آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
دکتر پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
اقتصاد ایران طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی، مدیریت ناکارآمد، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، و ضعف در جذب سرمایه‌گذاری خارجی قرار داشته است. با وجود این چالش‌ها، بسیاری امیدوارند که رفع تحریم‌ها بتواند به بهبود سریع شرایط اقتصادی منجر شود. اما تجربه تاریخی کشورهایی مانند کوبا نشان می‌دهد که صرف برداشته شدن تحریم‌ها، بدون اصلاحات عمیق ساختاری، نمی‌تواند تضمین‌کننده رشد پایدار باشد.
در سال ۲۰۱۵، با کاهش تنش‌های دیپلماتیک بین آمریکا و کوبا، محدودیت‌های تجاری تا حدی لغو شد، پروازهای مستقیم برقرار گردید، و امیدها برای احیای اقتصاد کوبا افزایش یافت. اما پس از گذشت چند سال، تأثیر این تغییرات بر اقتصاد کوبا بسیار محدود بود، زیرا فقدان زیرساخت‌های مدرن، بوروکراسی ناکارآمد، و نبود جریان سرمایه‌گذاری خارجی پایدار، مانع از تحول واقعی شد.
این گزارش با نگاهی تحلیلی به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا اقتصاد ایران نیز ممکن است حتی پس از رفع تحریم‌ها با چالش‌های مشابهی روبه‌رو شود. از وابستگی به درآمدهای نفتی تا ضعف در جذب فناوری‌های روز، این تحلیل نشان می‌دهد که بدون اصلاحات اساسی، بهبود پایدار اقتصادی دور از دسترس خواهد بود.
تحلیل فنی اقتصادی جامع
۱. وابستگی به نفت و نقش ایران در بازار جهانی انرژی
اقتصاد ایران به‌صورت تاریخی به درآمدهای نفتی وابسته بوده است، به‌طوری که بیش از ۶۰٪ از بودجه دولت و بخش عمده‌ای از صادرات کشور را تشکیل می‌دهد. با این حال، ایران در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها، سهم خود در بازار جهانی نفت را از دست داده و جایگاهش به عنوان یک «تنظیم‌کننده حاشیه‌ای» تقلیل یافته است.
۲. ضعف زیرساخت‌های اقتصادی و تولیدی
یکی از دلایل اصلی که رفع تحریم‌ها به تنهایی نمی‌تواند اقتصاد ایران را نجات دهد، ضعف شدید زیرساخت‌های صنعتی و تولیدی است.
-
صنایع فرسوده: بسیاری از کارخانه‌های ایران با ماشین‌آلات چند دهه‌قدیمی کار می‌کنند و توان رقابت با تولیدات جهانی را ندارند.
-
کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری: بدون جذب فناوری‌های روز (مانند هوش مصنوعی، اینترنت صنعتی، و انرژی‌های تجدیدپذیر)، صنایع ایران قادر به رقابت در بازارهای بین‌المللی نخواهند بود.
۳. بوروکراسی ناکارآمد و فساد ساختاری
حتی اگر تحریم‌ها برداشته شوند، سیستم اداری پیچیده و فساد مالی می‌تواند مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه اقتصادی شود.
-
شاخص سهولت انجام کسب‌وکار: ایران در رتبه‌بندی بانک جهانی در جایگاه نامناسبی قرار دارد که نشان‌دهنده موانع اداری برای سرمایه‌گذاران است.
-
فساد سیستماتیک: بر اساس شاخص شفافیت بین‌المللی، ایران در رده کشورهای با فساد مالی بالا قرار دارد که این موضوع اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش می‌دهد.
۴. تجربه کوبا: درس‌هایی برای ایران
کوبا نمونه‌ای روشن از کشوری است که با وجود رفع نسبی تحریم‌ها در سال ۲۰۱۵، نتوانست به رشد اقتصادی پایدار دست یابد. دلایل اصلی این شکست عبارتند از:
-
عدم اصلاحات بازار: دولت کوبا حاضر به آزادسازی اقتصادی نشد و بخش خصوصی نتوانست نقش مؤثری ایفا کند.
-
نبود سرمایه‌گذاری خارجی پایدار: با وجود بازگشت روابط دیپلماتیک، شرکت‌های بزرگ آمریکایی و اروپایی تمایلی به سرمایه‌گذاری کلان در کوبا نداشتند.
-
وابستگی به کمک‌های خارجی: اقتصاد کوبا همچنان به کمک‌های کشورهایی مانند ونزوئلا وابسته ماند و نتوانست خودکفا شود.
۵. سناریوهای محتمل برای اقتصاد ایران پس از رفع تحریم‌ها
-
سناریوی خوش‌بینانه: در صورت رفع تحریم‌ها و اجرای اصلاحات ساختاری (خصوصی‌سازی، شفافیت مالی، جذب فناوری)، اقتصاد ایران می‌تواند به رشد ۳-۴ درصدی سالانه برسد.
-
سناریوی محتمل: رفع تحریم‌ها بدون اصلاحات اساسی تنها منجر به رشد کوتاه‌مدت (۱-۲ سال) می‌شود و سپس اقتصاد دوباره به رکود بازمی‌گردد.
-
سناریوی بدبینانه: اگر تحریم‌ها برداشته شود اما سیاست‌های اقتصادی تغییری نکند، اقتصاد ایران همچنان در دام درآمدهای نفتی و تورم بالا باقی خواهد ماند.