گروه شانگهای 5 در 26 آوریل 1996 با امضاء پیمان تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی در شهر شانگهای کشور چین شکل گرفت، این گروه به منظور همکاری های چند جانبه اقتصادی، امنیتی و فرهنگی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل شد.
-----------------------------
بیشتر بخوانید:
«کیهان» گفت چرا پیمان شانگهای را چیز دندان گیری نمی دانید؟!
------------------------------------------------------
اندکی بعد و در سال 2001 کشور ازبکستان نیز به این گروه پیوست و نام این گروه رسما به سازمان همکاری های شانگهای تغییر پیدا نمود. نقش اصلی در این سازمان را دو کشور روسیه و چین بر عهده دارند، دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و دو قدرت اقتصادی و نظامی در جهان، زبان رسمی این سازمان نیز روسی و چینی می باشد.
علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال 2004 و یک سال بعد نیز، جمهوری اسلامی ایران، پاکستان، افغانستان و هند در سال 2005 و پس از آن بلاروس به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند.
دو کشور پاکستان و هندوستان در سال 2015 درخواست عضویت در این سازمان را ارائه کردند که مورد موافقت قرار گرفت و مقرر گشت پس از حصول همه شرایط، به صورت رسمی به عضویت این سازمان درآیند.
-----------------------------
بیشتر بخوانید
عضویت ایران در شانگهای با «چالش های جدی» روبرو است!
---------------------------------------------------------------
کمتر از دو سال این دو کشور با کسب شرایط حائز درخواست سازمان، عضویت رسمیشان در پایتخت قزاقستان (آستانه) در ژوئیه 2017 مورد تصویب قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران نیز به صورت رسمی در24 مارس 2008 درخواست عضویت کامل در این سازمان را ارائه داد و در 17 سپتامبر 2021 و پس از سیزده سال در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان به عضویت رسمی این سازمان درآمد.
این سازمان در حال حاضر یکی از نهادهای مهم بین المللی است که اثری از حضور کشورهای غربی در آن به چشم نمی خورد و هرچند در ابتدا به عنوان ابزاری برای توسعه طلبی جمهوری خلق چین توصیف می شد، اما با بیشتر شدن قدرت نظامی/اقتصادی روسیه و قدرت اقتصادی هند، بیشتر سازمانیست برای به چالش کشیدن تسلط غرب بر روابط بین الملل. سازمانی که با حضور ایران قدرت بیشتری چه از لحاظ استراتژی سیاسی/ اقتصادی و چه از لحاظ ژئوپولیتیکی کسب کرده است.
ایران شاهراه اقتصادی سازمان همکاریهای شانگهای
اتصال گستره زمینی مرزهای ایران به کشورهای پاکستان و افغانستان از شرق و ترکمنستان از شمال، که ایجاد پل ارتباطی غیر مستقیم زمینی با قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و چین را فراهم می آورد. نقش مهمی در ایجاد ترانزیت زمینی فعال از شرق دور تا خاور میانه را در بر می گیرد.
تعامل بازرگانی از طریق بندرهای مهم ایران برای اعضاء پیمان از طریق دریای خزر، راه آهن شمال به جنوب و جاده های سراسری کشور و امکان دسترسی به بندرهای انزلی، امیر آباد و بندر نوشهر در شمال ایران و بندرچابهار در دریای عمان، بنادر شهید باهنر و شهید رجائی در تنگه هرمز و بندر لنگه، ماهشهر، امام خمینی(ره)، خرمشهر و آبادان در خلیج فارس سبب دسترسی همسایگان دریایی عضو سازمان به خشکی و جاده های ترانزیت، و همسایگان زمینی به آبهای آزاد را فراهم می آورد.
امنیت هوایی ایران نیزبه سبب ثبات سیاسی و کنترل ترافیک هوایی بر اساس استاندارد سازمان بین المللی هوانوردی کشوری(ایکائو) بهترین مسیر برای عبور خطوط هوایی کشورهای عضو و ناظر است و چه از لحاظ اقتصادی و چه صرفه جویی زمانی انتخاب مسیر هوایی ایران کاملا مناسب و به صرفه است.
انتقال خطوط نفتی و گازی از طریق خشکی و عبور و مرور نفتکشها از شاهرگ انرژی دنیا (تنگه هرمز) و کنترل و تاثیرگذاری کشورمان بر این نقطه استراتژیک نیز به قدرت سازمان همکاریهای شانگهای بیش از گذشته خواهد افزود.
بالا رفتن قدرت مانور سیاسی سازمان همکاریهای شانگهای با حضور ایران
ایران طی دهه گذشته با نفوذ معنوی و مستشاری خود در کشورهای سوریه، لبنان، عراق، افغانستان و یمن و نقش انکار ناپذیرش در شکست داعش و تروریسم منطقه ای/بین المللی و قاچاق مواد مخدر در منطقه و مدیریت مرزهای خود برای در امان ماندن از هر گونه جنگ و جلوگیری از ورود هرگونه درگیری به داخل کشور از طریق کنترل گروههای تفرقه افکن ترک، کرد، عرب و بلوچ، عملا قدرت دفاعی و تفکر استراتژیک مبتنی برمنطق خود در برابر حملات مختلف را به رخ کشید.
حضور این قدرت در کنار قدرت نظامی سایر کشورهای عضو رفته رفته نقش سازمان همکاریهای شانگهای را در زمینه نظامی در معادلات منطقه ای بیشتر خواهد کرد ضمن آنکه قدرت وتو دو عضو اصلی این سازمان در شورای امنیت سازمان ملل متحد موجب هم پوشانی هدفمند اعضاء در مجامع بین المللی خواهد شد.
این قدرت خواه ناخواه تحریمهای بین المللی بر علیه هر کدام از اعضاء را به حاشیه خواهد راند و اثر آنرا کم رنگ خواهد نمود، اثری که باید منتظر نتایج آن بر برجام هم باشیم. عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاریهای شانگهای نه تنها دست برتر را به ایران برای مقابله با زیاده خواهیهای آمریکا در برجام بازتر خواهد گذاشت، بلکه سیاست و تبلیغات مخالفان ایران را در سطح بین الملل برای منزوی جلوه دادن ایران بی اعتبار کرده است./
نویسنده: مسئول تشریفات و توسعه مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه