت‌های
هسته‌ای، تحریم‌های نفتی و بانکی ایران را کاهش دهد؟
·
آیا ایران می‌تواند به تعهدات گسترده‌تری
در زمینه پروتکل الحاقی آژانس تن دهد؟
·
آیا اسرائیل با اقدامات مستقل (مانند عملیات خرابکارانه در تاسیسات
ایران) مذاکرات را تخریب خواهد کرد؟
این گزارش با تحلیل مواضع طرفین، سناریوهای محتمل و پیامدهای منطقه‌ای، تلاش می‌کند
تصویری جامع از آینده این مذاکرات ارائه دهد؛ مذاکراتی که می‌تواند هم جرقه یک توافق تاریخی باشد و هم آغاز فصل جدیدی از تنش‌ها.
ایران در حال بررسی ارائه پیشنهاد یک توافق
هسته‌ای موقت به امریکا
ایران در حال بررسی ارائه پیشنهاد یک توافق هسته‌ای
موقت به ایالات متحده، پیش از ادامه مذاکرات برای دستیابی به یک توافق جامع است. ایران بر این باور است که رسیدن به یک توافق
هسته‌ای پیچیده در ظرف دو ماه واقع‌بینانه نیست. یک توافق موقت میان ایالات متحده و ایران می‌تواند
شامل تعلیق بخشی از فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران، رقیق‌سازی ذخایر اورانیوم
۶۰ درصدی و فراهم کردن دسترسی بیشتر برای بازرسان
سازمان ملل به تأسیسات هسته‌ای ایران باشد. کارشناسان به آکسیوس گفته‌اند که این اقدامات تنها به‌طور جزئی زمان
لازم برای ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران را افزایش می‌دهند، اما می‌توانند به ایجاد
اعتماد برای مذاکرات درباره یک توافق جامع کمک کنند. یک توافق موقت میان ایران و آمریکا همچنین می‌تواند
شامل تمدید سازوکار اسنپ بک باشد که بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود. این سازوکار که در صورت نقض توافق از سوی
ایران، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را فعال می‌کند، قرار است در ماه اکتبر
منقضی شود. فرانسه، بریتانیا و آلمان
به ایران اعلام کرده‌اند که در صورت نرسیدن به توافق جدید تا پایان ماه ژوئن،
سازوکار "بازگشت خودکار تحریم‌ها" را فعال خواهند کرد.
وزیر خارجه آمریکا: ما به این گفتوگوها خوش‌بین
هستیم
مارکو
روبیو وزیر خارجه آمریکا می گوید مذاکرات روز شنبه تهران و واشنگتن مستقیم خواهد
بود. وزیرخارجه امریکا اعلام کرد: «به
لطف تلاش‌های ترامپ، روز شنبه یک دیدار مهم برای نخستین بار پس از مدت‌ها برگزار
خواهد شد. این گفتوگو به صورت مستقیم بین ویتکاف و یکی از مقامات عالی‌رتبه
جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود.» وی
افزود: «ما امیدواریم که این مذاکره به صلح منجر شود. ما به آن خوش‌بین هستیم.» وزیرخارجه امریکا اضافه کرد: «ترامپ کاملاً
روشن و صریح گفته‌است که آنچه ایران هرگز نخواهد داشت، سلاح هسته‌ای است.»
نیویورک تایمز: اجازه مذاکره مستقیم با ترامپ صادر شد!
نیویورک تایمز نوشته است که آقایان پزشکیان و قالیباف در یک جلسه چندساعته آیت الله خامنه‌ای را برای مذاکره حتی مستقیم با ترامپ قانع کردند و نوشته که شورایی با حضور کمال خرازی و علی لاریجانی و محمد فروزنده برای مدیریت مذاکرات از سه حیث سیاست خارجی، استراتژی، و نظامی تشکیل شده است. و نوشته که رهبری پس از جلسه، اجازه انعطاف کامل درباره هسته‌ای و محور مقاومت را به عراقچی داده ولی موشکها را خط قرمز اعلام کرده است.
افشاگری الجزیره از زبان منبع ایرانی درباره مذاکرات با آمریکا
شبکه الجزیره به نقل از یک منبع ایرانی نوشت که ایران مذاکره غیرمستقیم با آمریکا را به صورت جدی، سازنده و قاطع دنبال می‌کند. این منبع الجزیره گفت: تیم مذاکره کننده ایرانی با اختیارات کامل و گسترده به مسقط خواهد رفت. این منبع همچنین تاکید کرد: اصرار بر برچیدن و توقف برنامه غنی سازی اورانیوم کاملا غیرقابل قبول است. اگر واشنگتن می‌خواهد در مورد ماهیت صلح آمیز برنامه هسته‌ای ما اطمینان حاصل کند، توافق در دسترس است. الجزیره در ادامه به نقل از منبع خود نوشت: مذاکرات مسقط در بحبوحه آمادگی بی سابقه نیروهای مسلح ایران انجام می‌شود. ما خواهان مذاکره و توافق هستیم، اما تهدید را نمی‌پذیریم. اگر آمریکا بر انتخاب مسیر تهدید و جنگ پافشاری کند، ما آماده‌ایم. این منبع همچنین به الجزیره گفت: آمریکا به وضوح با مذاکرات غیرمستقیم موافقت کرده است و آنچه اکنون می‌گوید تعجب آمیز است. پیشتر نیز سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه سفر خود به کشور الجزایر در گفتگویی در خصوص مذاکرات ایران و آمریکا در عمان گفت: شکل موردنظر ما مذاکرات غیرمستقیم است. مذاکراتی که آنها بخواهند از طریق فشار و تهدید اراده خودشان را تحمیل کنند، این یک مذاکره نیست بلکه دیکته کردن است و ما به این شیوه به‌هیچ‌وجه اعتقاد نداریم. شیوه غیرمستقیم بهتر می‌تواند یک مذاکره واقعی و منتج به نتیجه را تضمین کند و ما به این شیوه پیش خواهیم رفت. پایگاه خبری آکسیوس هم چند وقت پیش از این گزارش داده بود که دولت دونالد ترامپ با پیشنهاد ایران برای برگزاری مذاکرات غیرمستقیم به وساطت عمان موافقت کرده است. برخی از تحلیلگران، ادعاهای آمریکا درباره مذاکرات مستقیم را بخشی از جنگ ترکیبی این کشور علیه ایران می‌دانند. ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ به وال استریت ژورنال اعلام کرد: به نظر من موضع ما با برچیدن برنامه هسته ای ایران آغاز می‌شود. این موضع امروز ماست. البته این به آن معنا نیست... که در حاشیه راه‌های دیگری برای یافتن مصالحه نخواهیم یافت. اگر ایران از برچیدن برنامه هسته‌ای خود خودداری کند، موضوع را به رئیس‌جمهور ترامپ ارجاع خواهم داد تا تعیین کند چگونه جلوی برویم.
فلیشا شوارتز خبرنگار پولیتیکو ابراز کرد: اظهارات مهمی از سوی ویتکاف پیش از مذاکرات هسته‌ای با ایران بیان شده است. در حالی که ایالات متحده خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای تهران خواهد بود، خط قرمز آنها، تولید سلاح هسته‌ای است. این به‌طور ضمنی به معنای پذیرفتن توانایی غنی سازی ایران است. ویتکاف گفته "جایی که خط قرمز ما خواهد بود، این است که نمی‌توان از قابلیت هسته‌ای ایران برای تولید سلاح استفاده کرد" پایگاه خبری «آکسیوس» به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داد که دونالد ترامپ، در آستانه مذاکرات فردا با ایران، آمادگی دارد برای رسیدن به توافق، امتیازاتی ارائه دهد. به گفته این مقام، ترامپ بر دستیابی به توافقی تاکید دارد که هم نشان‌دهنده قاطعیت آمریکا باشد و هم از درگیری نظامی با ایران جلوگیری کند. این مقام آمریکایی همچنین افزود: ترامپ به این نتیجه رسیده که سیاست فشار حداکثری در گذشته به هدف نرسیده و اکنون آماده است گزینه‌های منعطف‌تری را بررسی کند. واکنش جان هادسن خبرنگار دیپلماسی واشنگتن پست به مصاحبه ویتکاف: به نظر می‌رسد که دولت ترامپ احتمالا آماده ی توافقی با ایران است که اجازه‌ی مقداری غنی سازی اورانیوم بدهد.
واکنش اکانت اسرائیلی «ترور آلارم» به مصاحبه ویتکاف
بنابراین ویتکاف می‌گوید ایران می‌تواند انرژی هسته‌ای، موشک‌های دوربرد، پهپادها، تکنولوژی هایپرسونیک، هوش مصنوعی و سلاح‌های لیزری داشته باشد، می‌تواند از نیابتی‌ها برای هدف قرار دادن اروپا حمایت کند، اما بمب هسته‌ای خط قرمز است!
ترامپ ممکن است فرصت کنونی ارتش اسرائیل برای
حمله به برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند
روزنامه اسرائیلی جروسالم پست نوشت: منابع عالی‌رتبه اسرائیلی
هشدار داده‌اند که دونالد ترامپ ممکن است فرصت کنونی ارتش اسرائیل برای حمله به
برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند. چندین
منبع بلندپایه اسرائیلی به روزنامه جروزالم پست گفته‌اند که این خطر واقعی وجود
دارد که ترامپ، با یک توافق هسته‌ای «متوسط و ضعیف» با ایران موافقت کند. برخی از این منابع عمیقاً نگران‌اند که چنین
توافقی باعث شود ترامپ فرصت ویژه‌ای را که ارتش اسرائیل برای حمله به برنامه هسته‌ای
ایران دارد، محدود کند. مقامات ارشد اسرائیلی از ۲۶ اکتبر گفته‌اند که نیروی هوایی این کشور یک
«پنجره ویژه» برای حمله به برنامه هسته‌ای تهران داشته، زیرا جنگنده‌های اسرائیلی
موفق به آسیب به سامانه‌های پدافند هوایی S-300 ایران شده‌اند. علاوه بر این، مقامات اسرائیلی تأکید کرده‌اند
که در حال حاضر، نه حزب‌الله و نه حماس تهدیدی جدی برای اقدام تلافی‌جویانه علیه
اسرائیل محسوب نمی‌شوند، چرا که هر دو دشمن خود با ضعف شدید روبه‌رو هستند. برای ماه‌ها، مقامات عالی‌رتبه اسرائیل امیدوار
بودند که ترامپ مجوز حمله گسترده هوایی اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران را صادر
کند، حتی در اوایل سال ۲۰۲۵ که اکنون گذشته است. با توجه به مواضع شناخته‌شده ایران در مذاکرات و اظهارات متناقض
ترامپ—از تهدید به «باز کردن درهای جهنم» بر روی تهران گرفته تا تلاش برای دستیابی
به توافق—برخی منابع اسرائیلی معتقدند آمادگی ترامپ برای مذاکره، احتمال دستیابی
به توافقی ضعیف را افزایش داده است. سایر منابع هنوز خوشبین‌اند که ترامپ در پشت پرده درک می‌کند که یک
توافق نمی‌تواند مشکل هسته‌ای ایران را حل کند، و یا اینکه نهایتاً حمله اسرائیل
ضروری خواهد بود، یا اینکه شاید ترامپ بتواند ایران را به توافقی بسیار بهتر از
نسخه ۲۰۱۵ وادار کند. تقریباً همه منابع موافق‌اند که در ماه آوریل تحولات عمده‌ای در پرونده
هسته‌ای رخ خواهد داد، هرچند ممکن است درک نهایی از جهت‌گیری سیاست ترامپ در قبال
ایران تا تابستان به طول انجامد. انگلستان، آلمان و فرانسه به تهران مهلت داده‌اند
تا پایان ماه ژوئن برای پیشرفت در موضوع هسته‌ای اقدام کند، در غیر این صورت آنها
آماده‌اند تا سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌های جهانی را طبق توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ فعال کنند. ترامپ تاکنون کمتر به این گزینه اشاره کرده، اما مشخص است که او تحریم‌ها
را به عنوان ابزاری برای اعمال فشار دوست دارد، چرا که بخش عمده‌ای از سیاست دوره
اول او در قبال ایران مبتنی بر تحریم‌ها بود. مذاکرات میان ایران و ایالات متحده قرار است روز شنبه در عمان آغاز
شود، هرچند طرفین هنوز بر سر مستقیم یا غیرمستقیم بودن گفتوگوها، با میانجی‌گری
عمان، اختلاف دارند. آخرین مذاکرات جدی میان
ایران، آمریکا و میانجی‌ها به اواخر سال ۲۰۲۳ بازمی‌گردد، پیش از حمله ۷ اکتبر حماس. پس از آن عملیات، دولت بایدن مذاکرات با ایران را از نظر سیاسی امکان‌پذیر
نمی‌دانست. دولت بایدن در ابتدای کار
خود اعلام کرده بود که قصد دارد توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را احیا کند. بارها به نظر می‌رسید که دولت بایدن در آستانه توافقی جدید با ایران
است، از جمله در تابستان ۲۰۲۲، اما هر بار یا ایران در آخرین لحظه از امضا
خودداری کرد، یا رویدادی خارجی مانند ارسال پهپادهای ایران به روسیه علیه اوکراین
و ناتو، مذاکرات را به بن‌بست کشاند.
چشم امید نتانیاهو به شکست مذاکرات عراقچی -
ویتکاف
خست‌وزیر اسرائیل هنگام دیدار با دونالد ترامپ در کاخ سفید در ۷ آوریل اهدافی در ذهن داشت. او به‌دنبال معافیت از تعرفه‌ی
جدیدی بود که ۱۷ درصد بر کالاهای اسرائیلی وضع شده بود. امیدوار بود ترامپ را
قانع کند که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سوریه به‌طرز خطرناکی دخالت می‌کند.
همچنین می‌خواست توضیح دهد که اکنون زمان مناسبی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای
ایران است و دیپلماسی بی‌نتیجه خواهد بود. در ادامه این مطلب آمده است: اما دیدار مطابق
برنامه پیش نرفت. گرچه به وخامت تحقیر علنی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین،
در فوریه نبود، اما خیلی بهتر هم نبود. تعرفه‌ها همچنان پابرجا ماند. ترامپ از
رئیس‌جمهور ترکیه به عنوان یک «دوست» تمجید کرد؛ و اعلام کرد که آمریکا از ۱۲ آوریل مذاکرات «مستقیم» با ایران
را آغاز خواهد کرد. یک منبع اسرائیلی گفت: «ترامپ به نتانیاهو خط قرمز داد: هیچ
کاری نکن که همه چیز را به‌هم بزنی.» او افزود: «این دیدار بیشتر شبیه مراسم تدفین
بود تا جشن عروسی.»
این هشدار لازم بود. اسرائیل احساس قدرت می‌کند. یکی از مقامات
امنیتی اسرائیل می‌گوید: «ایران در آسیب‌پذیرترین وضعیت خود قرار دارد.» او اشاره
می‌کند که نتانیاهو در گذشته برای صدور دستور حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران مردد
بود، اما اکنون دلیل کمتری برای عقب‌نشینی دارد، به‌جز ملاحظه ترامپ. هرچند او پیش
از این با رئیس‌جمهور‌های دیگر علناً مخالفت کرده و در داخل اسرائیل محبوب‌تر شده،
اما مخالفت با ترامپ برایش بسیار سخت‌تر است. یک دیپلمات اسرائیلی می‌گوید: «او
سیاست خارجی اسرائیل را به ترامپ زنجیر کرده است.»
مذاکرات میان آمریکا و ایران در عمان، کشور خلیج‌فارس که پیشتر
میان دو طرف میانجی‌گری کرده، آغاز خواهد شد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران،
ساعاتی بعد این خبر را تأیید کرد. او نماینده ایران خواهد بود و استیو ویتکاف،
فرستاده ویژه رئیس‌جمهور در امور خاورمیانه، ریاست هیأت آمریکایی را بر عهده خواهد
داشت. با این حال، فرمت مذاکرات هنوز مشخص نیست. ایران از مذاکره مستقیم امتناع
کرده است. عراقچی گفت نشست عمان به‌صورت غیرمستقیم برگزار خواهد شد: یعنی پیام‌ها
از طریق عمانی‌ها رد و بدل می‌شود، نه در دیدار حضوری. فارغ از فرمت، این مذاکرات
از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند.
ایران
و شش قدرت جهانی در سال ۲۰۱۵
به توافقی تحت عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) دست یافتند. این توافق
برنامه هسته‌ای ایران را در ازای کاهش تحریم‌ها محدود کرد. اما از زمانی که ترامپ
در سال ۲۰۱۸ از
توافق خارج شد، برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران به سطح بی‌سابقه‌ای رسید. آژانس
بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در فوریه
گزارش داد که ایران ۲۷۵
کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۶۰٪
تولید کرده است، که نزدیک به سطح مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای است. در صورت غنی‌سازی
بیشتر، این مقدار برای ساخت شش بمب اتمی کافی است.
زمان گریز هسته‌ای ایران یعنی مدت‌زمان لازم برای تولید اورانیوم
مورد نیاز یک بمب اکنون به چند روز یا در بهترین حالت چند هفته رسیده است. بدون
توافق، به نظر می‌رسد آمریکا یا اسرائیل (یا هر دو) امسال تصمیم به بمباران
تأسیسات هسته‌ای ایران خواهند گرفت.
با این حال هنوز مشخص نیست که دو طرف چه نوع توافقی می‌خواهند. از
آمریکا شروع کنیم. مایک والتز، مشاور امنیت ملی، خواهان توافقی است که تأسیسات
هسته‌ای ایران را برچیند. این دیدگاه نتانیاهو نیز هست: او خواستار توافقی «مثل
مدل لیبی» شد؛ لیبی در سال ۲۰۰۳
پذیرفت برنامه هسته‌ای نوپای خود را نابود کند. این انتخاب واژگان، ایرانی‌ها را
نگران خواهد کرد. آنها خوب به خاطر دارند که چه اتفاقی افتاد: معمر قذافی،
دیکتاتور لیبی، هشت سال بعد سرنگون و کشته شد. ایران، مشتاق است نهاد قدرت از
سرنوشتی مشابه اجتناب کند. تهران برنامه هسته‌ای را نوعی بیمه‌نامه برای بقا می‌داند،
به‌ویژه پس از آنکه اسرائیل هم حزب‌الله قدرتمندترین نیروی نیابتی منطقه‌ای ایران
را هدف قرار داد، هم حماس در غزه را. شاید ایران حاضر باشد سانتریفیوژ‌ها را به
حالت تعلیق درآورد، اما نه آنکه آنها را کاملاً از بین ببرد.
خوشبختانه برای ایران، دنیای ترامپ متنوع است. استیو ویتکاف در
مصاحبه با تاکر کارلسن، پادکست‌ساز طرفدار ترامپ، گفت هدف ایران برنامه‌ای برای
«راستی‌آزمایی است تا هیچ‌کس نگران نظامی شدن برنامه هسته‌ای نباشد». این هدف واقع‌بینانه‌تر
است و به برجام اصلی نزدیک‌تر، که ذخایر اورانیوم ایران را محدود و نظارت شدید
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اعمال می‌کرد. این رویکرد به‌نظر می‌رسد هم از
حمایت رئیس‌جمهور برخوردار باشد و هم از حمایت جمهوری‌خواهان انزواطلب که خواهان
توافق و پرهیز از جنگی دیگر در خاورمیانه‌اند. ساعاتی پیش از ورود نتانیاهو به کاخ
سفید، کارلسن در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «کسی که طرفدار درگیری با ایران است، نه
متحد آمریکا، بلکه دشمن آن است.»
حتی
یک توافق حداقلی نیز مستلزم امتیازدهی از سوی آمریکاست. مشاوران ترامپ تاکنون چیزی
درباره آنچه ممکن است حاضر باشند بدهند، نگفته‌اند. احتمالاً تحریم‌های نفتی
ایران را رفع خواهند کرد، و به آن اجازه خواهند داد نفت خام خود را در بازار آزاد
بفروشد، نه از طریق واسطه‌های سایه‌وار و با تخفیف. ایران همچنین خواهان تضمین‌هایی
است که توافق جدید نسبت به توافق قبلی پایدارتر باشد. آنها امیدوارند این توافق به‌صورت
معاهده‌ای تصویب‌شده در سنا باشد؛ اما مشخص نیست ترامپ بتواند ۶۷ رأی لازم را کسب کند. یک سناتور
جمهوری‌خواه می‌گوید: «همه‌چیز به این بستگی دارد که توافق چه شکلی داشته باشد، و
آیا می‌توان همزمان عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان را نیز پیش برد یا نه.» زمان اندک است. در پاسخ به اینکه ترامپ چه
مدت حاضر به مذاکره خواهد بود، چند منبع آمریکایی، اسرائیلی و عربی پاسخ مشابهی
دادند: چند ماه. مذاکرات برجام دو سال طول کشید. وقتی جان کری برای مذاکرات به وین
پرواز می‌کرد، اغلب ارنست مونیز، وزیر انرژی و فیزیک‌دان هسته‌ای، او را همراهی می‌کرد
تا جزئیات فنی را بررسی کند. اما دولت ترامپ تاکنون فاقد چنین تخصصی است. عامل
دیگری که زمان مذاکرات را محدود می‌کند، آرایش نظامی آمریکا در منطقه است که از
پیش آغاز شده. بمب‌افکن‌های مخفی‌کار B-۲ به پایگاهی در اقیانوس هند منتقل شده‌اند. ناو
هواپیمابر دوم نیز در راه است. هدف از این اقدامات، نشان دادن واقعی بودن تهدید
حمله به ایران است. اما این سطح از حضور نظامی، در زمانی که پنتاگون در حال کاهش
بودجه است، قابل دوام در بلندمدت نیست. کاهش زودهنگام این نیرو‌ها می‌تواند پیام
اشتباهی بدهد: به ایرانی‌ها، نشانه‌ای از ضعف اراده؛ و به اسرائیلی‌ها، تشویق برای
اقدام یکجانبه.
چند مقام منطقه‌ای این وضعیت را با مذاکرات ویتکاف با روسیه مقایسه
می‌کنند. وقتی این مذاکرات در اواسط فوریه آغاز شد، ترامپ خوش‌بین بود که می‌تواند
جنگ اوکراین را به‌سرعت پایان دهد. اما تقریباً دو ماه بعد، این روند به بن‌بست
خورده: ولادیمیر پوتین در اتفاقی قابل پیش‌بینی مذاکره‌کننده‌ای سرسخت از آب
درآمده است. اکنون این خطر وجود دارد که با ایران هم همین اتفاق بیفتد. جمهوری
اسلامی اهل تعلل است: هرگاه توافقی نزدیک می‌شود، خواسته‌های جدیدی مطرح می‌کند.
توافقی شتاب‌زده، احتمالاً توافقی ضعیف خواهد بود - آنچه یکی از سفرای پیشین
آمریکا در اسرائیل آن را «برجام لایت» می‌نامد. ایران در سال‌های اخیر به‌خوبی
چرخه سوخت هسته‌ای را آموخته است؛ توافقی که اجازه دهد سانتریفیوژهایش سر جایش
بماند، حتی زیر پلمب آژانس، تنها چند ماه تا نقطه گریز فاصله خواهد داشت (برجام
این فاصله را یک سال نگه می‌داشت). نتانیاهو احتمالاً امیدوار است هنوز متحدانی در
واشنگتن دارد که در صورت حصول چنین توافقی، بتوانند آن را متوقف کنند. دیدار این
هفته‌اش با ترامپ شاید ناامیدکننده بوده، اما اگر مذاکرات آمریکا با ایران به بن‌بست
بخورد، شاید دیدار بعدی دلخواه‌تر باشد.
خشم علم الهدی از تصمیم کشور برای مذاکره:
خلاف غرور ملی است!
امام جمعه مشهد گفت: اگر کسی ایرانی باشد و غیرت
ایرانی داشته باشد، نمی‌پذیرد که دست خود را خالی کند، مذاکره با آمریکا خلاف غرور
ملی است. حجت
الاسلام علم الهدی ظهر جمعه در خطبه‌های نماز در جمع زائران و مجاوران رضوی اظهار
کرد: اصلاً جمهوری اسلامی و انقلاب هیچ، اگر کسی ایرانی باشد و غیرت ایرانی داشته
باشد، نمی‌پذیرد که دست خود را خالی کند، همه پیشرفت‌هایش را تسلیم کند و یک گوشه
بنشیند کاسه گدایی دست بگیرد تا آمریکا از ما راضی شود. مذاکره با آمریکا خلاف
غرور ملی است. امام جمعه مشهد گفت: این
روزها مصادف با ایام وقوع جنگ اُحُد است؛ دومین جنگ از غزوات پیامبر اکرم (ص) که
مسلمانان با کفار قریش جنگیدند و برای امت اسلام تجربه شد که اگر قرار باشد با
توجه به منافع مادی و اقتصادی از تکلیف دینی و ایمانی فراموش کنند و غفلت بورزند،
در دام دشمن گرفتار می‌شوند.
وی افزود: جریانی که در جنگ اُحُد پیش آمد، این
بود که عده‌ای مأمور شدند در دامنه کوه احد بایستند تا مراقب عقبه سپاه اسلام
باشند، اما زمانی که دیدند دشمن در حال عقب‌نشینی است، به طمع اینکه مبادا از
غنایم بی‌نصیب بمانند، موقعیت خود را ترک کردند و آن زمان چشم باز کردند که دشمن،
کوه را دور زده بود و از پشت، لشکر مسلمانان را به محاصره دربیاورند. علم الهدی بیان کرد: این یک تجربه تاریخی برای مسلمانان
شد که هر زمان به‌خاطر دنیا پشت به تکلیف کنند، در محاصره دشمن قرار بگیرند. امروز
این نکته برای ما حائز اهمیت مضاعف است. چرا؟ چون فردا براساس ترتیبی که داده شده،
قرار است میان هیئت ایرانی و طرف آمریکایی در عمان ملاقاتی به قصد مذاکره
غیرمستقیم صورت بگیرد. این مصداق همان بی‌توجهی به تکلیف شرعی و دینی است که
گرفتار شدن در محاصره دشمن را در پی خواهد داشت.
امام جمعه مشهد ادامه
داد: مذاکره در قاموس روابط بین‌المللی یک مفهوم نویدبخش است و دل‌ها را گرم می‌کند
برای دستیابی به مصالحه و حل‌وفصل درگیری‌هایی که بین دو طرف پیش آمده و عوارضی را
ایجاد کرده است، اما اگر این واژه و لغت تبدیل به پوسته‌ای شد برای پنهان‌کردن
فریب‌کاری دشمن تا نقشه‌های شوم دشمن را پشتیبانی کند، همین مفهوم تبدیل به خطرناک‌ترین
مسئله برای استقلال ملت‌ها خواهد شد. ما الان گرفتار این‌چنین مسئله‌ای هستیم.
وی ضمن مرور سابقه ۷۰ ساله مذاکرات هیئت‌های ایرانی با طرف آمریکایی
تصریح کرد: نخستین بار، هفتادسال قبل در جریان ملی‌شدن صنعت نفت بود که انگلیسی‌ها
از کشور اخراج شدند، اما به‌خاطر غرامت چشمگیری که در اثر این واقعه به دولت وقت
ایران تحمیل شد، دکتر محمد مصدق به دامان آمریکایی‌ها پناه برد تا آنها نفت ما را
بخرند، غرامت انگلیسی‌ها را بدهند و کشور ما از این چالش نجات پیدا کند، اما نتیجه
این شد که آمریکا کودتای ۲۸ مرداد را اجرا و دولت ملی مصدق را سرنگون کرد، شاه فراری را از
ایتالیا به ایران برگرداند و این مزدور را ۲۵ سال ابزار سلطه نابکارانه ۵۰ هزار مستشار آمریکایی بر مقدرات این ملت قرار داد.
علم الهدی تأکید کرد: مذاکره دوم چه زمان بود؟
آن زمان که با همت مردم و پس از اینکه سینه‌های خشک در برابر گلوله داغ قرار گرفت،
بالاخره انقلاب اسلامی ملت به پیروزی رسید، یانکی‌ها اخراج شدند و با تحمیل چند
هزار شهید به این ملت، بالاخره مزدور ناپاک پهلوی از قدرت کنار زده شد. آن وقت بود
که مردم ریختند به لانه جاسوسی و جاسوس‌های آمریکا را گروگان گرفتند، اما باز به
پیشنهاد دولتمردان آن روز که می‌گفتند ما نمی‌توانیم با آمریکا رودررو شویم، دولت
الجزایر واسطه شد و ما پای میز مذاکره با آمریکا نشستیم تا در ازای آزادی گروگان‌ها،
آنها همه اموال بلوکه‌شده ما را آزاد کنند. کردند؟ حتی یک پول سیاه هم آزاد نکردند.
امام جمعه مشهد با
تأکید بر اینکه سومین مصداق از مذاکره، همین قرارداد جامع اقدام مشترک یا همان
برجام بوده است، گفت: سومین مصداق از این روند بدعهدی که پیش چشم ما در همین دوران
رخ داد. همین برجام لعنتی! رفتند، نشستند، حرف زدند، خندیدند، دست در دست هم
دادند، شانه به شانه خیابان‌گردی کردند و بعد شما دیدید که آمریکا چه کرد. با کمال
وقاحت قراردادی را پاره کرد که حتی مصوبه شورای عالی امنیت شده بود.
وی با بیان اینکه
بدعهدی آمریکا، تجربه ۷۰ سال عمر سیاسی ملت ایران است، اظهار کرد: برادران و خواهران، ما
در دنیایی زندگی می‌کنیم که آمریکا با هرکس پیمان می‌بندد، او را ملزم به آن
معاهده می‌کند، اما خودش هیچ پایبندی و تعهدی به آن ندارد. آنها برجام را پیش چشم
ملت ایران پاره کردند، حالا ما بیاییم بنشینیم دوباره با همین‌ها مذاکره کنیم؟
بدعهدی آمریکا، تجربه ۷۰ سال عمر سیاسی ملت ما تا به امروز است یعنی نه مردان و زنان ۴۰ ساله و ۵۰ ساله بلکه مردان و زنان ۷۰ ساله ما هم در دنیا نبودند زمانی که اولین بار، آمریکایی‌ها روی
واقعی خود را به این ملت نشان دادند و به ما خیانت کردند. علم الهدی افزود: اصلاً جمهوری اسلامی هیچ، انقلاب هم هیچ، اگر کسی
ایرانی باشد و غیرت ایرانی داشته باشد، نمی‌پذیرد که دست خود را خالی کند، همه
پیشرفت‌هایش را تسلیم کند و یک گوشه بنشیند کاسه گدایی دست بگیرد. شرایط امروز
آمریکا همین است. آنها می‌گویند تسلیحات متقارن و غیرمتقارن ممنوع است. متقارنش که
می‌شود همان تسلیحات کذایی اتمی، اما در تسلیحات غیرمتقارن حتی یک قبضه کُلت پلیس
ما را هم می‌تواند شامل شود. به همین دلیل است که می‌گوئیم مذاکره با آمریکا خلاف
غرور ملی ماست. امام جمعه مشهد پس از چند لحظه سکوت و در واکنش
به شعار «هِیهات مِنَّ‌الذِّلَّة» توسط نمازگزاران گفت: کاش آنهایی هم که فردا
قرار است پای میز مذاکره بنشینند، همین را بگویند! عزیزان من، همه ما خدا و قرآن
را قبول داریم. همین قرآن است که می‌فرماید «وَاعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ
اللَّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ» یعنی بدانید که
پیامبر (ص) در میان شماست و اگر او را پیروی نکنید، خودتان به زحمت افتاده و
بیچاره می‌شوید. این آیه خطاب امروز پروردگار به دولت ما و برخی جریانات سیاسی است
تا برایشان یادآوری شود که امام (ره) از ابتدای این نهضت فرمودند «رابطه ما با
آمریکا مثل رابطه میش با گرگ است» و خلف صالح امام (ره) نیز در زمانه ما فرموده‌اند
«مذاکره با آمریکا، عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه نیست.» وی بیان کرد: ولایت فقیه یک خط در امتداد خط
ولایت رسول‌الله (ص) است و بنابراین حکم صریح پروردگار در قرآن کریم برای ما هم
مصداق پیدا می‌کند تا بدانیم اگر از او پیروی نکنیم، خودمان گرفتار می‌شویم. این‌همه
در این انقلاب شهید دادیم، این‌همه خون‌های پاک بر زمین ریخته شد و انفاس زکیه
قربانی شد تا الان به‌خاطر بالا رفتن دلار بنشینیم مذاکره کنیم؟ غیرمستقیمش بد
است، مستقیمش بدتر است. این مذاکرات نه‌تنها آمریکا را در زورگویی خود متوقف نمی‌کند
بلکه او را جری‌تر خواهد کرد.
سازمان ملل: امیدواریم گفت‌وگوهای عمان موفقیت آمیز باشد
سخنگوی سازمان ملل متحد در آستانه گفت‌وگوهای غیر مستقیم میان تهران – واشنگتن در عمان ابراز امیدواری کرد که این گفتوگوها موفقیت آمیز باشد. استفان دوجاریک سخنگوی سازمان ملل درپاسخ به سوالی درباره گفتگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان و حضور سازمان ملل در این مذاکرات، گفت که هدایت مسایل هسته‌ای را آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر عهده دارد و آنها همچنان با ایران در ارتباط هستند. دوجاریک درباره گفتگوهای عمان نیز گفت: در مورد گفتگوهایی که قرار است فردا در عمان برگزار شود ما بسیار امیدواریم که نتیجه مذاکرات موفقیت آمیز باشد و ایران و آمریکا بتوانند مسائل مختلف را از این طریق با یکدیگر حل کنند تا تنش‌ها میان دو کشور کاهش یابد. سخنگوی سازمان ملل تصریح کرد : ما در عمان حضور نداریم و مسئولیت‌های ایران در قبال آژانس بین‌المللی اتمی همچنان برقرار است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا روز چهارشنبه ۹ آوریل تنها سه روز پیش از مذاکره با جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر تهدید کرد که اگر در جریان مذاکرات با تهران توافقی حاصل نشود، علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام نظامی می‌کند. رئیس‌جمهوری آمریکا تاکید کرد که اسرائیل «رهبری» این حملات را بر عهده خواهد داشت. دونالد ترامپ گفت: «درباره ایران، اگر نیاز به اقدام نظامی باشد، اقدام نظامی می‌کنیم. اسرائیل هم حتما نقش مهمی ایفا خواهد کرد، رهبر این اقدام خواهد بود.» رئیس‌جمهوری آمریکا افزود: «تنها مساله این است که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.مردم ایران فوق‌العاده‌اند و بسیار باهوش هستند. اما در وضعیت دشوار و تحت حکومت بدی قرار دارند. من خواسته زیادی ندارم، فقط می‌گویم که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.» دونالد ترامپ همچنین گفت: «وقتی مذاکرات را آغاز می‌کنید، می‌فهمید که خوب پیش می‌رود یا نه. به نظر من نتیجه همان چیزی خواهد بود که من فکر می‌کنم و مذاکرات به خوبی پیش نخواهد رفت. اما این فقط حس من است.»
با ایران، اول دیپلماسی
به گفته ناظران، انتقال پرونده ایران به آقای ویتکاف نشان می‌داد که دونالد ترامپ پیش از تشدید فشارها سعی خواهد کرد امکان موفقیت دیپلماسی را محک بزند. ناظران می‌گویند آقای ویتکاف برخلاف فرستاده‌های ویژه سابق آمریکا در امور ایران، فاقد نگرش ایدئولوژیک است و بدون آنکه اولویت و برنامه شخصی داشته باشد، سعی خواهد کرد خواسته آقای ترامپ را به اجرا بگذارد. استیو ویتکاف قبلا گفته بود: «رئیس‌جمهور اجازه نخواهد داد که ایرانی‌ها صاحب بمب هسته‌ای شوند. این رخ نمی‌دهد. به آنجا نمی‌رسیم... امیدوارم بتوانیم به صورت دیپلماتیک این موضوع را حل کنیم.» دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود با خروج از توافقنامه هسته‌ای با ایران، برجام، سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی را با اعمال تحریم‌های فلج کننده به اجرا گذاشت. آقای ویتکاف بعد از ارسال نامه ترامپ به آیت‌الله علی خامنه‌ای، در مصاحبهای با تاکر کارلسون، چهره رسانه‌ای محافظه‌کار که نزدیک به دونالد ترامپ تلقی می‌شود، گفته بود: «نامه اخیر آقای ترامپ به رهبر ایران، با هدف تهدید نبود.» آقای ویتکاف با دفاع از اقدام دونالد ترامپ در ارسال این نامه گفت: دونالد ترامپ دست بالای نظامی را دارد و بهتر است ایرانی‌ها به دنبال راه حل دیپلماتیک باشند. اما این رئیس جمهور آمریکاست که دست به چنین کاری زده است. نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه اضافه کرد: «ارسال نامه ناشی از این نبود که او ضعیف است. او مردی قدرتمند است، شاید یکی از قدرتمندترین مردانی که من در زندگی دیده‌ام، شاید هم قدرتمندترین مردی که در عمرم دیده‌ام.» استیو ویتکاف در ادامه مصاحبه گفت مضمون این نامه این است: «من رئیس جمهور صلح هستم. این چیزی است که من می‌خواهم. دلیلی وجود ندارد که مشکل را از طریق نظامی حل کنیم. باید حرف بزنیم. باید سوء تفاهم‌ها را رفع کنیم.» «باید یک سامانه راستی‌آزمایی راه بیندازیم تا دیگر کسی نگران تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای شما نباشد.... چون گزینه دیگر این داستان، گزینه خیلی خوبی نیست.» او گفته بود «ایرانی‌ها به ما پاسخ داده‌اند. من اجازه ندارم درباره جزئیات آن صحبت کنم.» او اضافه کرد که «ترامپ آماده است فرصتی ایجاد کند که مشکلات با ایران رفع شود تا آنها به صحنه جهانی برگردند و یک بار دیگر ملتی بزرگ باشند. تا دیگر تحت تحریم نباشند. ترامپ می‌خواهد با آنها اعتمادسازی کند.»
استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، کیست؟!
استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ، وکیل و سرمایه‌دار حوزه املاک است که بدون تجربه دیپلماتیک به یکی از مهره‌های کلیدی در سیاست خارجی کاخ سفید و مذاکرات ایران و آمریکا تبدیل شده است. عباس عراقچی قرار است روز شنبه ۱۲ آوریل، در راس هیاتی در عمان با فرستادگان آمریکا گفتوگو کند. بالاترین مقام در هیات آمریکایی نه وزیر خارجه آمریکا، بلکه استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ است. هنوز درباره مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات ابهام‌های زیادی وجود دارد. طرف ایرانی تاکید کرده که مذاکرات غیرمستقیم و طرف آمریکایی اصرار دارد که مذاکره مستقیم است. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از دو مقام دولت آمریکا نوشته است اگر گفتوگوها مستقیم نباشد، ویتکاف احتمالا به عمان نمی‌رود. این روزنامه همچنین به نقل از این دو مقام گفته ویتکاف در صورت دریافت دعوت رسمی، احتمالا به تهران هم سفر خواهد کرد.
در خط مقدم مذاکرات خاورمیانه
ویتکاف، که از دوستان قدیمی دونالد ترامپ محسوب می‌شود، نقش مهمی در تلاش‌های دولت جمهوری‌خواه برای پایان دادن به جنگ غزه دارد. او در یک خانواده یهودی در نیویورک به دنیا آمده است. آقای ویتکاف تجربه دیپلماتیک ندارد اما سال‌های زیادی از عمرش را صرف چانه‌زنی و رسیدن به توافق در بازار مسکن نیویورک کرده است. دونالد ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در آبان ماه، آقای ویتکاف را به عنوان نماینده خود در امور خاورمیانه معرفی کرد. ویتکاف ۶۸ ساله، در چند ماه گذشته در خط مقدم مذاکرات پیچیده درباره غزه و اوکراین قرار داشته است. پیش از آغاز ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، او به خاورمیانه سفر کرد و در دیدار با بنیامین نتانیاهو و رهبران کشورهای عرب منطقه در برقراری آتش‌بس در جنگ غزه نقش مهمی داشت. ویتکاف نیمه اول مارچ امسال برای مذاکره درباره اوکراین راهی روسیه شده بود.
شریک و رفیق گلف ترامپ
ویتکاف، که یک شرکت توسعه و سرمایه‌گذاری املاک را اداره می‌کند، دوست قدیمی و شریک گلف ترامپ است. او در دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ نقش کم‌رنگ‌تری داشت و در هیات امنای مرکز هنرهای نمایشی جان اف. کندی فعالیت می‌کرد. ویتکاف می‌گوید نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ با ترامپ آشنا شد، زمانی که در یک شرکت حقوقی املاک کار می‌کرد که مسئول انجام یکی از معاملات ترامپ بود. ویتکاف در دادگاه رسیدگی به تخلف‌های مالی ترامپ در سال ۲۰۲۳ شهادت داد که چند سال بعد به‌طور اتفاقی در یک اغذیه‌فروشی با ترامپ برخورد کرد. ترامپ همراه خود پول نداشت و از ویتکاف خواست برایش یک ساندویچ ژامبون و پنیر سوئیسی سفارش دهد. سال‌ها بعد که دوباره با هم دیدار کردند، ترامپ آن ساندویچ را به یاد داشت و آن دو با یکدیگر دوست شدند. اما رابطه‌شان فراتر از دوستی بود. ویتکاف در طول سال‌ها میلیون‌ها دلار به اهداف سیاسی ترامپ کمک مالی کرده است. او همچنین با ترامپ در پروژه رمزارز خانوادگی رئیس‌جمهور به نام "ورلد لیبرتی فایننشال" همکاری داشته است. او یکی از سخنرانانی بود که ترامپ شخصا برای سخنرانی در نشست ملی جمهوری‌خواهان در ماه ژوئیه انتخاب کرد. ویتکاف که پسر خود را سال ۲۰۱۱ بر اثر مصرف بیش از حد مواد مخدر از دست داده، در جلسه ملی جمهوری‌خواهان از آرامشی صحبت کرد که ترامپ در دوران سوگواری به او داده است. ویتکاف به خانواده‌های گروگان‌ها در اسرائیل گفته بود که از دست دادن اندرو، پسرش، باعث شده درک عمیق‌تری از اهمیت بازگرداندن جسد گروگان‌های کشته‌شده به خانواده‌های سوگوار داشته باشد. او گفت: «من عضوی از آن باشگاه هستم که فرزندش را به خاک سپرده. باشگاه بدی است.» ویتکاف در طول کمپین انتخاباتی، گاهی اجازه داد ترامپ از هواپیمای شخصی‌اش استفاده کند و همچنین در آشتی دادن ترامپ با فرماندار فلوریدا، ران دی‌سانتیس، پس از اختلافات شدید بر سر شکست کمپین ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ دی‌سانتیس، نقش داشت. او جلسه‌ای میان ترامپ و دی‌سانتیس در باشگاه شل بی در هالیوود فلوریدا ترتیب داد. پس از پیروزی ترامپ در انتخابات، او ویتکاف را به‌عنوان یکی از دو رئیس مشترک کمیته مراسم تحلیف منصوب کرد، در کنار سناتور پیشین جورجیا، کلی لوفلر، که اکنون ریاست اداره کسب‌وکارهای کوچک را بر عهده دارد. سپس ترامپ سمت بسیار مهم‌تری به او داد و او را به‌عنوان نماینده ویژه‌اش در خاورمیانه منصوب کرد. از آن زمان، مسئولیت‌های گسترده‌تری نیز به او محول شده است.
بازه ۶۰ روزه برای انجام و به پایان‌رساندن مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی
شبکه ۱۲ اسرائیل گزارش داده که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، در جریان دیدارش با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به او اطلاع داد که دولت او از روز شنبه ۲۳ فروردین، یک بازه ۶۰ روزه برای انجام و به پایان‌رساندن مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی در نظر گرفته است. بر اساس این گزارش که سه‌شنبه منتشر شد، ترامپ هیچ تضمینی به نتانیاهو نداده که ایالات متحده مطالبات اسرائیل را در خصوص شرایط یک توافق قابل‌قبول برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای در این مذاکرات لحاظ کند. ترامپ همچنین هیچ تعهدی درباره اقدامات احتمالی آمریکا در صورت شکست مذاکرات یا نقض توافق از سمت تهران، به نتانیاهو ارائه نکرده است. کانال ۱۲ اسرائیل به نقل از منابع خود گزارش داده تنها چند ساعت پیش از دیدار نتانیاهو با ترامپ، در کاخ سفید، دولت آمریکا به او اطلاع داده که واشینگتن وارد گفت‌وگوهای مستقیم هسته‌ای با ایران شده است. بر اساس این گزارش، سفر غافلگیرکننده نتانیاهو به واشنگتن پس از آن انجام شد که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، به تیم نتانیاهو اطلاع داد که او باید «در اسرع وقت» به ایالات متحده پرواز کند. محافل نزدیک به نتانیاهو فکر می‌کردند دلیل اصلی این دعوت ناگهانی، موضوع تعرفه‌های گمرکی بوده و بر همین اساس نیز نتانیاهو را برای دیدار با ترامپ آماده کرده بودند. نتانیاهو که در آن زمان در بوداپست بود، یک‌شنبه پس از بیان سخنانی در فرودگاه اعلام کرد که به آمریکا می‌رود و گفت: «من نخستین رهبر جهانی خواهم بود که در خصوص تعرفه‌ها با رییس‌جمهور ترامپ حضوری دیدار می‌کنم. این نشان‌دهنده رابطه ویژه شخصی و ارتباط خاص میان ایالات متحده و اسرائیل است، که در این زمان بسیار حیاتی است.» به نوشته کانال ۱۲، نتانیاهو روز دوشنبه، زمانی که در اقامتگاه رسمی بلر هاوس با استیو ویتکاف، فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه، دیدار کرد، متوجه شد که دلیل اصلی دعوت سریع او، موضوع مذاکرات هسته‌ای ایالات متحده با ایران است. ویتکاف در این دیدار به نتانیاهو اطلاع داد که آمریکا قصد دارد از روز شنبه وارد مذاکرات با جمهوری اسلامی شود و نمی‌خواسته این تصمیم بدون اطلاع به اسرائیل طوری پیش برود که نخست‌وزیر اسرائیل مقابل یک عمل انجام‌شده قرار گیرد. بنا بر گزارش شبکه ۱۲ اسرائیل، زمانی که نتانیاهو و تیمش پس از دیدار با ویتکاف، با ترامپ و تیم او در کاخ سفید دیدار کردند، ترامپ جلسه را با این پرسش آغاز کرد: «نظرت درباره ایران چیست؟» بر اساس گزارش، نتانیاهو موضع خود را درباره تنها توافق قابل‌قبول با ایران تکرار کرد، یعنی توافقی بر مبنای مدل لیبی، که طی آن تاسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود شود. او همچنین درباره ضرورت اقدام نظامی در صورت لزوم صحبت کرد. ترامپ نیز در مقابل توضیح داد که از شنبه، که نخستین دیدار انجام می‌شود یک بازه ۶۰ روزه برای این مذاکرات تعیین شده است و گفت که ویتکاف با پیشرفت روند مذاکرات، اسرائیل را در جریان امور قرار خواهد داد. با این حال، طبق گزارش شبکه ۱۲، ترامپ هیچ تعهدی درخصوص برآورده‌ساختن خواسته‌های اسرائیل درباره شرایط توافق ارائه نکرد، و درباره اقدامات آمریکا، از جمله گزینه نظامی، در صورت شکست مذاکرات یا نقض توافق از سوی ایران، هیچ تضمینی به اسرائیل نداد.
عراقچی: امیدوارم ترامپ صلح‌طلب باشد؛ مقام آمریکایی: ویتکاف در صورت دعوت به تهران می‌رود
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار مقاله‌ای در واشنگتن‌پست بر غیرمستقیم بودن مذاکرات با آمریکا در عمان تاکید کرد. از سوی دیگر، این روزنامه در مقاله دیگر به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت که استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ در خاورمیانه اگر مذاکرات مستقیم نباشد به عمان نمی‌رود. عباس عراقچی در این مقاله نوشت که تهران رد و بدل شدن پیام‌ها و نامه‌ها با دولت ترامپ در چند هفته اخیر را «اقدامی واقعی برای شفاف‌سازی مواضع و گشودن دریچه‌ای به سوی دیپلماسی» می‌داند. آقای عراقچی با اشاره به مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در سال ۲۰۲۱ که با میانجی‌گری اتحادیه اروپا انجام شد، دلیل بی‌ثمر بودن این مذاکرات را «فقدان اراده واقعی از سوی دولت بایدن» دانست. وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین با انتقاد از اقدام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا مبنی بر احیای سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران نوشت: «ما با دیواری از بی‌اعتمادی روبه‌رو هستیم و نسبت به صداقت در نیت‌ها تردیدهای جدی داریم.»
آقای عراقچی همچنین خواستار کنار گذاشتن گزینه نظامی از سوی ایالات متحده شد و افزود: «برای حرکت رو به جلو در شرایط فعلی، نخست باید توافق کنیم که چیزی به نام گزینه نظامی نمی‌تواند مطرح باشد، چه رسد به راه‌حل نظامی. رئیس‌جمهور ترامپ نیز به روشنی این واقعیت را در فراخوانی برای آتش‌بس جهت پایان دادن به جنگ اوکراین به رسمیت شناخته است.»
عباس عراقچی همچنین نسبت به شعله‌ور شدن آتش جنگی دیگر در خاورمیانه در صورت حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران هشدار داد و نوشت: «نمی‌توانیم تصور کنیم رئیس‌جمهور ترامپ بخواهد به یکی دیگر از روسای جمهوری ایالات متحده تبدیل شود که درگیر جنگی فاجعه‌بار در خاورمیانه شده؛ جنگی که به‌سرعت سراسر منطقه را در بر خواهد گرفت و هزینه‌ای به‌مراتب فراتر از هزاران میلیارد دلاری خواهد داشت که پیشینیانش در افغانستان و عراق سوزاندند.» وزیر خارجه جمهوری اسلامی در این مقاله بار دیگر بر مواضع پیشین تهران مبنی بر نقض نکردن برجام به رغم خروج آمریکا از آن در ۱۰ سال گذشته تاکید کرد. او همچنین خواستار برقراری مراوده تجاری با آمریکا شد و نوشت: « ما آماده استقبال از کسب‌وکارهای جهانی هستیم. این دولت‌های ایالات متحده و موانع کنگره‌اند که شرکت‌های آمریکایی را از فرصت هزار میلیارد دلاری ورود به اقتصاد ما دور نگه داشته‌اند.» آقای عراقچی نوشت که مذاکرات پیش رو «فرصتی است که ایالات متحده می‌تواند برای نخستین بار رئیس‌جمهوری صلح‌طلب داشته باشد» و افزود: «اکنون توپ در زمین آمریکاست.»
مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم
به رغم تاکید عباس عراقچی بر غیرمستقیم بودن مذاکرات، واشنگتن پست در گزارشی به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت که تیم استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه که رهبری هیات آمریکایی را در مذاکرات پیش رو بر عهده دارد، از طریق عمان پیام‌هایی برای ترغیب به گفت‌وگوهای مستقیم به تهران ارسال کرده است. این مقام افزود: «اگر این گفتوگوها مستقیم نباشند، احتمالا آقای ویتکاف به عمان نخواهد رفت. ما اجازه نمی‌دهیم که ما را احمق فرض کنند.» او تاکید کرد که برای عبور از بی‌اعتمادی عمیق به «گفت‌وگویی کامل و همه‌جانبه» و «هم‌اندیشی واقعی» نیاز است. به گزارش واشنگتن‌پست به نقل از دو مقام آمریکایی، اگر جمهوری اسلامی ایران از استیو ویتکاف دعوت کند، او به تهران سفر خواهد کرد.
مذاکرات «مستقیم یا غیرمستقیم» در عمان؛ آیا مسقط تهران و ترامپ را به یکدیگر نزدیک خواهد کرد؟
در آستانه دور جدید گفت‌وگوهای هسته‌ای میان ایران و آمریکا، مقامات ایرانی به دیده تردید به این مذاکرات می‌نگرند و اعتماد چندانی به نتیجه‌بخش بودن آن ندارند. با این حال، برخی امیدوارند که در گفتگوها، دریچه‌هایی برای نزدیکی طرفین گشوده شود. این در حالی است که دولت ترامپ به صراحت اعلام کرده در صورت عدم دستیابی به توافق، نه تنها تحریم‌های شدیدتر بلکه حمله‌ای نظامی نیز متوجه ایران خواهد بود. کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، روز سه‌شنبه در گفت‌وگویی با شبکه CNBC اعلام کرد: «اگر ایران با ما بر سر برنامه هسته‌ای خود به توافق نرسد، باید منتظر تحریم‌های بسیار سخت‌تری باشد.» همزمان، قرار است مذاکراتی میان ایران و آمریکا در روز شنبه در عمان برگزار شود. اگرچه ترامپ اعلام کرده که این مذاکرات مستقیم خواهد بود، اما عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، تأکید کرده که ایران تنها با گفت‌وگوهای غیرمستقیم موافق است و فشارها و تهدیدهای واشنگتن مانع گفت‌وگوی رو در رو می‌شود. وی در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا گفت: «مذاکرات غیرمستقیم می‌تواند گفت‌وگویی واقعی و مؤثر را تضمین کند.» او همچنین پیشتر در شبکه اجتماعی ایکس در اظهاراتی مشابه نوشت: «ایران و ایالات متحده روز شنبه در عمان دیدار خواهند کرد برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم در سطح عالی.» قرار است عراقچی از طرف ایران و استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در امور خاورمیانه، از طرف آمریکا در این مذاکرات حضور داشته باشند و وزیر خارجه عمان نقش میانجی را ایفا کند. خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه گزارش داده که ایران انتظار دارد پیش از هرگونه گفت‌وگوی مستقیم، آمریکا اقداماتی ملموس در جهت حسن نیت انجام دهد؛ از جمله رفع بخشی از تحریم‌ها یا آزادسازی برخی دارایی‌های بلوکه‌شده. روسیه نیز از برگزاری مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن حمایت کرده و آن را فرصتی برای کاهش تنش‌ها دانسته است. همزمان، پارلمان روسیه توافقنامه همکاری استراتژیک ۲۰ ساله با ایران را نیز تصویب کرد.
تقابل دیدگاه‌ها؛ خطوط قرمز ایران و خواسته‌های آمریکا
با وجود این تلاش‌های دیپلماتیک، مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که برنامه دفاعی و همچنین برچیدن برنامه هسته‌ای کشور قابل مذاکره نیست. رویترز به نقل یکی از مقامات ارشد ایرانی که نامش فاش نشده نوشته است: «ترامپ خواهان توافقی جدید است که شامل پایان نفوذ منطقه‌ای ایران، توقف کامل برنامه هسته‌ای و توقف فعالیت‌های موشکی باشد. این‌ها برای تهران غیرقابل قبول است.» او افزود: «دفاع ما قابل مذاکره نیست. وقتی اسرائیل سلاح هسته‌ای دارد، ما چگونه خلع سلاح شویم؟ اگر اسرائیل یا کشورهای دیگر حمله کنند، چه کسی از ما دفاع خواهد کرد؟» در مواضعی مشابه، تندروهای داخلی با حمله به دولت مسعود پزشکیان، مخالفت خود را با هرگونه مذاکره با آمریکا به ویژه به صورت مستقیم ابراز داشته‌اند. همچنین گروهی از آنها با اعلام فراخوان، از مخالفان مذاکره با آمریکا خواسته‌اند در مقابل وزارت خارجه تجمع کرده و علیه عباس عراقچی شعار دهند. در همین حال، عراقچی در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست ایده‌های جمهوری اسلامی از مذاکره با آمریکا را شرح داد. در بخشی از این مقاله وزیر خارجه ایران می‌نویسد: «اگر آمریکا به‌دنبال راه‌حل دیپلماتیک واقعی است، ما مسیر آن را پیشتر نشان داده‌ایم. اما اگر هدفش تحمیل اراده از طریق فشار باشد، باید بداند: ملت ایران در برابر زبان زور و تهدید، متحدانه و قاطع واکنش نشان می‌دهد.» او همچنین در ادامه با اشاره به خروج آمریکا از برجام نوشته است: «ممکن است رئیس‌جمهور ترامپ علاقه‌ای به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نداشته باشد، اما این توافق حاوی یک تعهد کلیدی است که در آن آمده است: «ایران بار دیگر تاکید می کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جستجو، تولید و یا به دست آوردن سلاح هسته ای نخواهد بود.» وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از مقاله خود، فضا را برای ورود احتمالی سرمایه‌گذاری آمریکایی در کشور مناسب به تصویر کشیده است: « بسیاری در واشنگتن، ایران را از منظر اقتصادی کشوری بسته تصویر می‌کنند. اما واقعیت آن است که ایران به‌طور کامل برای حضور فعال شرکت‌ها و کسب‌وکارهای بین‌المللی باز است. این محدودیت‌ها، نه از جانب ایران، بلکه از سوی دولت‌های ایالات متحده و موانع تحمیل‌شده توسط کنگره بوده‌اند که شرکت‌های آمریکایی را از ورود به بازار ایران، بازاری با فرصت‌هایی در مقیاس تریلیون دلاری، باز داشته‌اند.»
تنش در منطقه و سایه جنگ
با این وجود مخالفان رسیدن به چنین توافقی میان ایران و آمریکا در منطقه و حتی خود دولت آمریکا کم نیستند. بسیاری از جریان‌های تندرو و نئوکان در دولت ترامپ و همچنین جمهوری‌خواهان با هرگونه مذاکره و توافق با جمهوری اسلامی مخالفند. چنین صداهایی در تهران و تل آویو نیز شنیده می‌شود. تندروهای مخالف دولت پزشکیان، با استناد به سیاست‌های پیشین ترامپ، با هر گونه پای میز مذاکره نشستن تیم ایرانی با طرف آمریکایی مخالفند. در اسرائیل هم بنیامین نتانیاهو امیدوار است چنین تلاش‌هایی یا شکست بخورد و یا سرنوشتی همچون لیبی در انتظار ایران باشد. نخست وزیر اسرائیل که روز دوشنبه در کنار ترامپ هنگام اعلام خبر مذاکرات حضور داشت، گفت: «راه‌حل دیپلماتیک خوب است، اگر به طور کامل اجرا شود، مثل کاری که با برنامه هسته‌ای لیبی انجام شد. در غیر این صورت، گزینه نظامی روی میز است.» بازگشت ترامپ به کاخ سفید و تهدیدهای مکررش علیه ایران، در شرایطی صورت می‌گیرد که خاورمیانه از سال ۲۰۲۳ با جنگ در غزه و لبنان، حملات در یمن، درگیری‌های مستقیم میان ایران و اسرائیل و تغییر حکومت در سوریه، دستخوش ناآرامی‌های شدید شده است. به گفته منابع ایرانی، تهدیدهای ترامپ بیشتر با هدف افزایش فشار بر ایران برای پذیرش امتیازاتی در مذاکرات مطرح می‌شود. اما تهران بار دیگر تأکید کرده که در برابر تهدیدها عقب‌نشینی نخواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های اخیر بارها با تحریم‌های سنگین مواجه شده اما همچنان برنامه‌های هسته‌ای و دفاعی خود را ادامه داده است. فرماندهان نظامی ایران پیشتر تهدید کرده‌اند در صورت ادامه فشارها، صادرات نفت منطقه را مختل خواهند کرد؛ موضوعی که می‌تواند تأثیر جدی بر بازار جهانی انرژی بگذارد. گزینه جنگ احتمالاً تلاش‌های
ایران را برای تسلیحاتی شدن تسریع کرده و در عین حال خاورمیانه‌ای که از قبل بی‌ثبات
است را بیشتر بی‌ثبات خواهد کرد. کسانی که فرض می‌کنند این یک درگیری سریع خواهد
بود و محدود به نابود کردن سه سایت هسته‌ای کلیدی در نطنز، فردو و اراک است، در
اشتباهند. حمله به این سایت‌ها می‌تواند زنجیره‌ای از تشدید‌های تلافی‌جویانه را
به راه اندازد که به تلافی‌های بیشتر منجر شده و تبدیل به درگیری گسترده‌تری در
سطح منطقه شود. اندیشکده
استیمسون آمریکا در تحلیلی به بررسی مذاکرات ایران و آمریکا در عمان پرداخته که در
ادامه آمده است. اعلام رئیس‌جمهور دونالد ترامپ
در تاریخ ۷ آوریل مبنی بر آغاز «مذاکرات مستقیم» بین ایران و
آمریکا از آخر این هفته در عمان، جدیدترین بخش از مجموعه‌ای از اظهارنظر‌های شگفت‌انگیز
میان دو کشور در هفته‌های اخیر بود. پس از تبادل نامه‌هایی میان
ترامپ و رهبر عالی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای – که تنها بخش‌هایی
از آنها به رسانه‌ها درز کرده – درگیری‌های لفظی آنها به سطحی بی‌سابقه
در روابط ایران و آمریکا رسیده بود. در
تاریخ ۳۰ مارس، ترامپ در مصاحبهای تلفنی با شبکه NBC نیوز، لحن خود را تشدید کرد و
گفت: «اگر آنها توافق نکنند، بمباران خواهد شد – و بمبارانی خواهد
بود که نظیرش را هرگز ندیده‌اند.» ترامپ همچنین افزود: «این احتمال
وجود دارد که اگر توافقی صورت نگیرد، من دوباره تعرفه‌های ثانویه علیه آنها اعمال
کنم، همانطور که چهار سال پیش [در واقع شش سال پیش]انجام دادم»، که اشاره به
تحریم‌هایی داشت که پس از خروج دولتش از توافق هسته‌ای مهمی که توسط رئیس‌جمهور
پیشین حاصل شده بود، اعمال کرد. بر
اساس برخی برآوردها، صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران از بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۷ – سالی که پیش از خروج ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود – به کمتر از ۰.۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ سقوط کرد.از آن زمان تاکنون، صادرات ایران به حدود ۲ میلیون بشکه
در روز بهبود یافته که بیشتر آن به چین صادر می‌شود. بر اساس تحریم‌های ثانویه، هر کشوری که با ایران
تجارت کند، با خطر اعمال تعرفه‌های سنگین اضافی روبه‌رو خواهد شد – که ممکن است فراتر از تعرفه‌هایی باشد که ترامپ قبلاً اعلام
کرده است. این موضوع باعث می‌شود ادامه تجارت برای شرکای اقتصادی ایران بسیار پرهزینه
باشد. ترامپ با مطرح کردن صریح تعرفه‌های ثانویه به‌عنوان گام بعدی در صورت شکست مذاکرات،
این پیام را داد که قصد دارد جریان‌های درآمدی ایران را خفه کند، نه اینکه فوراً
به حمله نظامی متوسل شود.
رهبر ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، در خطبه‌ای به مناسبت پایان ماه مبارک رمضان به اظهارات ترامپ
واکنش نشان داد و گفتند: «اگر هرگونه اقدام تجاوزکارانه‌ای از بیرون صورت گیرد — هرچند احتمال آن زیاد نیست — بی‌تردید با ضربه‌ای
قاطع و تلافی‌جویانه مواجه خواهد شد.» ایشان افزودند: «اگر دشمن، مانند برخی سال‌های
گذشته، خیال فتنه‌انگیزی در داخل کشور را در سر بپروراند، ملت همان‌گونه که در آن
سال‌ها پاسخ داد، با اراده‌ای قاطع پاسخ خواهد داد.» زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد، (آیت الله) خامنه‌ای از مذاکره با او خودداری
کرد، اما پیش‌بینی کرد که درگیری نظامی رخ نخواهد داد. با این حال، پس از تهدیدهای
اخیر، او این موضع را تغییر داد — و با مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا
موافقت کرد، هرچند اذعان داشت که امکان جنگ وجود دارد، هرچند از نظر او «احتمال آن
زیاد نیست.» پس از اظهارات ترامپ در ۷ آوریل در دفتر بیضی کاخ سفید، وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی،
تأیید کرد که «ایران و آمریکا روز شنبه در عمان دیدار خواهند کرد» برای «مذاکرات
سطح بالا»، اما تصریح کرد که این مذاکرات در ابتدا به‌صورت غیرمستقیم خواهد بود.
عراقچی افزود: «این مذاکرات به همان اندازه که یک فرصت است، یک آزمون نیز هست. توپ
در زمین آمریکاست.» نگرانی در مورد تحقیر عمومی وجود
دارد – به‌ویژه پس از برخورد تهاجمی ترامپ با ولودیمیر زلنسکی،
رئیس‌جمهور اوکراین، در دفتر بیضی، رویدادی که به‌طور گسترده توسط رسانه‌های سخت‌گیر
ایران پوشش داده شد. همانطور که توماس فریدمن، ستون‌نویس نیویورک تایمز، یک‌بار نوشت:
«اگر یک چیز از پوشش امور جهانی یاد گرفته باشم، این است: قوی‌ترین نیروی دست‌کم‌گرفته‌شده
در روابط بین‌الملل تحقیر است.» ایران همچنین بدون باتجربه‌ترین
کارشناس خود در امور آمریکا، وزیر امور خارجه سابق محمد جواد ظریف، که در ماه مارس
پس از مشورت رئیس قوه قضائیه، غلامحسین محسنی اژه‌ای برای استعفا به دلیل شکایات
متعدد علیه او مجبور به ترک سمت معاونت رئیس‌جمهور در امور استراتژیک شد، به پیش
می‌رود.
سوالی کلیدی برای مذاکره‌کنندگان
ایران این است که میزان تقاضا‌های آمریکا تا چه حد خواهد بود. جلوگیری از دستیابی
ایران به سلاح هسته‌ای برای بیش از دو دهه نگرانی اصلی آمریکا و اسرائیل بوده است.
با این حال، پیوند دادن مسئله هسته‌ای به حمایت ایران از نیروهای منطقه‌ای به نظر
می‌رسد که مانع بزرگی برای توافق باشد. ایران همچنین با مدل معروف «مدل لیبی» که
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در تاریخ ۷ آوریل هنگام
دیدار با ترامپ به آن اشاره کرد، مخالفت می‌کند؛ مدلی که از ایران می‌خواهد تمام
فعالیت‌های هسته‌ای خود را کنار بگذارد.
در خصوص مسئله هسته‌ای، به نظر
می‌رسد در داخل دولت ترامپ اختلافاتی وجود داشته باشد. در تاریخ ۱۶ مارس، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، مایک والتز، به ABC نیوز گفت: «تمام گزینه‌ها روی
میز است تا اطمینان حاصل شود که ایران سلاح هسته‌ای نخواهد داشت؛ و این شامل تمام
جنبه‌های برنامه ایران می‌شود. این موشکها، تسلیحاتی شدن، غنی‌سازی. آنها می‌توانند
یا آن را تحویل دهند و به روشی که قابل راستی‌آزمایی باشد، کنار بگذارند، یا با
مجموعه‌ای از پیامدهای دیگر روبه‌رو خواهند شد.»
در تاریخ ۲۳ مارس، مایک
والتز دوباره به طور صریح اعلام کرد که ایران باید غنی‌سازی اورانیوم را کنار
بگذارد، که نشان می‌دهد اظهارات قبلی او یک اشتباه زبانی نبوده است. اگر این موضع
ترامپ باشد، ممکن است مانع بزرگی ایجاد کند. با این حال، استیو ویتکاف،
فرستاده ترامپ که قرار است در این آخر هفته نماینده آمریکا در عمان باشد، پیشنهاد
کرده که آمریکا تنها نگران تسلیحاتی شدن مواد هسته‌ای ایران است. او در تاریخ ۲۱ مارس به مصاحبه‌کننده محافظه‌کار، تاکر کارلسون، گفت: «ما باید یک
برنامه راستی‌آزمایی ایجاد کنیم تا هیچ‌کس نگران تسلیحاتی شدن مواد هسته‌ای شما
نباشد...، زیرا گزینه دیگر، گزینه خوبی نیست.»
برای سال‌ها، دولت اوباما سیاست
«غنی‌سازی صفر» را دنبال کرد، اما در نهایت موافقت کرد که ایران تحت نظارت دقیق
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی غنی‌سازی محدود داشته باشد. با توجه به برنامه هسته‌ای
بلندمدت ایران و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی که در توسعه چرخه کامل سوخت هسته‌ای انجام
داده است، به احتمال زیاد تهران اکنون موافقت نخواهد کرد که به‌طور کامل غنی‌سازی
را متوقف کند. موضع ایران، همانطور که در
بیانیه نمایندگی این کشور در سازمان ملل در تاریخ ۹ مارس بیان
شد، این است که بحث‌ها در مورد «هرگونه نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران» می‌تواند
مورد بررسی قرار گیرد، اما اگر «هدف از آن [تجدیدنظر]در برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز
ایران باشد تا ادعا شود آنچه که اوباما نتوانست به آن دست یابد اکنون محقق شده
است، چنین مذاکراتی هرگز صورت نخواهد گرفت.« با توجه به شرایط اقتصادی، ایران
ممکن است محدودیت‌هایی را برای برنامه هسته‌ای خود بپذیرد، از جمله تعهد دائمی به
پروتکل الحاقی (AP) پیمان منع
گسترش سلاح‌های هسته‌ای، که بازرسی‌های ناگهانی از سایت‌های مشکوک را مجاز می‌سازد،
همراه با توقف دائمی غنی‌سازی ۶۰ درصدی و اعطای محدودیت برای غنی‌سازی
اورانیوم ۲۰ درصد. ضمیمه اول برجام مشخص می‌کند که
ایران به طور موقت پروتکل الحاقی را اعمال کرده و سپس آن را در پارلمان تصویب
خواهد کرد. پروتکل الحاقی — که بازرسی‌های با زمان کوتاه، حتی
در عرض دو ساعت را شامل می‌شود — سخت‌ترین مکانیزم دیپلماتیک برای
جلوگیری از تسلیحاتی شدن است. با این حال، این امر نیازمند حمایت قوی از شورای
امنیت سازمان ملل است و در صورت خروج ایران از آن، تحریم‌های بین‌المللی به طور
خودکار اعمال خواهد شد.
در ازای آن، ایران احتمالاً به
پافشاری بر تضمین‌هایی ادامه خواهد داد که هرگونه تحریم اقتصادی که در چارچوب
توافق جدید کاهش یابد، توسط رئیس‌جمهور آینده بازگردانی نشود، همانطور که ترامپ
در سال ۲۰۱۸ انجام داد. تحریم‌های حیاتی، مانند تحریم‌های فروش نفت
و بانک مرکزی ایران، به قانون توسط کنگره آمریکا تصویب شده‌اند، به این معنا که یک
رئیس‌جمهور تنها می‌تواند آنها را به‌طور موقت تعلیق کند، مگر اینکه کنگره اقدامی
انجام دهد. راه پیش‌رو ناهموار است. اما
گزینه جایگزین — جنگ — احتمالاً تلاش‌های ایران را برای
تسلیحاتی شدن تسریع کرده و در عین حال خاورمیانه‌ای که از قبل بی‌ثبات است را بیشتر
بی‌ثبات خواهد کرد. کسانی که فرض می‌کنند این یک درگیری سریع خواهد بود و محدود به
نابود کردن سه سایت هسته‌ای کلیدی در نطنز، فردو و اراک است، در اشتباهند. حمله به
این سایت‌ها می‌تواند زنجیره‌ای از تشدید‌های تلافی‌جویانه را به راه اندازد که به
تلافی‌های بیشتر منجر شده و تبدیل به درگیری گسترده‌تری در سطح منطقه شود. با
توجه به تمام این عوامل، مسیر دیپلماسی، هرچند پرخطر، همچنان محتمل‌تر و ترجیحی‌تر
از مسیر جنگ باقی می‌ماند. هفته‌های آینده تصمیم خواهند گرفت که آیا زمینه مشترکی
برای اینکه دیپلماسی بر درگیری غلبه کند، وجود دارد یا نه.
آغاز مذاکرات
ایران و آمریکا شبیه مسابقه بوکس خواهد بود
انتصار، استاد دانشگاه آلاباما
معتقد است که اگر ترامپ در دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به این
مذاکرات اشاره نمی‌کرد، بسیاری از مردم از آن بی‌خبر می‌ماندند. حتی نتانیاهو نیز
از این خبر غافلگیر شد، که نشان‌دهنده محرمانه بودن مقدمات این گفت‌وگوهاست. وزارت خارجه آمریکا این مذاکرات را صرفا یک «گفتوگو»
و نه مذاکره رسمی توصیف کرده است. به نظر می‌رسد واشنگتن قصد دارد ابتدا واکنش
ایران به خواسته‌های خود را ارزیابی کند. تحلیلگران معتقدند هر دو طرف در مرحله
اول می‌خواهند مواضع یکدیگر را بسنجند، مشابه بوکسورهایی که در دورهای ابتدایی
مبارزه، حریف را ارزیابی می‌کنند.
چشم‌انداز مذاکرات
مستقیم و خواسته‌های دو طرف
ایران
بر غیرمستقیم بودن مذاکرات تأکید دارد، که نشان می‌دهد تهران می‌خواهد ابتدا دامنه
خواسته‌های آمریکا را بررسی کند. در صورت مشاهده انعطاف‌پذیری در مواضع واشنگتن،
ممکن است ایران به سمت گفت‌وگوهای مستقیم حرکت کند. ترامپ بارها اعلام کرده که
مانع اصلی دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است، اما مشخص نیست چه خواسته‌های دیگری
مطرح خواهد شد. جان
بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ، پیشتر خواستار نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای ایران
تحت نظارت آمریکا شده بود، رویکردی که به «مدل لیبی» معروف است. با این حال،
انتخاب استیو ویتکاف به عنوان نماینده ترامپ در این
مذاکرات، نشان‌دهنده تمایل احتمالی به محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران به جای
انهدام آن است. ویتکاف شریک تجاری قدیمی و مورد اعتماد ترامپ است و روابط خوبی با
اسرائیل دارد، اما ممکن است مواضع سخت‌گیرانه طرفداران «مدل لیبی» در کنگره آمریکا
مانع پیشرفت مذاکرات شود.
تأثیر اقتصاد
بر روند مذاکرات
مقامات
ایرانی، از جمله رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه، ابراز تمایل کرده‌اند که با شرکت‌های
آمریکایی همکاری کنند و سرمایه‌گذاری‌های خارجی را جذب نمایند. از دیدگاه ترامپ،
که خود را رئیس‌جمهوری «اهل معامله» می‌داند، چنین پیشنهادهایی می‌تواند جذاب
باشد. اما موانع قانونی در کنگره آمریکا، از جمله تحریم‌های گسترده علیه ایران،
سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی را با چالش مواجه کرده است. از دوران ریاست‌جمهوری
هاشمی رفسنجانی تاکنون، کنگره همواره مانع از مشارکت اقتصادی گسترده آمریکا در
ایران شده است.
ترامپ در پاسخ به این سوال که
توافق جدید چگونه با برجام متفاوت خواهد بود، گفت: «نمی‌توانم دقیقاً بگویم، اما
مطمئناً قوی‌تر خواهد بود.» با این حال، موفقیت مذاکرات به انعطاف‌پذیری دو طرف
بستگی دارد. اگر ایران تشخیص دهد که آمریکا خواسته‌های غیرواقعی و حداکثری ندارد،
امکان پیشرفت گفتوگوها افزایش می‌یابد. در غیر این صورت، به گفته ترامپ، «ایران
روزهای سختی را در پیش خواهد داشت.» در این
میان، کتاب «سیاست کردها در
خاورمیانه» اثر انتصار، به تحلیل
وضعیت کردها در ایران، عراق و ترکیه می‌پردازد و نشان می‌دهد که مسائل منطقه‌ای
نیز می‌توانند بر روند مذاکرات ایران و آمریکا تأثیر بگذارند.
چرا عمان نقش
میانجی میان ایران و آمریکا را بازی می‌کند؟
عمانی‌ها تأکید دارند که بی‌طرفی‌شان
به معنای بی‌تفاوتی نسبت به مناقشات منطقه‌ای نیست. برعکس، عمان نوعی از «بی‌طرفی
مثبت» یا «بی‌طرفی سازنده» را ترویج می‌کند؛ به این معنا که این کشور معمولاً از
جانبداری در درگیری‌ها پرهیز کرده و در عوض نقش فعالی در گفتوگوها و میانجی‌گری‌های
منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند—نقشی که سیاستمداران سراسر جهان از
مسقط به‌خاطر آن تمجید می‌کنند. اندیشکده
آمریکایی «فورم اوریون» در تحلیلی به بررسی دلایل ایفای نقش میانجی از سوی عمان در
مناقشات بین المللی از جمله میان ایران و آمریکا پرداخته است.
عمان، به‌عنوان یک واحه صلح و
ثبات در خاورمیانه پرآشوب، موفقیت سیاست خارجی خود را تا حد زیادی مدیون بی‌طرفی‌اش
می‌داند. دیپلماسی عمان این پتانسیل را دارد که به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت
آمریکا، کمک کند تا وعده‌ی انتخاباتی‌اش در سال ۲۰۲۴ برای تبدیل
شدن به یک صلح‌ساز در خاورمیانه را محقق کند. عمانی‌ها تأکید دارند که بی‌طرفی‌شان
به معنای بی‌تفاوتی نسبت به مناقشات منطقه‌ای نیست. برعکس، عمان نوعی از «بی‌طرفی
مثبت» یا «بی‌طرفی سازنده» را ترویج می‌کند؛ به این معنا که این کشور معمولاً از
جانبداری در درگیری‌ها پرهیز کرده و در عوض نقش فعالی در گفتوگوها و میانجی‌گری‌های
منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند—نقشی که سیاستمداران سراسر جهان از
مسقط به‌خاطر آن تمجید می‌کنند. عمانی‌ها در این نوع دیپلماسی
پیشینه‌ای غنی دارند و همین موضوع باعث شده است که در این زمینه بسیار باتجربه و
ماهر باشند؛ دیپلماسی‌ای که نیازمند صبر و درک عمیق از منطقه است. نمونه‌های زیادی
از اثربخشی «بی‌طرفی مثبت» عمان وجود دارد؛ از جمله در جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰–۱۹۸۸)، بحران یمن (از ۲۰۱۵ تاکنون)، محاصره قطر (۲۰۱۷–۲۰۲۱) و مذاکرات عادی‌سازی روابط عربستان و ایران (۱۹۸۸–۱۹۹۱ و ۲۰۲۱–۲۰۲۳).
اینکه دوره دوم ریاست‌جمهوری
ترامپ چه تأثیری بر «بی‌طرفی مثبت» عمان خواهد داشت، به‌ویژه در ارتباط با یمن و
ایران، پرسشی مهم است. با بازگشت سیاست «فشار حداکثری» ترامپ علیه تهران و تشدید
کارزار بمباران آمریکا علیه انصارالله یمن (معروف به حوثی‌ها)، مسقط نقش منحصربه‌فردی
در کاهش تنش‌های خاورمیانه ایفا می‌کند، در حالی‌که می‌تواند به واشنگتن در تحقق
برخی اهداف اعلام‌شده سیاست خارجی ترامپ، مانند دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با
تهران، کمک کند.
مقام‌های عمانی هشدار می‌دهند که
بی‌ثباتی در یمن—کشوری که ۱۸۷ مایل مرز مشترک با سلطان‌نشین
دارد—می‌تواند به عمان سرایت کند. فراتر از هر چیز، اصلی‌ترین
دغدغه عمان در یمن، ترویج ثبات است؛ موضوعی که تا حد زیادی تعهد مسقط به کمک برای
یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک برای بحران‌های یمن، رسیدگی به چالش‌های انسانی، و
همکاری با مقامات یمنی برای مقابله با گروه‌های افراطی خشونت‌طلب نظیر القاعده و
شاخه‌های محلی داعش را توضیح می‌دهد. یکی از
نگرانی‌های عمان این است که رویکرد نظامی‌گرایانه دولت ترامپ نسبت به حوثی‌ها و
امنیت دریای سرخ، بحران‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و انسانی یمن را تشدید کرده و
اثرات بی‌ثبات‌کننده‌ای در یمن و سایر کشور‌ها به جا بگذارد.
در همین زمینه، مسقط نسبت به
تشدید خشونت‌ها در یمن، که از ۱۵ مارس و با بمباران صنعا و دیگر
مناطق توسط آمریکا آغاز شد، ابراز نگرانی کرده است. دیدگاه عمومی در میان عمانی‌ها
این است که این حملات نه صرفاً متوجه حوثی‌ها به‌عنوان یک بازیگر غیردولتی، بلکه
کشور یمن به‌عنوان یک دولت-ملت را هدف قرار داده‌اند.
عمان از گفتوگو و دیپلماسی به‌عنوان
جایگزینی برای بمباران یمن حمایت می‌کند. افزون بر این، عمانی‌ها بر این باورند که
مسیر دستیابی به امنیت پایدار در دریای سرخ از طریق برقراری آتش‌بس دائمی در غزه و
رفع محدودیت‌ها بر کمک‌های بشردوستانه به این منطقه جنگ‌زده می‌گذرد، نه از طریق
اقدام نظامی علیه هیچ‌یک از بازیگران یمنی.
با وجود مخالفت سیاست‌گذاران
عمانی با حملات حوثی‌ها به تجارت بین‌المللی، مسقط همچنان به حفظ کانال‌های
ارتباطی با این گروه پایبند مانده است. سلطان‌نشین عمان میزبان سخنگوی جنبش
انصارالله در پایتخت خود، مسقط، است و همین موضوع عمان را به محلی برای تعامل حوثی‌ها
با ایالات متحده، بریتانیا و سایر کشور‌ها تبدیل کرده است.
حمایت مسقط از راه‌حل‌های
دیپلماتیک برای بحران‌های یمن، کاملاً با سنت‌ها و منش سیاست خارجی عمان هم‌راستا
است. عمان، تنها کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بود که یک دهه پیش به ائتلاف به رهبری عربستان سعودی
علیه یمن نپیوست و به‌سرعت خود را به‌عنوان پلی دیپلماتیک و مؤثر میان حوثی‌ها از
یک‌سو، و عربستان سعودی و ایالات متحده از سوی دیگر تثبیت کرد.
در آن زمان، ریاض و برخی پایتخت‌های
عربی دیگر، امتناع مسقط از پیوستن به ائتلاف ضد حوثی را نشانه‌ای از «بی‌طرفی
منفی» تلقی می‌کردند و گمان می‌بردند که روابط گرم عمان با ایران یکی از دلایل
اصلی این تصمیم بوده است. اما با تبدیل شدن کارزار نظامی به باتلاقی پرهزینه که به
منافع امنیت ملی عربستان آسیب زد، ریاض کم‌کم نگاه خود را تغییر داد و روابط عمان
با حوثی‌ها را مفید و مثبت تلقی کرد. امروز،
عربستان سعودی قدردان این واقعیت است که با وجود تداوم خشونت‌ها در یمن، حوثی‌ها
دیگر موشک و پهپاد به سمت اهدافی در خاک این کشور شلیک نمی‌کنند. همین وضعیت در
مورد امارات متحده عربی نیز صدق می‌کند—کشوری که حوثی‌ها در ژانویه ۲۰۲۲ به‌طور بی‌سابقه‌ای هدف حمله قرار دادند.
تمامی کشورهای عضو شورای همکاری
خلیج فارس (GCC)، به‌جز
بحرین که ممکن است استثنا باشد، نگرانی‌های عمان در خصوص حملات آمریکا به حوثی‌ها
را درک می‌کنند؛ چرا که این حملات می‌توانند امنیت منطقه خلیج فارس را به خطر
بیندازند، به‌ویژه با در نظر گرفتن احتمال تلافی‌جویی حوثی‌ها علیه پایگاه‌های
نظامی آمریکا در کشورهای حوزه خلیج فارس. بر خلاف گذشته، اکنون عربستان سعودی و سایر
پادشاهی‌های عربی خلیج فارس، روابط دیپلماتیک عمان با حوثی‌ها را تهدیدی برای
امنیت خود نمی‌دانند، بلکه آن را اقدامی سازنده در راستای ترویج صلح و ثبات در یمن
تلقی می‌کنند.
مسقط توانسته است از کارت‌های
دیپلماتیک خود به گونه‌ای استفاده کند که منافع آمریکا را در یمن تأمین کند—از جمله مذاکره برای آتش‌بسی که به حملات حوثی‌ها علیه عربستان
پایان داد، تأمین آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت‌شده در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها،
و میانجی‌گری برای آزادی خدمه کشتی Galaxy Leader.
به‌طور کلی، سیاست خارجی متوازن
عمان در قبال یمن می‌تواند همچنان به نفع ایالات متحده باشد؛ چرا که کانالی قابل‌اعتماد
و مؤثر برای ارتباط واشنگتن با حوثی‌ها باز نگه می‌دارد. وادار کردن مسقط به قطع
کامل ارتباط با حوثی‌ها، این پل دیپلماتیک را از بین خواهد برد و در نتیجه ایران و
روسیه تنها کشور‌هایی خواهند بود که آمریکا می‌تواند از طریق آنها با حوثی‌ها
تعامل داشته باشد. در
چارچوب گسترده‌تر تلاش ترامپ برای مذاکره بر سر یک توافق هسته‌ای جدید با ایران،
عمان نقش حیاتی و محوری در تعامل میان کاخ سفید و تهران ایفا می‌کند. قابل‌توجه
است که دولت ترامپ نامه‌ای را از طریق امارات متحده عربی به رهبر معظم ایران، آیت‌الله
علی خامنه‌ای، ارسال کرد؛ اما پاسخ ایران از طریق عمان ارائه شد—موضوعی که تعجب‌برانگیز نبود، زیرا تهران عمان را قابل‌اعتمادترین
کشور شورای همکاری خلیج فارس می‌داند.
علاوه بر این، میان ایران و عمان
هیچ اختلاف ارضی‌ای وجود ندارد؛ برخلاف ایران و امارات که بر سر سه جزیره خلیج
فارس با یکدیگر اختلاف دارند. در دوران رهبری سلطان فقید قابوس، عمان نخستین کشور
شورای همکاری خلیج فارس بود که به‌طور کامل مرز‌های زمینی و دریایی خود را مشخص و
تثبیت کرد—اقدامی که مسقط آن را لازمه‌ی دستیابی به صلح و امنیت داخلی
می‌دانست، چراکه این اهداف تنها با داشتن روابط بدون تنش با کشورهای همسایه ممکن بود. همچنین،
تهران از امتناع عمان از پیوستن به توافق‌نامه‌های ابراهیم (Abraham Accords) حمایت می‌کند—موضوعی بسیار مهم، به‌ویژه با توجه به اینکه جمهوری اسلامی
ایران، عادی‌سازی روابط بحرین و امارات با اسرائیل را تهدیدی علیه امنیت خود تلقی می‌کند. اکنون
تأیید شده است که وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، نماینده آمریکا در امور
خاورمیانه، استیو ویتکاف، و هیئت‌های همراهشان در روز ۱۲ آوریل در سلطان‌نشین عمان با یکدیگر دیدار خواهند کرد. هدایت سیاست ایالات متحده در
خاورمیانه مستلزم تعامل با بازیگرانی همچون حوثی‌ها و ایران است. همکاری با کشور‌هایی
نظیر عمان، قطر و سوئیس از نظر ایجاد کانال‌های ارتباطی معتبر و قابل‌اعتماد، که
امکان چنین گفت‌و‌گو‌هایی را فراهم می‌کنند، اهمیت حیاتی دارد. در حالی که عمان بستری برای
مذاکرات با مقامات ایرانی و نمایندگان حوثی فراهم می‌کند، «بی‌طرفی مثبت» این کشور
می‌تواند به ترامپ کمک کند تا وعده انتخاباتی سال ۲۰۲۴ خود را برای
تبدیل شدن به یک صلح‌ساز و جلوگیری از کشیده شدن آمریکا به جنگی دیگر در خاورمیانه
محقق سازد. با وجود برخی اتهامات مبنی بر
اینکه عمان نقش منفی یا مشکوکی ایفا می‌کند، در واقع این کشور بازیگری منطقه‌ای
است که در بسیاری از مسائل با غرب هم‌راستا بوده، در زمینه مبارزه با تروریسم
همکاری نزدیکی با واشنگتن و لندن دارد، و نقش ارزشمندی به‌عنوان پل دیپلماتیک میان
صنعا و تهران ایفا می‌کند.
آمریکا نباید
برچیدن برنامه هسته‌ای و موشکی ایران را دنبال کند
عضو شورای روابط خارجی آمریکا
ایران در مذاکرات باید دریابد که آمریکا حاضر است در چه زمینه‌هایی، مانند رفع
تحریم‌ها و دسترسی ایران به نظام مالی و تجاری جهانی، امتیاز بدهد. وی افزود: ممکن است با ایران
توافق شود و این عالی خواهد بود. مذاکرات مستقیم با ایران در بالاترین سطوح در حال
انجام است. موفقیت این مذاکرات به سود ایران خواهد بود. می‌خواهیم اسرائیل در هر توافقی درباره ایران نقش داشته
باشد، اما در عین حال تلاش می‌کنیم از درگیری جلوگیری کنیم. رئیس‌جمهوری آمریکا، ادعا کرد: مذاکرات مستقیمی
با ایران در جریان است و روز شنبه یک نشست بسیار مهم با مقامات ایرانی برگزار خواهد شد. ترامپ
افزود: روز شنبه، دیداری بزرگ و مستقیم با ایرانی‌ها خواهیم داشت و خواهیم دید چه
اتفاقی خواهد افتاد. شاید به توافقی با ایران برسیم و این فوق‌العاده خواهد بود.
وی ادعا کرد که ممکن است که توافق با ایران، توافقی متفاوت و بسیار قوی‌تر باشد. وی
افزود: فکر می‌کنم اگر مذاکرات با ایران موفقیت‌آمیز نباشد، ایران در خطر بزرگی
قرار خواهد گرفت. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.
این موضوع فرمول سختی دارد. کشور‌هایی هستند که بمب اتمی دارند در حالی‌که نباید
داشته باشند، اما ایران نمی‌تواند به این سلاح دست یابد. اگر مذاکرات موفقیت آمیز
نباشد، ایران روزهای سختی خواهد داشت.
ترامپ در پاسخ به این سوال که اگر بخواهید بر سر یک توافق جدید با ایران
مذاکره کنید، می‌توانید توضیح دهید که چگونه این توافق بیشتر از برجام متفاوت است؟
گفت: خب من واقعا نمی‌توانم این را بگویم توافق در دست مذاکره، متفاوت با برجام
خواهد بود. ولی توافق قوی تری خواهد بود هانتر، متخصص مسائل ایران، خاورمیانه و
اسلام سیاسی، پیش از انقلاب ۵۷ در وزارت
امور خارجه ایران فعالیت داشت و اکنون در آمریکا زندگی می‌کند. او عضو شورای روابط
خارجی آمریکاست و کتاب‌هایی درباره روابط ایران و اعراب نوشته است که به بررسی
عوامل فرهنگی، مذهبی و ژئوپلیتیکی مؤثر بر این روابط می‌پردازد. هانتر آغاز
گفت‌وگوهای ایران و آمریکا را تحولی مثبت می‌داند که نشان‌دهنده واقع‌گرایی تهران است.
او امیدوار است این مذاکرات به توافقی جامع و سودمند برای دو طرف منجر شود. به نظر
او، هر دو کشور در حال ارزیابی اولیه خواسته‌های یکدیگر هستند تا چارچوب‌های
احتمالی توافق را مشخص کنند. هانتر معتقد است اصرار ایران بر گفت‌وگوی
غیرمستقیم، بیشتر برای آرام‌کردن مخالفان داخلی است. او تأکید می‌کند که مذاکرات مؤثر
باید مستقیم باشند، زیرا واسطه‌ها نمی‌توانند به اندازه طرفین اصلی از منافع ایران
دفاع کنند. انتخاب
استیو ویتکاف، که خواهان محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران به‌جای برچیدن کامل آن است،
نشانه‌ای از خوش‌بینی نسبت به مذاکرات محسوب می‌شود. هانتر هشدار می‌دهد که اگر آمریکا
خواسته‌های حداکثری داشته باشد، مذاکرات شکست خواهند خورد. به نظر او، هر دو طرف
باید واقع‌بینانه وارد گفتوگو شوند و ایران نیز باید نقش منطقه‌ای خود را بازنگری
کند. هانتر
معتقد است پیشنهاد ایران برای جذب سرمایه‌گذاری آمریکایی می‌تواند اقتصاد ایران را
تقویت کند، زیرا روسیه و چین تمایلی به توسعه ایران ندارند. با این حال، او اشاره
می‌کند که حتی با رفع تحریم‌ها، ایران بدون اصلاحات ساختاری در مدیریت و فرهنگ
اقتصادی، نمی‌تواند به رشد پایدار دست یابد. همچنین، این گشایش با مخالفت تندروهای
داخلی مواجه خواهد شد.
ممکن است ترامپ
برای به نتیجه رسیدن مذاکرات، فرصت لازم را به ایران بدهد
سفیر پیشین آمریکا در ناتو می‌گوید
با توجه به اینکه رئیس‌جمهور ترامپ به اسرائیل در غزه و احتمالاً کرانه باختری
چراغ سبز داده، می‌تواند بگوید که در مقابل نیاز به «فرصت» برای «آزمودن» ایران
دارد. وی افزود: ممکن است با ایران توافق
شود و این عالی خواهد بود. مذاکرات مستقیم با ایران در بالاترین سطوح در حال انجام
است. موفقیت این مذاکرات به سود ایران خواهد بود. ترامپ گفت: می‌خواهیم اسرائیل در
هر توافقی درباره ایران نقش داشته باشد، اما در عین حال تلاش می‌کنیم از درگیری
جلوگیری کنیم. رئیس‌جمهوری آمریکا، ادعا کرد: مذاکرات مستقیمی با ایران در جریان
است و روز شنبه یک نشست بسیار مهم با مقامات ایرانی برگزار خواهد شد. ترامپ افزود:
روز شنبه، دیداری بزرگ و مستقیم با ایرانی‌ها خواهیم داشت و خواهیم دید چه اتفاقی
خواهد افتاد. شاید به توافقی با ایران برسیم و این فوق‌العاده خواهد بود. وی ادعا
کرد که ممکن است که توافق با ایران، توافقی متفاوت و بسیار قوی‌تر باشد. ترامپ در ادامه گفت: نمی‌توانم
بگویم جلسه‌ی شنبه با ایران کجا برگزار خواهد شد؛ فقط می‌توانم بگویم که این دیدار
بسیار محرمانه است و به‌صورت مستقیم با ایران انجام خواهد شد. وی افزود: فکر می‌کنم اگر
مذاکرات با ایران موفقیت‌آمیز نباشد، ایران در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت. ما نمی‌توانیم
اجازه دهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. این موضوع فرمول سختی دارد. کشور‌هایی
هستند که بمب اتمی دارند در حالی‌که نباید داشته باشند، اما ایران نمی‌تواند به
این سلاح دست یابد. اگر مذاکرات موفقیت
آمیز نباشد، ایران روزهای سختی خواهد داشت.
ترامپ در پاسخ به این سوال که
اگر بخواهید بر سر یک توافق جدید با ایران مذاکره کنید، می‌توانید توضیح دهید که
چگونه این توافق بیشتر از برجام متفاوت است؟ گفت: خب من واقعا نمی‌توانم این را بگویم توافق در دست مذاکره، متفاوت با برجام خواهد بود.
ولی توافق قوی تری خواهد بود. عباس عراقچی وزیر خارجه ایران، اظهارات ترامپ
مبنی بر آغاز مذاکرات ایران و آمریکا در روز شنبه را تایید کرد، اما اضافه کرد که
گفتوگوها غیرمستقیم خواهد بود.
رابرت هانتر، عضو ارشد مرکز روابط ترانس آتلانتیک در دانشگاه
جانز هاپکینز، دارای سوابق گسترده در سیاست خارجی و امنیتی آمریکاست. او مشاور
سناتور ادوارد کندی، محقق ارشد شورای روابط خارجی، سفیر آمریکا در ناتو و عضو هیأت
سیاست دفاعی در دولت کلینتون بوده است. همچنین با مؤسسات معتبری مانند رند و
دانشگاه هاروارد همکاری داشته است. هانتر شروع مذاکرات
در عمان را گامی مهم می‌داند و تأکید می‌کند که هر دو طرف باید فراتر از تبلیغات
رسانه‌ای، واقعیت‌های مذاکره را بررسی کنند. او با اشاره به سخن چرچیل، گفتوگو را
راهی بهتر از جنگ می‌داند، اما هشدار می‌دهد که هر دو کشور تحت نظارت دقیق مخاطبان
داخلی خود هستند. به گفته هانتر،
آمریکا و ایران در حال سنجش واکنش‌های یکدیگرند و فرآیند مذاکره از همین حالا آغاز
شده است. او اشاره می‌کند که ایران با تأکید بر گفت‌وگوی غیرمستقیم، به دنبال
ارزیابی جدی‌تر مواضع آمریکاست. همچنین، واشنگتن باید واکنش اسرائیل و مخالفان
داخلی را مدیریت کند. هانتر معتقد است
انتخاب ویتکاف به عنوان مذاکره‌کننده نشانه‌ای از خوش‌بینی است، اما تصمیم‌گیرنده
نهایی شخص ترامپ خواهد بود. اهمیت ویتکاف در اعتماد رئیس‌جمهور به او و گزارش‌دهی
دقیق به واشنگتن برای مدیریت سیاست داخلی، به‌ویژه در قبال اسرائیل، است. پیشنهاد ایران برای جذب سرمایه‌گذاری آمریکایی می‌تواند به
ترامپ در متقاعد کردن مخالفان داخلی کمک کند. اما هانتر تأکید می‌کند که باید
جزئیات این سیگنال‌ها بررسی شود. او اشاره می‌کند که موفقیت مذاکرات به توانایی دو
طرف در ایجاد توازن بین خواسته‌های متضاد بستگی دارد.
محمد مهاجری: «به خبری که از منابع آگاه نقل می شود، نباید اعتنا کرد»
محمد مهاجری، فعال حوزه سیاسی معتقد است که وزارت امور خارجه باید رسماً اعلام کند قبل و حین و بعد از مذاکرات هیچ منبع آگاهی در تیم مذاکره کننده و خارج از آن وجود ندارد و هر خبری به نقل از چنین منبعی کاملا دروغ است. قطعا از لحظه شروع تا پایان مذاکره و حتی پس از آن چنین خبرهایی چه در رسانه های داخلی و چه در رسانه های خارجی به وفور منتشر خواهد شد. با تجربه طولانی مدت رسانه ای معتقدم به خبری که از منابع آکاه نقل می شود به هیچ وجه نباید اعتنا کرد. زیرا:
۱- بیش از ۹۰درصد چنین خبرهایی صرفا ساخته ذهن افراد است. یعنی علائق و آرزوهای خود را تبدیل به خبر می کنند.
۲- ممکن است چنددرصد از خبرهایی که از منبع آگاه نقل می شود واقعا مستند باشد به گفته افرادی که شاید مسئولیت هم داشته باشند اما باز هم نباید به آن اعتبار بخشید. زیرا منبع آگاهی که بزدل است و شجاعت افشای هویت خود را ندارد اصلا لایق آن نیست که خبری به نقل از او منتشر شود.
به همین دلیل شایسته است وزارت امور خارجه رسما اعلام کند قبل و حین و بعد از مذاکرات هیچ منبع آگاهی در تیم مذاکره کننده و خارج از آن وجود ندارد و هرخبری به نقل از چنین منبعی کاملا دروغ است.»
وندی شرمن: ویتکاف مذاکرات دشواری پیش دارد/ عراقچی سرسخت و باهوش است
به نظر من مذاکرات به صورت غیر مستقیم شروع خواهد شد و بعد با مذاکرات مستقیم ادامه می یابد. به نظر میاد ترامپ اعتماد بسیار زیادی به ویتکاف دارد. این گفت و گوها جنبه فنی بسیار پیچیده ای دارد و عباس عراقچی وزیرخارجه ایران که در زمان گفت و گوها در دوره اوباما طرف مذاکره من بود آدم بسیار سرسخت و باهوشی است او زبان انگلیسی را به طور کامل و مسلط صحبت می کند و از همه جزییات فنی با خبر است؛ بنابراین ویتکاف با رقیب سرسختی رو به روست.
تخت‌روانچی: اگر طرف آمریکایی موضوعات و
خواسته‌های غیر مرتبط مطرح نکند و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، امکان خوبی برای
دستیابی به توافق وجود دارد
مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان
که به منظور برگزاری سومین دور نشست رایزنی سیاسی در صربستان حضور داشت؛ در نشست
موسسه سیاست و اقتصاد بین‌الملل بلگراد با موضوع «سیاست خارجی جمهوری اسلامی
ایران: تبیین چالش‌ها و فرصت‌ها؛ واکاوی نقش بالکان و غرب آسیا در استقرار صلح و
ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی» که با حضور جمعی از سفرا، دیپلمات‌ها و اندیشمندان
برگزار شد، به ایراد سخنرانی پرداخت. جمهوری
اسلامی ایران همانند گذشته و در راستای سیاست تعامل، آماده گفتوگو درخصوص برنامه
صلح آمیز هسته‌ای است و در طول چند ماه گذشته با چین، روسیه و ۳ کشور اروپایی گفتگو کرده است. وی با اشاره به مذاکرات غیرمستقیم در موضوع هسته‌ای
بین ایران و آمریکا در مسقط گفت: اگر طرف آمریکایی موضوعات و خواسته‌های غیر مرتبط
مطرح نکند و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، امکان خوبی برای دستیابی به توافق وجود
دارد. جمهوری اسلامی ایران معتقد به گفتوگو و تعامل در سایه احترام متقابل است و
هرگونه قلدری و زورگویی از نظر ما مردود است. تخت‌روانچی در بخشی دیگری از سخنرانی خود بر سیاست اصولی جمهوری اسلامی
در ایجاد بهترین روابط با همسایگان اشاره و تاکید کرد: گفتوگو و تعامل مهم‌ترین
راهبرد حل مسائل منطقه‌ای است.
دست برتر ایران در عمان؛ چرا با مذاکره‌ی غیرمستقیم موافقت شد؟
هفته نامه تحلیلی «خط حزب الله» در جدیدترین شماره خود و یک روز پیش از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، با عکسی از سیدعباس عراقچی و تیتر «آزمون عمان و دست برتر ایران» منتشر شد. اگرچه طرف آمریکایی می‌کوشداین‌گونه وانمودکندکه در این هماوردی دست برتر را دارد،اما واقعیّت آن است که تا اینجای کار و درعمل،دست برتربا ایران است.این برتری فعلاً درسه مورد مشهود است: لزوم محدود بودن مذاکرات به پرونده‌ی هسته‌ای، محلّ مذاکرات، و بالاخره غیرمستقیم بودن مذاکرات. مذاکرات غیرمستقیم ایران وآمریکا از شنبه‌ی هفته‌ی آینده در عمان آغاز می‌شود و فعلاً جمهوری اسلامی ایران دست برتر رادارد، امّا باید به دونکته‌ی بسیار مهم وجدّی توجّه کرد. نخست آنکه چون تجربه نشان داده آمریکایی‌ها به دلیل روحیّه ومنش استکباری و زورگویی خود،حاضر به مذاکره وتوافقی عادلانه نیستند.پس عقل ودرایت حکم می‌کندکه ازهر گونه ذوق‌زدگی درسطح مسئولان، رسانه‌ها وجامعه بایدخودداری کرد. ذوق‌زدگی و حتّی خوش‌بینی در این زمینه فرستادن پیام غلط به دشمن است و تیم ایرانی را نیز تحت فشار مضاعف و بیجا قرار می‌دهد.
تحلیل سیاسی آسیانیوز ایران
مذاکرات عمان در شرایطی برگزار می‌شود که هر دو طرف به دنبال ایجاد تصویر پیروزی برای پایگاه‌های داخلی خود هستند. ایران با اصرار بر مذاکرات غیرمستقیم و حفظ چارچوب هسته‌ای، نشان می‌دهد که تحت فشارهای حداکثری آمریکا تسلیم نشده است. از سوی دیگر، ادعای واشنگتن درباره "برچیدن برنامه هسته‌ای" بیشتر یک موضع‌گیری تبلیغاتی به نظر می‌رسد، چرا که حتی مقامات آمریکایی به طور ضمنی به پذیرش غنی‌سازی محدود ایران اشاره کرده‌اند. نکته کلیدی، اختلاف در تعریف "برنامه هسته‌ای" است: ایران آن را حق مسلم خود می‌داند، اما آمریکا آن را تهدیدی امنیتی قلمداد می‌کند. موفقیت این مذاکرات به توانایی طرفین در یافتن فرمولی برای این تناقض ظاهری بستگی دارد.
پیش‌بینی عاقبت مذاکرات:
به احتمال زیاد این دور از مذاکرات به یک توافق موقت و محدود منجر خواهد شد که شامل موارد زیر باشد:
-
ایران موافقت می‌کند برخی محدودیت‌های نظارتی آژانس را بپذیرد.
-
آمریکا بخشی از تحریم‌های غیرهسته‌ای را کاهش می‌دهد.
-
موضوع غنی‌سازی به دور بعدی مذاکرات موکول می‌شود.
-
هیچ یک از طرفین ادعای شکست نمی‌کند، تا فضای برای ادامه گفتوگوها باقی بماند.
پیش‌بینی روند مذاکرات ایران و آمریکا و پیامدهای احتمالی
🔹 زمینه‌سازی و اهداف طرفین
-
موضع آمریکا:
-
ترامپ پس از انتخابات ۲۰۲۴ نیاز به یک «دستاورد دیپلماتیک» دارد تا هم پایگاه محافظه‌کاران را تقویت کند و هم از انتقادهای دموکرات‌ها درباره شکست برجام اول بکاهد.
-
استیو ویتکاف به عنوان نماینده ویژه، نشان‌دهنده تمایل ترامپ به مذاکره غیرمتعارف (فراساختارهای دیپلماتیک سنتی) است. نزدیکی او به ترامپ، سرعت تصمیم‌گیری را افزایش می‌دهد.
-
تهدید نظامی: ترامپ با اشاره به رهبری اسرائیل در حمله احتمالی، به دنبال افزایش اهرم فشار است، اما احتمال اقدام نظامی پایین است (ریسک سیاسی بالا).
-
موضع ایران:
-
تاکید بر مذاکره غیرمستقیم نشان‌دهنده عدم تمایل تهران به عادی‌سازی روابط با آمریکا تحت فشار تحریم‌هاست.
-
واکنش به تهدیدها: ایران احتمالاً به دنبال کسب امتیازات ملموس (مانند آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده یا کاهش تحریم‌های نفتی) قبل از هر تعهد جدی است.
-
نقش روسیه و چین: احتمالاً ایران از این بازیگران برای متعادل‌کردن فشار آمریکا استفاده خواهد کرد.
🔸 سناریوهای محتمل
✅ سناریوی ۱: توافق محدود (احتمال: ۴۰%)
✅ سناریوی ۲: شکست مذاکرات (احتمال: ۳۰%)
✅ سناریوی ۳: مذاکرات طولانی‌مدت (احتمال: ۳۰%)
🔹 نقش کلیدی اسرائیل و ریسک‌های منطقه‌ای
-
نتانیاهو خواهان مدل لیبی (نابودی کامل تاسیسات هسته‌ای) است، اما ترامپ حاضر به تعهد نظامی نیست.
-
واکنش ایران: در صورت حمله اسرائیل، احتمال هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکا در عراق/سوریه یا تحریک گروه‌های مقاومت وجود دارد.
-
تأثیر بر بازار انرژی: شکست مذاکرات می‌تواند قیمت نفت را به بالای ۱۰۰ دلار برساند.
🔸 جمع‌بندی و پیش‌بینی نهایی
📌 پیش‌بینی کوتاه‌مدت (۶۰ روز آینده):
📌 پیش‌بینی بلندمدت:
نتیجه‌گیری
مذاکرات فعلی بیشتر دیپلماسی نمایشیست تا حل ریشه‌ای بحران. احتمال توافق محدود وجود دارد، اماتنش‌های ایران و آمریکا بالاخره به حالت تعلیق درمی‌آید.ریسک اصلی، تحریک اسرائیل برای اقدام یکجانبه است که می‌تواند کل معادله را تغییر دهد.